Dane wskazują wyraźnie na ograniczone możliwości komunikacyjne osób niesłyszących i słabosłyszących ze względu na nikłą znajomość języka migowego przez osoby słyszące, m.in. przez osoby zatrudnione na stanowiskach urzędniczych. Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się (dalej: ustawa o języku migowym) ma bardzo duże znaczenie również dla podniesienia świadomości komunikacji z osobami głuchoniemymi lub niedosłyszącymi. Bez zastosowania i wcielenia w życie odpowiednich rozwiązań osoby mające trudności w porozumiewaniu się nie będą w stanie przezwyciężyć istniejących barier w funkcjonowaniu w społeczeństwie. Obecność języka migowego we wszelkich instytucjach publicznych umożliwi im natomiast samodzielne załatwianie bieżących spraw, a tym samym ułatwi integrację.
Sytuacja osób niepełnosprawnych była już przedmiotem uregulowań na poziomie prawa międzynarodowego, m.in. w Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Również w prawie polskim istniało wiele fragmentarycznych regulacji dotyczących sytuacji osób niepełnosprawnych w zakresie narządu słuchu. Brak było jednak kompleksowych rozwiązań. Konieczna była zatem regulacja, która wspierałaby komunikowanie się osoby niepełnosprawnej w sposób najbardziej jej odpowiadający, tj. za pomocą polskiego języka migowego (dalej: PJM), systemu językowo-migowego (dalej: SJM), systemu komunikowania się osób głuchoniewidomych (dalej: SKOGN) lub innych środków wspierania komunikowania się.
Zakres ustawy
Ustawa o języku migowym określa zatem prawo osób uprawnionych do skorzystania z pomocy osoby przybranej przez siebie w kontaktach z instytucjami publicznymi, służbami ratowniczo-interwencyjnymi i zakładami opieki zdrowotnej w dowolnie wybranym czasie. Ponadto reguluje sposób obsługi osób uprawnionych w kontaktach z instytucjami publicznymi poprzez możliwość skorzystania z usług tłumacza PJM, SJM, SKOGN bądź z usług pracownika posługującego się PJM lub SJM, przy czym osoby uprawnione powinny mieć prawo wyboru formy komunikowania się.
Ze względu na społeczny aspekt omawianej regulacji w pracach nad ustawą szczególne znaczenie miał udział czynnika społecznego, tj. organizacji wspierających osoby głuchonieme, słabosłyszące, a także głuchoniewidome.
Ustawa wskazuje na instytucje publiczne, na których ciąży obowiązek zapewnienia osobom niesłyszącym komunikowania się w wybrany przez nie sposób.
Są to przede wszystkim organy administracji publicznej, jednostki systemu pogotowia ratunkowego, podmioty lecznicze, jednostki policji, jednostki Państwowej Straży Pożarnej, jednostki straży gminnych oraz jednostki ochotniczych straży działających na danym obszarze.
Osoby uprawnione
W myśl ustawy o języku migowym osobami uprawnionymi są osoby doświadczające trwale lub okresowo trudności w komunikowaniu się.
Rozumienie to wskazuje, że osoba słabosłysząca może posiadać np. orzeczenie o niepełnosprawności z uwagi na niewydolność układu krążenia bądź nie posiadać go, natomiast potrzebuje pomocy ze względu na słaby słuch. Taka sytuacja może występować w przypadku osób starszych, w stosunku do których utrata słuchu następuje często w związku z osiągnięciem określonego wieku i jest skutkiem wielu innych chorób.
Kategoria osób uprawnionych została zatem potraktowania szeroko i nie ograniczono jej wyłącznie do osób legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności.
Czytaj także: Zatrudnienie niepełnosprawnych w służbie cywilnej – ustawa opublikowana>>
Udział osoby przybranej
Nowością jest reprezentowanie osoby głuchej lub słabo słyszącej przez osobę przybraną. Ma to szczególne znaczenie dla sytuacji osób uprawnionych, gdyż osoba przybrana jest wybrana bezpośrednio przez uprawnionego w celu ułatwienia porozumienia i pomocy w załatwieniu spraw w organach administracji publicznej, jednostkach systemu (tj. jednostkach Państwowego Ratownictwa Medycznego), podmiotach leczniczych, jednostkach policji, Państwowej Straży Pożarnej i straży gminnych oraz jednostkach ochotniczych straży pożarnej.
Prawo do skorzystania z pomocy osoby przybranej w komunikowaniu się może być ograniczone wyłącznie ze względu na ochronę informacji niejawnych, w stosunku do których dostęp przysługuje wyłącznie osobie uprawnionej, a nie osobie przybranej.
