Są to podmioty:
• gospodarujące odpadami
• finansujące system
• wspierające organizacyjnie system
• kontrolujące prawidłowość działania systemu
Podmioty zajmujące się gospodarką odpadami wykonują zadania związane ze zbieraniem, transportem, przetwarzaniem sprzętu. Zbierający sprzęt muszą współpracować z podmiotami zajmującymi się przetwarzaniem. Współpraca ta opiera się na podpisaniu odpowiednich umów a następnie wystawianiu kart przekazania odpadów. Dla sprawnego działania często jeden podmiot gospodarczy wykonuje zarówno zbieranie i transport ale i przetwarzanie.
Ostatnim ogniwem w gospodarowaniu odpadami są podmioty zajmujące się recyklingiem. Niewielka jest ich ilość. Często są wysoko wyspecjalizowane, stosują prototypowe urządzenia i technologie. Recyklerzy mają obowiązek wystawiania zaświadczeń o odpadach poddanych recyklingowi.
Każdy podmiot uczestniczący w systemie musi uzyskać decyzję administracyjną zezwalającą na: zbieranie, transport, przetwarzanie lub recykling. Działalność ta musi być zarejestrowana w Głównej Inspekcji Ochrony Środowiska. Przekazywanie odpadów i wystawianie dokumentów może odbywać się tylko między podmiotami posiadającymi decyzje i zarejestrowanymi. Tylko takie podmioty mogą ubiegać się o środki finansowe, poprzez zawieranie umów z podmiotami finansującymi system.
Podmiotami finansującymi system są wprowadzający na rynek sprzęt i Organizacje Odzysku jako dystrybutorzy środków.
Parlament Europejski wydał Dyrektywę 2002/96/WE dotyczącą zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Artykuł 8 Dyrektywy wprowadził konieczność finansowania kosztów zarządzania ZSEE przez producentów.
Według przepisów Dyrektywy, na producentach spoczywa obowiązek finansowania zbierania, przetwarzania, odzysku oraz przyjaznego dla środowiska usuwania ZSEE, pochodzących z prywatnych gospodarstw domowych, składanych w specjalnie ustawionych w tym celu punktach zbiórki.
Kolejna Dyrektywa 2003/108/WE zobligowała producentów do pełnego finansowania kosztów zarządzania ZSEE pochodzącego z innych źródeł niż gospodarstwa domowe.
Zgodnie z Dyrektywami koszty uczestnictwa w systemie producenci ponoszą proporcjonalnie do ich udziału w rynku dla danego typu urządzenia.
Wytyczne tych Dyrektyw zostały w całości przystosowane przez polskie prawo w postaci Ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym.
Podstawą finansowania całego sytemu jest wyodrębniona kwota, będąca częścią ceny, każdego nowego produktu, wprowadzanego do obrotu. Nosi on nazwę KGO – kosztu gospodarowania odpadami. Opłaty te wynoszą od kilku groszy do kilkudziesięciu złotych.
Ponoszona przez konsumentów opłata, za pośrednictwem sklepów detalicznych i hurtowni w całości trafia do podmiotu wprowadzającego. Obowiązkiem wprowadzającego jest wykorzystywanie całości wpływu z KGO na budowę i finansowanie systemu.
Wprowadzający mogą sami dysponować środkami zawierając umowy ze zbierającymi i przetwarzającymi odpady lub mogą tworzyć Organizacje Odzysku i im przekazać w całości swoje kompetencje: tworzenia systemu, finansowania, sprawozdawczości.
Organizacje Odzysku zawierają umowy z podmiotami prowadzącymi gospodarkę odpadami. W ramach tych umów kontrolują: zakres działalności, prawidłowości wykonywania zarejestrowanych w systemie działań, prowadzoną dokumentację.
W systemie nie jest finansowany recykling. W procesach recyklingu powstają surowce, które wykorzystywane są do wytwarzania nowych produktów. Produkty są dla recyklerów źródłem nowych środków finansowych.
Czytaj także: Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny jest odpadem (cz.1)>>
Podmiotami wspierającymi organizacyjnie system, powinny być samorządy lokalne i organizacje społeczne.
Samorządy powinny ustalać formy i zasady zbiórki ZSEE oraz powinny przeprowadzać szeroko zakrojoną akcję informacyjno-edukacyjną dla społeczności lokalnej.
Zadania samorządów (gmin) dotyczące gospodarki odpadami komunalnymi zostały określone w Ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. ZSEE zbierany od mieszkańców zalicza się do odpadów komunalnych.
