Z badań przeprowadzonych wśród Polaków wynika, że 15 proc. ankietowanych wręczało osobiście łapówkę, a 21 proc. zna kogoś, kto to zrobił. Przestępstwo łapownictwa czynnego, czyli tzw. przekupstwa, może popełnić każdy, kto wręcza, bądź obiecuje udzielić łapówki w zamian za załatwienie interesującej go sprawy w urzędzie czy instytucji.
Łapownictwo bierne
Zagrożenie przestępstwem korupcji dotyczy przede wszystkim osób pracujących w sektorze publicznym, jak np. pracownicy samorządowi. Zgodnie z art. 228 kodeksu karnego każdy, kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą, albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat ośmiu. Jednocześnie, kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat dziesięciu. Takiej samej karze podlega, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda. Jeżeli przyjęta np. przez pracownika samorządowego korzyść majątkowa jest znacznej wartości, to sprawca może ponieść karę nawet 12 lat pozbawienia wolności.
Zgodnie z tym przepisem przyjęciem korzyści majątkowej jest nie tylko przyjęcie pieniędzy. Jest nią także przyjęcie każdej innej korzyści, która jest w stanie zaspokoić określoną potrzebę i jednocześnie da się wyrazić w pieniądzu. Może być więc nią np. przyjęcie zaproszenia na wycieczkę, przyjęcie drogiego pióra, przyjmowania drogich alkoholi i innych przedmiotów, które nie są zwyczajowo wręczane w ramach podziękowania, jak np. kwiaty, które oczywiście łapówką nie są.
Przestępstwo łapownictwa polega nie tylko na przyjęciu korzyści majątkowej, ale także osobistej. Korzyścią osobistą jest natomiast świadczenie o charakterze niemajątkowym, które polepsza sytuację osoby, która je uzyskuje, jak np. obietnica awansu. Przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej może nastąpić zarówno dla siebie, jak i dla kogoś innego. Osoby publiczne, jak np. pracownicy samorządowi, powinni pamiętać także o tym, że przestępstwo z art. 228 kodeksu karnego popełnia nie tylko ten, kto przyjął już korzyść majątkową lub osobistą, ale także ten, kto akceptuje, że w zamian za załatwienie jakiejś sprawy daną korzyść przyjmie.
Nadużycie władzy
Kodeks karny przewiduje także sankcje za tzw. przestępstwo nadużycia władzy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Zgodnie z art. 231 par. 2 kodeksu karnego funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego i robi to w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat dziesięciu.
Przestępstwo nadużycia władzy polega więc na tym, że wykorzystując zajmowane przez siebie stanowisko, np. w gminie, określona osoba świadomie decyduje się na to, że nie wykona należących do niego zadań, jak np. wysłanie faktury. Jego zachowania wywoła szkodę po stronie np. gminy, jednak jemu samemu przyniesie korzyść. Korzyści tej nie musi odnieść sam działający bezprawnie urzędnik, lecz inny podmiot, np. podmiot, na rzecz którego wydawana jest np. korzystna decyzja administracyjna o zezwoleniu na budowę w miejscu do tego nieprzeznaczonym czy uchwała organu samorządowego o oddaniu atrakcyjnego gruntu w nieodpłatne użytkowanie wieczyste, gdy grunt taki można było atrakcyjnie sprzedać i uzyskać środki dla budżetu miasta.
Łapownictwo czynne
Funkcjonariusze publiczni, jak np. pracownicy samorządowi, nie tylko są narażeni na to, że ulegną pokusie i przyjmą łapówkę, ale także na to, że nawet jeżeli nie będą chcieli jej przyjąć, to ktoś może im ją zaproponować. W takiej sytuacji każdy pracownik samorządowy czy inna osoba publiczna musi pamiętać o tym, że próba wręczenia łapówki również jest przestępstwem i każdy, komu taka propozycja jest składana, ma obowiązek zawiadomienia o niej policji i prokuratury. Artykuł 229 kodeksu karnego, który mówi o tym, że każdy, kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną, podlega karze pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat ośmiu, ma na celu głównie ochronę funkcjonariuszy publicznych.
W przypadku przestępstwa łapownictwa czynnego funkcjonariusze publiczni powinni pamiętać o tym, że nie tylko wręczanie np. drogich prezentów jest łapówką, ale jest nią także sprzedawanie ich za symboliczną cenę. Jeżeli zatem ktoś proponuje za pomyślnie wydaną decyzję administracyjną np. bilet na wycieczkę zagraniczną za 100 zł, to również jego zachowanie jest próbą wręczenia łapówki i funkcjonariusz publiczny takiej propozycji nie powinien przyjąć.
ORZECZNICTWO
O przyjęciu łapówki
Zdaniem Sądu Najwyższego dla uznania, że przyjęcie korzyści majątkowej pozostaje w związku z pełnioną funkcją publiczną, wystarczające jest, że pełniący ją może wpływać na końcowy efekt załatwienia sprawy, a czynność służbowa stanowiąca okazję do przyjęcia korzyści choćby w części należy do kompetencji sprawcy. Jednocześnie w wypadku żądania korzyści majątkowej sprawca nie musi w ogóle ingerować w proces podejmowania decyzji, bo okazją do żądania jest właśnie ogólna kompetencja żądającego, stwarzająca zawsze sposobność do uzyskania korzyści od podmiotu, którego ofertę przyjęto - postanowienie Sądu Najwyższego z 9 marca 2006 r., sygn. akt III KK 230/2005.
O nadużyciu władzy
Zdaniem Sądu Najwyższego przekroczenie uprawnień wymaga wykazania, że podjęte przez sprawcę zachowanie nie wchodziło w zakres jego kompetencji. Ponadto przekroczenie uprawnień może także polegać na podjęciu działania wprawdzie w ramach kompetencji, lecz niezgodnie z prawnymi warunkami podjętej przez funkcjonariusza publicznego czynności. Dzieje się tak w sytuacji, gdy funkcjonariusz wykonuje np. zadania, które wchodzą w zakres jego obowiązków, jednak robi to niezgodnie z obowiązującymi procedurami i obowiązującym prawem - wyrok Sądu Najwyższego z 8 maja 2007 r., sygn. akt IV KK 93/07
O wręczaniu łapówki
Zdaniem Sądu Najwyższego nie podlega karze sprawca przekupstwa, jeżeli zawiadomił organ ścigania o udzieleniu korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy organowi ścigania, zanim ten się o tym dowiedział, a korzyść ta lub jej obietnica została przyjęta. Osoba taka musi ponadto ujawnić wszystkie istotne okoliczności dotyczące popełnionego przestępstwa - postanowienie Sądu Najwyższego z 7 września 2006 r., sygn. akt II KK 89/06
ARKADIUSZ JARASZEK
arkadiusz.jaraszek@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 ze zm.).