22listopada 2011 r. rząd przyjął projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (dalej: ustawa okołobudżetowa). Głównym założeniem zaproponowanych w niej zmian jest zapewnienie stabilności finansów publicznych i zahamowanie szybkiego wzrostu długu publicznego. Rząd chce w ten sposób ograniczyć w przyszłym roku ryzyko przekroczenia przez dług publiczny 55% produktu krajowego brutto (dalej: PKB). Taki scenariusz byłby groźny m.in. dla samorządów, które w 2013 roku nie mogłyby w takim przypadku zaciągać kredytów ani emitować obligacji.
Zamrożone wynagrodzenia
Ustawa okołobudżetowa przewiduje m.in. zamrożenie w 2012 roku kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (dalej: kwota bazowa) na tegorocznym poziomie. W przyszłym roku wyniesie ona 1766,46 zł. Od wysokości tej kwoty uzależniona jest wysokość maksymalnego wynagrodzenia osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Do grupy tej należą m.in. w:
1) urzędzie marszałkowskim: marszałek województwa, wicemarszałek oraz pozostali członkowie zarządu województwa – jeżeli statut województwa tak stanowi,
2) starostwie powiatowym: starosta, wicestarosta oraz pozostali członkowie zarządu powiatu – jeżeli statut powiatu tak stanowi,
3) urzędzie gminy: wójt (burmistrz, prezydent miasta),
4) związkach jednostek samorządu terytorialnego (dalej: JST): przewodniczący zarządu związku i pozostali członkowie zarządu – jeżeli statut związku tak stanowi.
Maksymalne wynagrodzenie tych osób nie może przekroczyć w miesiącu siedmiokrotności kwoty bazowej.
Od wysokości kwoty bazowej zależy też dieta radnego, która maksymalnie w miesiącu nie może przekroczyć łącznie półtorakrotności kwoty bazowej (dalej: maksymalna wysokość diety). Przy czym wysokość diety zależy od wielkości samorządu. Oznacza to, że w 2012 roku dieta radnych nie może przekroczyć w przypadku:
1) samorządu gminnego:
● 100% maksymalnej wysokości diety w gminach powyżej 100 tys. mieszkańców (2649,69 zł),
● 75% – w gminach od 15 tys. do 100 tys. mieszkańców (1987,26 zł),
● 50% – w gminach poniżej 15 tys. mieszkańców (1324,84 zł),
2) samorządu powiatowego:
● 100% maksymalnej wysokości diety w powiatach powyżej 120 tys. mieszkańców (2649,69 zł),
● 85% – w powiatach od 60 tys. do 100 tys. mieszkańców (2252,23 zł),
● 70% – w powiatach poniżej 60 tys. mieszkańców (1854,78 zł).
W 2012 roku maksymalna pensja wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów i marszałków województwa wyniesie 12 365,22 zł brutto, a maksymalna wysokość diety radnego – 2649,69 zł.
Diety radnych sejmików wojewódzkich nie mogą przekroczyć maksymalnej wysokości, czyli 2649,69 zł, przy czym przy ustalaniu wysokości diety należy wziąć pod uwagę funkcje pełnione przez radnego.
W roku 2012 planowana jest natomiast kolejna podwyżka wynagrodzeń nauczycieli. Od 1 września 2012 r. ich pensje wzrosną o 3,8%.
Ustawa okołobudżetowa przewiduje także zamrożenie podstawy naliczania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (dalej: ZFŚS) na poziomie z 2011 roku. Oznacza to, że w 2012 roku podstawa ta wyniesie 2917,14 zł.
W przyszłym roku mniej z budżetu państwa otrzyma Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (dalej: PFRON). Według ustawy okołobudżetowej rząd chce ograniczyć dotacje dla PFRON. Miałyby one wynieść do 30% jego wydatków na dofinansowanie wynagrodzeń osób niepełnosprawnych.
Wydatki PFRON na dofinansowanie wynagrodzeń osób niepełnosprawnych w przyszłym roku wyniosą łącznie 2 886 512 tys. zł. Rząd przeznaczył na dotację 722 686 tys. zł, czyli 25,04% wydatków na ten cel.
