Rok 2026 może być jednym z najtrudniejszych budżetowo od dekady. Samorządy czekają bardzo trudne wybory. Nawet działania podjęte w dobrej wierze mogą zostać uznane za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Jak JST mogą się zabezpieczyć?
- Rok 2026 trudny budżetowo
- Samorządy muszą wybierać
- Katalog naruszeń dyscypliny finansów publicznych
- Baza rozstrzygnięć w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych
- Jak JST mogą się zabezpieczyć?
Rok 2026 trudny budżetowo
Rok 2026 może być jednym z najtrudniejszych budżetowo od dekady. Jednostki samorządu terytorialnego w całym kraju zmagają się z rosnącymi kosztami usług, inflacją oraz presją inwestycyjną, także w kontekście rekordowego deficytu. Coraz częściej pojawiają się pytania: gdzie kończą się dopuszczalne cięcia, a gdzie zaczyna ryzyko naruszenia dyscypliny finansów publicznych? Granice wyznacza precyzyjnie rządowy katalog naruszeń, a ich przekroczenie może skutkować poważnymi konsekwencjami dla włodarzy.
Samorządy muszą wybierać
Samorządy w wielu przypadkach stają dziś przed koniecznością trudnych wyborów. Oczekiwania mieszkańców rosną, tymczasem dostępność środków kurczy się. W takich warunkach pojawia się pokusa szybkich decyzji – przesuwania wydatków, ograniczania zakresu usług lub inwestycji bez dokładnej analizy skutków prawnych. Problem w tym, że nawet działania podjęte w dobrej wierze mogą zostać uznane za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
– W sytuacji presji budżetowej najważniejsza jest procedura: każda decyzja oszczędnościowa powinna przejść szybką weryfikację prawną i być właściwie udokumentowana. To chroni przed niezamierzonym naruszeniem prawa – podkreśla Bartłomiej Tkaczyk, radca prawny i partner w kancelarii LEGALLY.SMART.
Katalog naruszeń dyscypliny finansów publicznych
Zgodnie z obowiązującym katalogiem naruszeń dyscypliny finansów publicznych, odpowiedzialność mogą ponieść m.in. osoby, które wydatkują środki publiczne bez odpowiedniego upoważnienia, zaciągają zobowiązania bez pokrycia w planie finansowym, niewłaściwie pobierają należności lub udzielają zamówień publicznych z pominięciem ustawowych zasad. Praktyka pokazuje, że wiele z tych uchybień wynika nie z celowego działania, ale z braku odpowiedniego przygotowania, niejasności interpretacyjnych lub niedopatrzeń proceduralnych.
– Spotykamy się z sytuacjami, w których urzędnicy popełniają błąd nieświadomie – np. błędnie kwalifikują wydatek, przekraczają zakres pełnomocnictwa lub pomijają konsultację prawną. To wystarczy, by wszcząć postępowanie w sprawie naruszenia dyscypliny – mówi mec. Tkaczyk. – Dyscyplina finansów publicznych nie jest i nie powinna być „kijem” na samorządy i pracujące w nich osoby. To ważne narzędzie systemowe, które ma zabezpieczać środki publiczne, a nie karać za dobre intencje. Niestety, wciąż bywa tematem tabu, zamiast być elementem otwartej rozmowy o odpowiedzialności.
Baza rozstrzygnięć w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych
Co pewien czas w mediach lokalnych i ogólnopolskich pojawiają się doniesienia o naruszeniach dyscypliny przez samorządowców. W odpowiedzi na rosnącą potrzebę przejrzystości powstała baza rozstrzygnięć w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, prowadzona przez Ministerstwo Finansów. To ogólnodostępna, cyfrowa wyszukiwarka umożliwiająca filtrowanie i przeglądanie rozstrzygnięć wydanych od 1 stycznia 2020 roku. Choć baza ma charakter edukacyjny, stanowi realne wsparcie dla osób zarządzających środkami publicznymi i pozwala analizować praktyki orzecznicze różnych organów. Ministerstwo deklaruje, że celem publikacji jest nie tylko zwiększenie przejrzystości, ale również ograniczanie zachowań niezgodnych z prawem i wspieranie jednolitego stosowania przepisów.
Jak JST mogą się zabezpieczyć?
W praktyce eksperci rekomendują samorządom wzmocnienie kontroli wewnętrznej, każdorazowe opiniowanie działań nietypowych lub oszczędnościowych, a także prowadzenie dokumentacji uzasadniającej podjęte decyzje. Nie mniej istotne są szkolenia – znajomość katalogu naruszeń oraz praktycznych przykładów z innych jednostek pozwala uniknąć wielu kosztownych błędów. – Warto pamiętać, że odpowiedzialność w zakresie finansów publicznych ma nie tylko wymiar prawny, ale i wizerunkowy. Naruszenie przepisów, nawet nieumyślne, może oznaczać utratę zaufania, zarówno w oczach mieszkańców, jak i organów kontrolnych – dodaje mec. Bartłomiej Tkaczyk.
W czasach rosnących kosztów i ograniczonych budżetów, samorządy nie mogą pozwolić sobie na improwizację. Ostrożność, procedury i dostęp do eksperckiej wiedzy prawnej to dziś kluczowe elementy bezpiecznego zarządzania finansami publicznymi.
Źródło: LEGALLY.SMART