11 sierpnia 2011 r. wejdzie w życie większość przepisów ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (dalej: ustawa o efektywności energetycznej). Prace nad tym dokumentem trwały prawie trzy lata. Wprowadza on, wynikający z dyrektywy 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG (dalej: dyrektywa o ESD), obowiązek osiągnięcia przez Polskę w latach 2001–2005 oszczędności energii na poziomie 9% średniego zużycia (54 tys. GWh).
Wynikające z ustawy o efektywności energetycznej zobowiązania dotyczą dwóch grup podmiotów:
1) przedsiębiorstw sprzedających, produkujących, dystrybuujących energię, ciepło i gaz oraz
2) jednostek samorządów terytorialnych (dalej: JST).
Wady ustawy
Samorządy zarządzają wieloma obiektami publicznymi, takimi jak urzędy, szkoły, szpitale, domy kultury itd. Budynki mają w większości słabe parametry energetyczne. Przykładem mogą być obiekty służby zdrowia. Dla 180 przeanalizowanych na potrzeby audytu energetycznego budynków służby zdrowia w całym kraju zapotrzebowanie na energię wynosi średnio 495 kWh/m2rok, podczas gdy średnia dla wszystkich zbadanych pod tym kątem budynków niemieszkalnych wynosi 328 kWh/m2rok. Niewiele lepiej wygląda to w przypadku szkół. Ponad 230 takich budynków przeanalizowanych w Polsce ma wskaźnik zużycia energii na poziomie 260–270 kWh/m2rok. To bardzo dużo, tym bardziej że zapisy nowej dyrektywy 2010/31/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (dalej: dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków) przewidują, że sektor publiczny, pełniąc w kraju wzorcową rolę, powinien budować budynki o niemal zerowym zużyciu energii (ok. 50 kWh/m2rok).
Administracja jest w Polsce sektorem o naprawdę wysokiej energochłonności. Wobec tego nałożenie przez ustawę o efektywności energetycznej wymiernych obowiązków mogło przynieść znaczące oszczędności w skali całego kraju.
Tymczasem z ustawy o efektywności energetycznej usunięto przepis określający poziom oszczędności energii, jaki miałyby uzyskać JST – zapis stosunkowo łagodny, choć nakładający obowiązek wykazania się konkretnymi rezultatami.
– Wcześniejszy zapis mówiący o konieczności wykazania przez JST oszczędności na poziomie 1% rocznie, w uchwalonej ustawie nie występuje. Dlaczego zatem, pomimo tak dużych możliwości uzyskania oszczędności eneregii, a także przyczynienia się do wykazania w skali kraju nieuniknionych i koniecznych działań na rzecz efektywności energetycznej, usunięto zapis dotyczący uzyskania poziomu oszczędności w tym sektorze? – zastanawia się Piotr Pawlak, dyrektor zarządzający BuildDesk Polska.
Realizacja poprawy efektywności energetycznej budynków na rzecz wypełnienia zarówno celów dyrektywy o ESD (zaimplementowanej przez ustawę o efektywności energetycznej), jak i dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków powinna stać się ważnym celem JST. Oczywiście, procesy modernizacyjne wymagają wielu inwestycji, a te często muszą być zaplanowane z dużym wyprzedzeniem. Uwzględniając podniesienie efektywności energetycznej obiektów zarządzanych przez JST jako jednego z priorytetów polityki lokalnej, już istnieje możliwość wypełnienia postanowień obu dyrektyw. Co więcej, inwestowane obecnie pieniądze zaczną przynosić oszczędności energii bardzo szybko, bo już od momentu zakończenia prac modernizacyjnych.
Zadania samorządów
Zadania JST związane z oszczędnością energii przewidziane są w rozdziale 3 pt. „Zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej” ustawy o efektywności energetycznej. Według tych przepisów samorządy powinny realizować swoje zobowiązania związane z obowiązkiem oszczędzania energii, wykorzystując co najmniej dwa spośród przewidzianych w ustawie środków poprawy efektywności energetycznej. Do wyboru są:
1) umowy, których przedmiotem jest realizacja i finansowanie przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej,
2) nabycie nowego urządzenia, instalacji lub pojazdu, charakteryzującego się niskim zużyciem energii oraz niskimi kosztami eksploatacji,
3) wymiana eksploatowanego urządzenia, instalacji lub pojazdu na urządzenie, instalację lub pojazd, o których mowa wyżej, lub ich modernizacja,
4) nabycie lub wynajęcie efektywnych energetycznie budynków lub ich części, albo przebudowa lub remont użytkowanych budynków, w tym realizacja przedsięwzięcia termomodernizacyjnego,
5) sporządzenie audytu energetycznego eksploatowanego budynku o powierzchni powyżej 500 m2, którego jest właścicielem lub zarządcą.
Czytaj także: Jednostki sektora publicznego poprawią efektywność energetyczną>>
Działania ESCO
Pierwszym z dostępnych narzędzi poprawy efektywności energetycznej są umowy, których przedmiotem jest realizacja działań zmniejszających energochłonność JST. Za przykład mogą tu posłużyć występujące w innych krajach Unii Europejskiej umowy realizowane przez tzw. firmy typu ESCO (Energy Saving Company). Mianem ESCO określa się firmy finansujące usługi z zakresu działań zmniejszających energochłonność procesów czy budynków, gwarantując jednocześnie osiągnięcie oszczędności. Jest to wciąż jeszcze nowość w Polsce i najprawdopodobniej celem zapisu w ustawie o efektywności energetycznej jest rozwój rynku tego rodzaju usług.