Wyższa składka rentowa
Zamrożenie pensji i diet to nie jedyne niekorzystne dla JST zmiany, jakie w 2012 roku planuje rząd. Premier Donald Tusk zapowiedział w exposé m.in. podwyższenie składki rentowej o 2% po stronie pracodawców (czyli z obecnych 4,5% do 6%). Po stronie pracowników składka ta nie wzrośnie. Jest to bardzo niekorzystna informacja dla samorządów, które są jednym z największych pracodawców w Polsce. Będą one musiały więcej przeznaczyć na wydatki związane z wynagrodzeniami i to już najprawdopodobniej od 1 marca 2012 r. W tym terminie ma wejść w życie ta zmiana. Oznacza to, że pracodawca wyższą składkę rentową zapłaci już w kwietniu.
Jak wyliczyli eksperci, samorządy zapłacą za tę zmianę kilkaset milionów rocznie. Tylko w przypadku najniższego wynagrodzenia (od 1 stycznia 2012 r. wyniesie ono 1500 zł brutto) miesięczna składka rentowa będzie wyższa po zapowiedzianej podwyżce o ok. 20 zł.
W exposé premier Donald Tusk zapowiedział również zrównanie i podwyższenie wieku emerytalnego do 67 lat, zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn. Proces ten ma się rozpocząć w 2013 roku. Wiek emerytalny będzie się podnosił o 1 miesiąc co cztery miesiące, tak aby ostateczny poziom (czyli 67 lat) osiągnąć dla:
● mężczyzn w 2020 roku,
● kobiet w 2040 roku.
Ponadto rząd chce odchodzić od przywilejów emerytalnych. Ostatecznie, utrzymają je jedynie górnicy pracujący bezpośrednio przy wydobyciu surowców. Obecne przywileje emerytalne nie obejmą już np. policjantów (i innych służb mundurowych) wstępujących do służby od 1 lipca 2012 r. Osoby takie będą mogły zakończyć służbę dopiero w wieku minimum 55 lat, pod warunkiem że ich staż pracy wyniesie co najmniej 25 lat.
Donald Tusk zapowiedział także, że w 2012 roku waloryzacja rent i emerytur będzie miała charakter kwotowy, a nie procentowy, jak ma to miejsce obecnie. Według premiera ten sposób waloryzowania, który chroni uboższych emerytów, utrzymany zostanie w czasie kryzysu.
VAT i akcyza
Na 2012 rok rząd zaplanował również podwyżki akcyzy na niektóre wyroby. Wzrośnie ona od 1 stycznia 2012 r. na:
● olej napędowy (z 1048 zł do 1196 zł za 1000 litrów paliwa),
● wyroby tytoniowe (o 4%).
Nie można również zapomnieć o warunkowej podwyżce podatku od towarów i usług (dalej: VAT). Przewiduje go ustawa z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z nią, jeśli dług publiczny przekroczy 55% PKB, to VAT automatycznie wzrośnie. Podwyżka będzie miała charakter kroczący. Gdy osiągnie poziom 25%, nastąpi stopniowy powrót do obecnie obowiązujących stawek.
Mechanizm ten obowiązuje już od tego roku, ale Polsce udało się, jak na razie, uniknąć sytuacji, w której dług publiczny byłby wyższy niż 55% PKB. Niestety, nie jest wykluczone, że próg ten zostanie przekroczony na koniec 2011 r., tym bardziej że wartość złotego, od której w dużym stopniu zależy wysokość długu, gwałtownie spada od lipca 2011 r.
Jeżeli wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do PKB przekroczyłaby 55% PKB, to nastąpi automatyczna zmiana wysokości VAT w kolejnych okresach od:
● 1 lipca 2012 r. do 30 czerwca 2013 r. podwyżka stawek: podstawowej z 23% do 24%, preferencyjnej z 8% do 9%, preferencyjnej z 5% do 6%,
● 1 lipca 2013 r. do 31 grudnia 2014 r. wszystkie wymienione stawki wzrosną o kolejny procent, czyli odpowiednio do 25%, 10% i 7%,
● 1 stycznia do 31 grudnia 2015 r. nastąpi powrót do stawek 24%, 9% i 6%,
● 1 stycznia do 31 grudnia 2016 r. stawki zostaną po raz kolejny obniżone i wyniosą odpowiednio 23%, 8% i 5%.
W przypadku gdy dług publiczny przekroczy 55% PKB nie pod koniec grudnia 2011 r., lecz dopiero w 2012 lub 2013 roku, wtedy analogiczne podwyżki (prowadzące do osiągnięcia maksymalnego pułapu stawek w wysokości 25% – stawka podstawowa, 10% – stawka preferencyjna i 7% – stawka preferencyjna obniżona) nastąpią odpowiednio od 1 lipca 2013 r. lub 1 lipca 2014 r.
Podstawa prawna
● Ustawa z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 257, poz. 1726)