Udział tłumacza języka migowego
Instytucje publiczne zobowiązane są również do udzielenia wsparcia w komunikowaniu się, co de facto oznacza obowiązek zapewnienia udziału tłumacza migowego w kontaktach osoby głuchej lub słabo słyszącej z instytucjami publicznymi.
Instytucje publiczne zobowiązane są zatem do zapewnienia usług tłumacza języka migowego lub przeszkolonego pracownika. Osoba niesłysząca zobowiązana jest jednak do zgłoszenia chęci skorzystania z usługi tłumacza co najmniej na trzy dni robocze wcześniej, z wyłączeniem sytuacji nagłych. Jest to czas niezbędny dla instytucji, w którym to np. urząd gminy powinien zwrócić się do wojewody odpowiedzialnego za prowadzenie rejestru tłumaczy na danym terenie z prośbą o wyznaczenie właściwej osoby. Wojewoda natomiast dokonuje wyboru tłumacza, który odpowiada zgłoszeniu osoby uprawnionej poprzez wskazanie kolejnego tłumacza w porządku alfabetycznym. Osoba uprawniona nie ma zatem wpływu na wybór tłumacza, który będzie uczestniczył w kontaktach z instytucją publiczną.
Rejestr tłumaczy języka migowego
Ustawa o języku migowym nakłada na wojewodę obowiązek prowadzenia rejestru tłumaczy świadczących usługi na obszarze danego województwa. Należy zwrócić uwagę, że wojewoda jest zobowiązany do utworzenia rejestrów PJM, SJM i SKOGN.
Wojewoda prowadzi rejestr tłumaczy w formie elektronicznej z uwzględnieniem podziału danych w nim zawartych na rodzaj świadczonych usług, w szczególności na zakres wykonywanych tłumaczeń.
Marta Lempart z Towarzystwa Pomocy Głuchoniewidomym wskazuje, że – nie uwzględniono postulatów organizacji społecznych w zakresie zapewnienia możliwości wyboru tłumacza osobom niesłyszącym. Wybór tłumacza został przekazany w ręce urzędników, podczas gdy niesłyszący mógłby wybrać osobę, którą darzy zaufaniem i na którą może liczyć w sytuacji kontaktu z instytucją publiczną.
Czytaj także: Cena za język migowy w urzędach>>
Dofinansowanie szkoleń języka migowego
Ustawa o języku migowym wprowadza możliwość dofinansowania kosztów szkolenia języka migowego dla osób uprawnionych, członków rodziny oraz innych osób mających stały lub bezpośredni kontakt z osobami niesłyszącymi.
Na poziomie centralnym przewidziano powołanie Polskiej Rady Języka Migowego jako organu doradczego ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.
Organ ten składa się z 15 członków, w tym z pełnomocnika rządu do spraw osób niepełnosprawnych, przy czym członkiem Rady może zostać wyłącznie osoba znająca język migowy lub zawodowo zajmująca się tą problematyką, z wyłączeniem przedstawicieli poszczególnych ministerstw.
Ustawa o języku migowym wchodzi w życie 1 kwietnia 2012 r., z wyjątkiem art. 7 i art. 8, które wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
DANE DOTYCZĄCE OSÓB NIESŁYSZĄCYCH
Osoby niepełnosprawne z powodu narządu słuchu, tj. niesłyszące, niedosłyszące, stanowią 8,3% ogółu wszystkich osób niepełnosprawnych (dane GUS z 2004 r.). Według danych Polskiego Związku Głuchych około 40 tys. osób głuchych używa różnych form języka werbalnego w komunikowaniu się. Osoby te napotykają jednak trudną do przezwyciężenia barierę w postaci braku odpowiedzi na stosowany przez nich język migowy. Z danych Polskiego Związku Głuchych z 2009 roku wynika bowiem, że w Polsce jest 25 870 osób niesłyszących oraz 33 073 osób słabosłyszących. Liczba słyszących uczestników szkoleń systemu językowo-migowego wynosi jednak tylko 2786 osób, natomiast polskiego języka migowego zaledwie 145 osób.
ŚRODKI KOMUNIKOWANIA SIĘ
Polski język migowy (PJM) – naturalny wizualno-przestrzenny język komunikowania się osób uprawnionych.
System językowo-migowy (SJM) – podstawowy środek komunikowania się osób uprawnionych, w którym znaki migowe wspierają wypowiedź dźwiękowo-artykulacyjną.
Sposób komunikowania się osób głuchoniewidomych (SKOGN) – podstawowy środek komunikowania się osób uprawnionych, w którym sposób przekazu komunikatu dostosowany jest do potrzeb wynikających z łącznego występowania dysfunkcji wzroku i słuchu.
Podstawa prawna
● Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się (Dz.U. Nr 209, Poz. 1243)