Niestety, wraz z uchwaleniem ustawy o efektywności energetycznej nie zmieniono żadnych zapisów dotyczących finansowania samorządów terytorialnych, co znacznie utrudnia realizację tego rodzaju przedsięwzięć.
– Zobowiązania wynikające z realizacji umów ESCO wchodzą, niestety, w całości do zadłużenia JST, więc nie stanowią realnej, atrakcyjnej alternatywy dla dotacji unijnych lub środków krajowych. Jest to wielka szkoda, ponieważ ESCO przy sprzyjającym prawie uruchomiłoby znaczny strumień finansowy pochodzący od firm prywatnych, a służący realizacji poprawy efektywności energetycznej JST – komentuje Piotr Pawlak.
Realna poprawa efektywności
Drugim sposobem oszczędzania energii, jaki mogą wykorzystać samorządy, jest zakup efektywnych energetycznie urządzeń lub wymiana używanych na nowe, energooszczędne.
– Rozwój rynku urządzeń energooszczędnych, spowodowany powszechnym wprowadzeniem klas energetycznych, zmusił producentów do rozwinięcia klasyfikacji tychże urządzeń, czego wynikiem jest wprowadzenie klasy A++. Kupowane dziś różnego rodzaju sprzęty i narzędzia do pracy są, już z zasady, energooszczędne. Czy jest to zatem jakikolwiek realny wymóg poprawy efektywności energetycznej, czy tylko korzystanie z już dostępnych rozwiązań na rynku – zastanawia się Piotr Pawlak.
Ekspert twierdzi, że zapis ustawy o efektywności energetycznej w tym zakresie jest trafiony i przydatny, jednak przyglądając się rynkowi urządzeń można zauważyć, że generalnie wszystkie sprzęty posiadają już dzisiaj najwyższe klasy energetyczne.
Audyt energetyczny
Innym potencjalnym narzędziem poprawy efektywności energetycznej w JST jest audyt energetyczny. Jest on pierwszym elementem termomodernizacji, ale samo jego przeprowadzenie nie oszczędza energii.
– Zadaniem audytu jest przedstawienie możliwości i potencjalnych obszarów zwiększenia efektywności energetycznej obiektu oraz wskazanie na ewentualne inwestycje, które należy wykonać w celu osiągnięcia rzeczywistych oszczędności finansowych. Z audytu uzyskuje się również informacje na temat czasu zwrotu wykonanych inwestycji. Jednak dopiero wprowadzenie konkretnych usprawnień, wynikających z audytu, pozwala na uzyskanie oszczędności i poprawę efektywności energetycznej budynku – przekonuje Maria Dreger, kierownik Działu Norm i Standardów Rockwool Polska. – Ocieplenie starych budynków jest jednym z najkorzystniejszych, a jednocześnie najłatwiej dostępnych działań zmniejszających koszty eksploatacji.
Czytaj także: Będą nowe obowiązki w zakresie efektywności energetycznej>>
Dofinansowanie na tacy
W procesie poprawy efektywności energetycznej budynków samorządy mogą liczyć na pomoc Ministerstwa Środowiska, które sprawuje pieczę nad Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (dalej: NFOŚiGW).
W marcu 2011 r. NFOŚiGW ogłosił m.in. nowy program kierowany do JST, którego celem jest poprawa efektywności energetycznej budynków. Ze środków programu System Zielonych Inwestycji administracja publiczna może ubiegać się o dotacje lub pożyczki na termomodernizacje budynków. Wymagany wkład własny wynosi jedynie 10% kosztów.
Dodatkowo NFOŚiGW będzie dofinansowywany z opłat zastępczych i kar nałożonych na przedsiębiorstwa energetyczne, które nie będą wywiązywały się z obowiązków wynikających z ustawy o efektywności energetycznej. Te środki również mogą wspierać działania w ramach Systemu Zielonych Inwestycji.
– Wykorzystując rozwiązania i instrumenty finansowe dostępne na rynku, JST mają dużo większe możliwości, niż tylko spełnienie postanowień ustawy o efektywności energetycznej. Mam tu na myśli skorzystanie z dofinansowań i tym samym realizację przedsięwzięć, które przyczynią się do naprawdę dużych oszczędności energii. Warto, aby samorządy zobaczyły swój realny potencjał wpływu na poprawę efektywności energetycznej użytkowanych budynków. Nie do przecenienia jest fakt, że zrealizowane termomodernizacje obiektów przekładają się wprost na niższe koszty eksploatacji, a więc oszczędności finansowe, które można wykorzystać w innych obszarach działań jednostek samorządów – tłumaczy Piotr Pawlak. – Nie chodzi przecież jedynie o spełnienie wymogów ustawowych, ale o uzyskanie realnych korzyści finansowych, pozwalających w perspektywie na wykorzystanie zaoszczędzonych pieniędzy publicznych na cele inne niż np. ogrzewanie budynków.
Podstawy prawne
• Ustawa z 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz.U. nr 94, poz. 551)
• Dyrektywa 2010/31/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz.Urz. UE L153 z 18 czerwca 2010 r.)
• Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG (Dz.Urz. UE L114 z 27 kwietnia 2006 r.; ost.zm. Dz.Urz. UE L311 z 21 listopada 2008 r.)