Do obowiązujących zadań własnych gmin w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi należy m.in.:
• zapewnienie objęcia wszystkich mieszkańców gminy zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych
• zapewnienie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania i odbioru w tym ZSEE
• wydzielenie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych w tym ZSEE
• opracowanie gminnego programu gospodarki odpadami, w którym powinny być uwzględnione odpady będące zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym
• udostępnienie mieszkańcom informacji o znajdujących się na terenie gminy punktach zbierania ZSEE pochodzącego z gospodarstw domowych
• tworzenie baz danych dotyczących gospodarowania odpadami w tym ZSEE – egzekwowanie od podmiotów zajmujących się gospodarką odpadami rocznych danych o ilościach i rodzaju ZSEE zebranego i przetworzonego na terenie gminy- pozwoli to na korygowanie i usprawnianie systemu zbiórki
• udostępnienie z bazy danych rejestracji gospodarczej wykazów podmiotów wprowadzających (detalicznie - hurtowo) ZSEE – pozwoli to na uszczelnienie systemu finansowania
Ważnym ogniwem systemu jest stała jego kontrola.
Jednostkami kontrolującymi są :
• Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska co najmniej raz w roku przeprowadza kontrolę zakładów przetwarzania /recyklingu. WIOŚ przekazuje GIOŚ informację o wynikach kontroli. Za uchybienia nakłada kary, a nawet wydaje decyzje nakazujące zaprzestanie działalności.
• Organizacje Odzysku przeprowadzają audyty podmiotów z którymi podpisały umowy , kontrolują prawidłowość wystawianych dokumentów.
Kontrole te są podstawą do podjęcia decyzji o przedłużeniu umów i finansowaniu działań
• Główny Inspektor Ochrony Środowiska odbiera i analizuje sprawozdania składane co 6 miesięcy przez wszystkie podmioty biorące udział w systemie w tym Organizacje Odzysku. Podejmuje decyzję o skreśleniu podmiotu z rejestru za poważne uchybienia lub na wniosek podmiotu.
Dobre funkcjonowanie systemu to zapewnione finansowanie, kontrola, ale również informacja i edukacja, prowadzona głównie dla wytwarzających odpady. Akcje informacyjno-edukacyjne powinny prowadzić wszystkie podmioty uczestniczące w systemie.
W Polsce konsumenci mają bardzo małą wiedzę na temat zagrożeń związanych z nieodpowiednim recyklingiem urządzeń elektrycznych i elektronicznych, na temat sposobów tego recyklingu oraz obowiązków jakie ciążą w tym względzie na producentach sprzętu.
Potrzebna jest wieloletnia edukacja ekologiczna społeczeństwa oraz zakrojona na szeroką skalę kampania edukacyjna.
Dyrektywa 2003/108/WE wprowadziła wymóg informowania konsumentów o sposobach właściwego postępowania z ZSEE.
Przede wszystkim użytkownicy urządzeń elektrycznych i elektronicznych powinni otrzymać informacje o:
• wymogu nie usuwania ZSEE jako niesortowalnych odpadów komunalnych oraz wymogu ich selektywnej zbiórki,
• udostępnienia im systemu zwrotu i zbiórki,
• potencjalnych skutkach dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego, wynikające z obecności substancji niebezpiecznych w urządzeniach.
System informacyjno – edukacyjny dla użytkowników sprzętu powinien funkcjonować w następujący sposób:
1. sprzedawcy detaliczni i hurtowi są zobowiązani do informowania nabywców nowego sprzętu o:
• opłatach za utylizację zawartych w cenie nowego sprzętu
• odbiorze zużytego sprzętu bez dodatkowych opłat
• pobieraniu opłat za transport do punktu zbierania
2. wprowadzający sprzęt obowiązany jest do informacji o systemie zbierania
3. organizacja odzysku zobowiązana jest do informacji o systemie zbierania jeśli przejęła obowiązki w tym zakresie od wprowadzającego, do edukacji dorosłych i młodzieży o zagrożeniach środowiska i zdrowia ludzi przy nieprawidłowym postępowaniu z odpadami ( ustawowo przeznacza na ten cel 5% pozyskiwanych funduszy)
4. lokalne władze i lokalne media zobowiązane są do:
• wspierania systemu zbiórki na własnym terenie
• informowania o miejscach i terminach zbiorek
• informowania o formach postępowania ze zebranymi odpadami
• informowania o zagrożeniach środowiska przy nieprawidłowym postępowaniu z odpadami niebezpiecznymi
• likwidowania dzikich składowisk odpadów
Czytaj także: Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny jest odpadem (cz.2)>>
Do tych działań władze gmin powinny zaprosić organizacje pozarządowe i społeczne, zarządców spółdzielni mieszkaniowych, nauczycieli i młodzież.
Wszyscy uczestnicy systemu powinni zgodnie ze zobowiązaniami Polski dla Unii Europejskiej podejmować właściwe środki w celu zachęcenie konsumentów do uczestnictwa w zbiórce tych niebezpiecznych odpadów.
dr Hanna Sztrantowicz
samorzad.infor.pl