Ustawa z 7 września 2007 r. o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego (dalej: ustawa o ujawnieniu prawa własności nieruchomości), która weszła w życie 19 listopada 2007 r., nałożyła na jednostki samorządu terytorialnego (dalej: JST) obowiązki dotyczące uporządkowania stanu prawnego nieruchomości. Obowiązek ten dotyczył nieruchomości (dalej: nieruchomości powojenne), które po II wojnie światowej przeszły na własność Skarbu Państwa, m.in. na mocy dekretów z:
● 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich oraz
● 6 grudnia 1946 r. o przekazywaniu przez państwo mienia nierolniczego w obszarze Ziem Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska.
Obecnie nieruchomości te są własnością Skarbu Państwa, JST albo nie pozostają w posiadaniu właścicieli, a są zajmowane przez osoby objęte przepisami ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego.
Obowiązki samorządów
Ustawa o ujawnieniu prawa własności nieruchomości nałożyła na samorządy m.in. trzy rodzaje obowiązków. Określono też limit czasu na ich zrealizowanie, przy czym po wielokrotnych postulatach przedstawicieli samorządów w 2008 roku został on wydłużony.
Pierwszy obowiązek dotyczył starostów. Zostali oni zobowiązani do przygotowania w ciągu 18 miesięcy od dnia wejścia w życie tej ustawy, czyli do 19 maja 2009 r., wykazu nieruchomości powojennych i przekazania ich wojewodom.
Drugi nakładał na publicznych właścicieli nieruchomości powojennych obowiązek złożenia w sądach rejonowych wniosków o ujawnienie w księgach wieczystych swojego prawa. Mieli na to 24 miesiące od dnia wejścia w życie ustawy, czyli do 19 listopada 2009 r. Przy czym obowiązek ujawnienia własności nieruchomości Skarbu Państwa spoczywał na starostach. Wyjątkiem była sytuacja, gdy na podstawie odrębnych przepisów Skarb Państwa reprezentował inny organ niż starosta albo prawo własności było powierzone innej jednostce organizacyjnej. Wtedy obowiązek uporządkowania zapisów w księgach wieczystych powierzono tym instytucjom.
W przypadku nieruchomości będących własnością JST obowiązek złożenia w sądach rejonowych wniosków o ujawnienie w księgach wieczystych swojego prawa spoczywa na właściwych w sprawach gospodarowania nieruchomościami organach samorządów. W przypadku nieruchomości stanowiących własność gminy będzie to wójt, burmistrz lub prezydent miasta (dalej: wójt), powiatu – starosta, a województwa – marszałek.
Trzeci obowiązek jest konsekwencją drugiego. Marszałkowie, starostowie oraz wójtowie w terminie do 15. każdego miesiąca muszą składać wojewodom miesięczne sprawozdania z realizacji obowiązku składania w sądach rejonowych wniosków o ujawnienie w księgach wieczystych swojego prawa do nieruchomości powojennych.
Czytaj także: Dialog z mieszkańcami przy tworzeniu planów miejscowych>>
Niezrealizowanie zadanie
Już w 2009 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (dalej: MSWiA) informowało, że starostowie nie wywiązali się w pełni z obowiązku przygotowania wykazów nieruchomości powojennych (komunikat MSWiA z 25 sierpnia 2009 r., źródło: www.mswia.gov.pl). Według danych MWSiA w 2009 roku aż 36 powiatów w ogóle nie przekazało żadnych informacji.
Także rok później MWSiA informowało, że zadania przewidziane ustawą o ujawnieniu prawa własności nieruchomości nie zostały zrealizowane. Ponadto okazało się, że część wykazów nieruchomości powojennych jest niekompletna. Pojawiła się więc propozycja kolejnej nowelizacji. Postulowali o to samorządowcy, którzy wskazywali przede wszystkim na konieczność wydłużenia terminów sporządzania wykazów nieruchomości i składania wniosków o ujawnienie prawa własności w księgach wieczystych do sądów rejonowych.
Projekt nowelizacji ustawy
W odpowiedzi na te apele MSWiA przygotowało projekt nowelizacji ustawy o ujawnieniu prawa własności nieruchomości.
Najważniejsza zmiana dotyczy wydłużenia terminu na przygotowanie albo uzupełnienie przez starostów wykazu nieruchomości poniemieckich i przekazanie ich wojewodom z 18 do 54 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy o ujawnieniu prawa własności nieruchomości. Proponowany w projekcie termin to 19 maja 2012 r.
Ponadto projekt nakłada nowe obowiązki na marszałków i wójtów. Będą oni musieli współpracować ze starostami przy przygotowywaniu i kompletowaniu wykazów nieruchomości poniemieckich.
Wojewoda będzie mógł żądać od starostów uzupełnienia w określonym terminie i zakresie wykazu.
Wydłużony zostanie także do 60 miesięcy termin na złożenie przez właścicieli wniosków o ujawnienie w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości. Nowy termin to 19 listopada 2012 r.
Marszałkowie, starostowie i wójtowie będą też mieli mniej obowiązków sprawozdawczych. Zamiast co miesiąc sprawozdanie z realizacji zadań dotyczących składania w sądach wniosków o ujawnienie w księgach wieczystych ich prawa własności nieruchomości będą przekazywać wojewodzie raz na sześć miesięcy.
Czytaj także: Planowanie przestrzenne to przywilej, a nie przykry obowiązek>>
Kary dla urzędników
Obecnie obowiązujące przepisy określają kary za niewykonanie obowiązków przewidzianych ustawą o ujawnieniu prawa własności nieruchomości. Wojewoda może na osobę zobowiązaną do ujawnienia w księdze wieczystej prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa albo JST, która nie zrobiła tego do 19 listopada 2008 r., nałożyć karę pieniężną do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Kara może zostać powtórzona. Projekt proponuje uchylić ten przepis, przewidując jedynie, że już wszczęte postępowania będą prowadzone na dotychczasowych zasadach.
KOMPLETNY WYKAZ NIERUCHOMOŚCI POWOJENNYCH
Według MSWiA kompletny wykaz nieruchomości powojennych to taki, który jest zgodny z ewidencją gruntów i budynków, czyli jedynym publicznym zbiorem informacji o gruntach, budynkach i lokalach, obejmującym całe terytorium Polski, z wyjątkiem morza terytorialnego, prowadzonym na podstawie:
● ustawy z 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne i
● rozporządzenia z 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków.
Wykaz ten musi być także zgodny z obowiązującymi zasobami nieruchomości prowadzonymi przez reprezentantów sektora publicznego na podstawie ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.
Podstawy prawne
• Ustawa z 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. nr 116, poz. 733)
• Ustawa z 7 września 2007 r. o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. nr 191, poz. 1365; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. nr 116, poz. 733)
• Ustawa z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (j.t. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 266; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 3, poz. 13)
• Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (j.t. Dz.U. z 2010 r. nr 102, poz. 651; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 64, poz. 341)
• Ustawa z 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne (j.t. Dz.U. z 2010 r. nr 193, poz. 1287)
• Dekret z 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz.U. nr 13, poz. 87; ost.zm. Dz.U. z 1969 r. nr 13, poz. 95) – nie obowiązuje od 1 sierpnia 1985 r.
• Dekret z 6 grudnia 1946 r. o przekazywaniu przez państwo mienia nierolniczego w obszarze Ziem Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska (Dz.U. nr 71, poz. 389; ost.zm. Dz.U. z 1947 r. nr 66, poz. 410) – nie obowiązuje od 23 grudnia 1952 r.
• Rozporządzenie z 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz.U. nr 38, poz. 454)