Przepisy prawa wyraźnie przewidują, że dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami.
Dyrektor w szczególności decyduje w sprawie zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki (art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty). Oznacza to, że dyrektor szkoły lub placówki oświatowej posiada wyłączną kompetencję w zakresie podejmowania decyzji o zatrudnieniu lub zwolnieniu pracownika szkoły, bez względu na to, czy zajmuje on stanowisko pedagogiczne czy nie.
Jakiekolwiek ograniczenia tej ustawowej kompetencji dyrektora muszą wynikać z przepisów prawa. Ograniczeniem takim jest konieczność uzyskania zgody organu nadzoru pedagogicznego (lub organu prowadzącego szkołę) na zatrudnienie osoby, która nie ma kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela określonych w przepisach o kwalifikacjach nauczycielskich. Dotyczy to następujących sytuacji:
1. Zatrudnienie nauczyciela, który nie ma kwalifikacji wymaganych do pracy na określonym stanowisku (dotyczy to osoby, która jest nauczycielem, ale nie ma kwalifikacji do nauczania danego przedmiotu lub prowadzenia określonych zajęć) – wymaga zgody organu nadzoru pedagogicznego (kuratora oświaty) – art. 10 ust. 9 Karty Nauczyciela,
2. Zatrudnienie osoby niebędącej nauczycielem, posiadającej przygotowanie uznane przez dyrektora szkoły za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć (dotyczy osoby, która w ogóle nie ma kwalifikacji pedagogicznych) – wymaga zgody organu nadzoru pedagogicznego (kuratora oświaty, a w szkołach artystycznych –ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego) – art. 7 ust. 1a ustawy o systemie oświaty,
3. zatrudnienie osoby posiadającej przygotowanie zawodowe uznane przez dyrektora szkoły lub placówki za odpowiednie do prowadzenia zajęć z zakresu kształcenia zawodowego (dotyczy osoby bez kwalifikacji pedagogicznych, która będzie prowadziła zajęcia z zakresu kształcenia zawodowego) – wymaga zgody organu prowadzącego – art. 7 ust. 1d ustawy o systemie oświaty.
Powyższe oznacza, że dyrektor nie jest samodzielny jedynie przy zatrudnianiu nauczyciela, który nie posiada wymaganych kwalifikacji. W takich wypadkach do zatrudnienia tej osoby konieczne jest uzyskanie zgody nadzoru pedagogicznego, a w razie zatrudnienia do nauczania zawodu – zgody organu prowadzącego szkołę.
Czytaj także: Zasady zatrudniania nauczycieli w szkołach i placówkach oświatowych>>
Organ prowadzący szkołę lub placówkę sprawuje nadzór nad jej działalnością w zakresie spraw finansowych i administracyjnych. W tym zakresie nadzorowi podlega w szczególności:
1) prawidłowość dysponowania przyznanymi szkole lub placówce środkami budżetowymi oraz pozyskanymi przez szkołę lub placówkę środkami pochodzącymi z innych źródeł, a także gospodarowania mieniem;
2) przestrzeganie obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników i uczniów;
3) przestrzeganie przepisów dotyczących organizacji pracy szkoły i placówki (art. 34a ustawy o systemie oświaty).
W praktyce organy prowadzące mają jednak wymierny wpływ na kwestie kadrowe w szkołach i placówkach oświaty. Swoje uprawnienia w tym zakresie czerpią z prawa do zatwierdzania arkuszy organizacji pracy szkoły lub placówki. W arkuszu organizacji szkoły zamieszcza się w szczególności: liczbę pracowników szkoły, w tym pracowników zajmujących stanowiska kierownicze, ogólną liczbę godzin zajęć edukacyjnych finansowanych ze środków przydzielonych przez organ prowadzący szkołę.
Arkusz organizacyjny każdej szkoły lub placówki musi być jednak zatwierdzony przez organ prowadzący szkołę (rozporządzenie MEN z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół). Skoro więc arkusz organizacyjny określa liczbę pracowników szkoły (wszystkich – a nie tylko nauczycieli), oznacza to, że na każdy etat w szkole musi być zgoda organu prowadzącego. Jeżeli dyrektor w projekcie arkusza wskaże daną ilość pracowników, a organ prowadzący nie zatwierdzi tego arkusza, to właśnie w ten sposób może zgodnie z prawem ingerować w sferę zatrudniania pracowników szkół i placówek oświatowych.
Należy jednak zaznaczyć, że kompetencje organów prowadzących szkoły i placówki oświatowe w zakresie zatwierdzania ich arkuszy organizacyjnych odnoszą się do konkretnych szkół i placówek. Uważam, że nie ma żadnych podstaw prawnych, aby organy prowadzące szkoły wydawały uchwały określające tzw. „standardy zatrudnienia”. Przepisy prawa nie dają tutaj żadnych podstaw prawnych. Dlatego też prawo zatwierdzania arkuszy organizacyjnych może rzutować na decyzje kadrowe w danej szkole.
Czytaj także: Formy zatrudniania nauczycieli>>
W praktyce zdarzają się również sytuacje, gdy w danym mieście czy gminie wprowadzany jest przykładowo zakaz zatrudniania emerytów. Organy prowadzące szkoły nie mają podstaw prawnych do wydawania takich zakazów. Należy pamiętać, że przepisy kodeksu pracy zabraniają stosowania dyskryminacji w zatrudnieniu m.in. ze względu na wiek (art. 183a § 1 Kodeksu pracy). Odmowa nawiązania stosunku pracy ze względu na wiek jest elementem dyskryminacji (art. 183b § 1 pkt 1 Kodeksu pracy). Odpowiedzialność za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu spoczywa jednak zawsze na pracodawcy, którym w takim wypadku będzie szkoła reprezentowana przez dyrektora.
Reasumując, organem właściwym w zakresie podejmowania decyzji o zatrudnieniu w szkole lub placówce jest dyrektor. Ograniczenie kompetencji dyrektora w tym zakresie dotyczy jedynie przypadku zatrudnienia na stanowisku nauczyciela, osoby która nie ma wymaganych kwalifikacji. Organy prowadzące szkoły pośrednio mogą wpływać na decyzje kadrowe dyrektora w ramach uprawnienia do zatwierdzania arkuszy organizacyjnych.
Podstawa prawna:
• ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 ze zm.) – art. 7 ust. 1a i 1d, art. 34a, art. 39 ust. 3,
• ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2006 r., Nr 97, poz. 674 ze zm.) – art. 10 ust. 9,
• ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zm.) – art. 183a § 1, art. 183b § 1 pkt 1,
• rozporządzenie MEN z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. Nr 61, poz. 624 ze zm.) – załączniki.
Dariusz Dwojewski
samorzad.infor.pl