Pracownicy zatrudniani w samorządowych jednostkach organizacyjnych oświaty, do których należą także przedszkola, zgodnie z przepisami art. 2 pkt 1 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (dalej: ustawa o systemie oświaty), dzielą się na dwie grupy, podlegające różnym reżimom prawnym odnośnie do zasad i warunków ich zatrudniania, a mianowicie na:
1) nauczycieli – których prawa i obowiązki są określone w ustawie z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (art. 5b ustawy o systemie oświaty),
2) pracowników niebędących nauczycielami, których status prawny określają przepisy o pracownikach samorządowych (art. 5d ustawy o systemie oświaty), czyli:
● ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (dalej: ustawa o pracownikach samorządowych),
● rozporządzenie Rady Ministrów z 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (dalej: rozporządzenie w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych).
Tak więc pracownicy zatrudnieni w przedszkolach publicznych na stanowiskach głównych księgowych, księgowych, inspektorów i referentów w komórkach księgowości lub innych komórkach organizacyjnych, a także różni pracownicy obsługi (sekretarki, woźni, konserwatorzy, magazynierzy itp.), są pracownikami samorządowymi i to w ustawie o pracownikach samorządowych należy szukać regulacji odnośnie do zasad ich zatrudniania.
Zatrudnienie osób blisko ze sobą spokrewnionych
Jeśli chodzi o pierwszy zgłoszony przez Czytelnika problem, czyli zatrudnienie w przedszkolu osób blisko ze sobą spokrewnionych, tomałżonkowie oraz osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli nie mogą być zatrudnieni w jednostkach organizacyjnych, jeżeli powstałby między tymi osobami stosunek bezpośredniej podległości służbowej (art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych).
Ograniczenie w zakresie zatrudniania krewnych
Dotyczy:
● w odniesieniu do krewnych – małżonków, rodziców, dziadków, dzieci, wnuków, rodzeństwa i dzieci rodzeństwa,
● w odniesieniu do powinowatych – teściów i dzieci współmałżonka z poprzednich związków,
● osób pozostających w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.
Zakaz ustanowiony w art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych nie przesądza ogólnie o tym, że w jednej jednostce organizacyjnej nie mogą być zatrudnione np. małżeństwa lub rodzice i dzieci – dotyczy on tylko przypadków, gdy między tymi osobami zachodziłby stosunek bezpośredniej podległości służbowej, czyli taki, gdy jedna z tych osób byłaby bezpośrednim przełożonym drugiej. Z kontekstu pytania zadanego przez Czytelnika wynika jednak, że najprawdopodobniej zachodzi właśnie taka sytuacja, ponieważ córka miałaby być zatrudniona w dziale księgowości, którego kierownikiem jest jej matka, będąca główną księgową.
Ostateczną odpowiedź na temat istnienia lub nie bezpośredniej podległości służbowej może jednak dać jedynie analiza przepisów wewnętrznych danej jednostki: statutu, regulaminu organizacyjnego i schematu organizacyjnego, a także zakresów czynności pracowników w poszczególnych komórkach organizacyjnych. Na przykład, jeśli stanowisko księgowej lub referenta w dziale księgowości podlega bezpośrednio głównej księgowej, to nie jest możliwe zatrudnienie na nim córki głównej księgowej, zakaz ten jednak nie będzie już aktualny w odniesieniu do stanowiska referenta w dziale organizacyjnym, podlegającego bezpośrednio dyrektorowi administracyjnemu lub dyrektorowi przedszkola, gdyż tu nie powstanie bezpośredni stosunek podległości służbowej pomiędzy zatrudnioną na nim córką a matką, będącą główną księgową. Podając ten przykład, należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że celowe umieszczenie w strukturze organizacyjnej przedszkola stanowiska, które de facto będzie związane z prowadzeniem obsługi księgowej przedszkola w taki sposób, aby zatrudniona na nim córka głównej księgowej nie podlegała jej służbowo, będzie działaniem mającym na celu obejście obowiązujących przepisów.
Wymagania, jakie powinna spełniać osoba zatrudniana w księgowości
Jeśli chodzi o drugi zgłoszony przez Czytelnika problem – czyli wymagań, jakie powinna spełniać osoba zatrudniana w księgowości przedszkola na stanowisku księgowej lub referenta w komórce księgowości, to odpowiedzi należy szukać przede wszystkim w przepisach rozporządzenia w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych oraz przepisach wewnętrznych jednostki.
Wszyscy pracownicy niebędący nauczycielami, zatrudniani w samorządowych jednostkach budżetowych na podstawie umowy o pracę, są pracownikami samorządowymi, jednak stawiane im wymogi i tryb zatrudnienia zależą od tego, czy są zatrudniani na stanowiskach urzędniczych (w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych) czy też na stanowiskach pomocniczych i obsługi.
Zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych, oba stanowiska wymienione w pytaniu przez Czytelnika należą do stanowisk urzędniczych, co niesie ze sobą istotne dla Czytelnika konsekwencje, w postaci:
● szczególnych wymagań, jakie muszą być spełnione przez osoby ubiegające się o zatrudnienie na danym stanowisku,
● obowiązku obsadzenia wolnego stanowiska w trybie wolnego i konkurencyjnego naboru.
Czytaj także: Uprawnienia i obowiązki pracowników samorządowych>>
Kto może być zatrudniany na stanowisku urzędniczym
Na stanowisku urzędniczym mogą być zatrudniane na podstawie umowy o pracę osoby, które:
● posiadają obywatelstwo polskie (z zastrzeżeniem wyjątków dotyczących sytuacji, w których prawo zezwala kierownikowi jednostki na zatrudnienie na stanowiskach urzędniczych osób nieposiadających polskiego obywatelstwa, przewidzianych w art. 11 ust. 2 i 3 ustawy,
● posiadają co najmniej wykształcenie średnie oraz kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na określonym stanowisku,
● mają pełną zdolność do czynności prawnych i korzystają z pełni praw publicznych,
● nie były skazane prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe i cieszą się nieposzlakowaną opinią
(art. 6 ust. 1 i 2 ustawy o pracownikach samorządowych).
Dodatkowo, ze szczegółowych uregulowań zawartych w pkt 13 i 15 części H tabeli IV pn. „Stanowiska, na których stosunek pracy nawiązano na podstawie umowy o pracę w samorządowych jednostkach organizacyjnych – wszystkie jednostki, stanowiska urzędnicze” załącznika nr 3 do rozporządzenia w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych wynika, że osoby, które mają być zatrudnione w komórce księgowości przedszkola na stanowisku księgowego lub referenta, powinny posiadać:
● księgowy – wykształcenie średnie o profilu ogólnym lub zawodowym, umożliwiające wykonywanie zadań na stanowisku, stosownie do opisu tego stanowiska, oraz 2-letni staż pracy,
● referent – wykształcenie średnie o profilu ogólnym lub zawodowym, umożliwiające wykonywanie zadań na stanowisku, stosownie do opisu tego stanowiska, brak wymagań odnośnie do długości stażu pracy.
Szczegółowe wymagania, jakie powinien spełniać kandydat na pracownika samorządowego zatrudnianego na danym stanowisku, powinien określić pracodawca (czyli dyrektor przedszkola), kierując się szczególnymi potrzebami swojej jednostki i znając panujące w niej uwarunkowania (np. może być wymagane wykształcenie ekonomiczne lub prawnicze, znajomość określonych języków obcych czy też programów komputerowych służących do prowadzenia ksiąg rachunkowych).
Cztery sposoby obsadzania stanowiska urzędniczego
Obsadzenie stanowiska urzędniczego może nastąpić w drodze:
● tzw. awansu wewnętrznego – kiedy na danym stanowisku jest zatrudniany pracownik samorządowy pracujący już wcześniej w danej jednostce na niższym stanowisku (art. 20 ustawy o pracownikach samorządowych),
● przeniesienia na stanowisko pracownika samorządowego posiadającego odpowiednie kwalifikacje do zajmowania tego stanowiska z innej jednostki organizacyjnej (art. 22 ustawy o pracownikach samorządowych),
● przeniesienia pracownika samorządowego na inne stanowisko zgodne z jego kwalifikacjami na skutek reorganizacji (art. 23 ustawy o pracownikach samorządowych),
● wolnego i konkurencyjnego naboru na wolne stanowisko urzędnicze (art. 11 ustawy o pracownikach samorządowych).
Czytaj także: Zasady naboru pracowników samorządowych>>
Tworzenie nowych stanowisk
Z treści pytania zadanego przez Czytelnika wynika, że w przedszkolu planowane jest utworzenie stanowiska urzędniczego związanego z prowadzeniem obsługi księgowej jednostki, z tym że jeszcze nie została podjęta decyzja co do tego, jakie miejsce będzie ono zajmowało w strukturze organizacyjnej jednostki i jakie wymagania konieczne będą do jego objęcia. Decyzja ta zaś jest uzależniana od tego, w jaki sposób można, nie naruszając obowiązujących przepisów, zatrudnić na nim córkę głównej księgowej przedszkola. Otóż takie postępowanie już samo w sobie narusza obowiązujący porządek prawny – zgodnie z którym dyrektor przedszkola powinien ustalić strukturę organizacyjną swojej jednostki, biorąc pod uwagę zadania, jakie mają być przez nią realizowane, zapewniając ich wykonywanie w sposób celowy i oszczędny (art. 35 ust. 3 pkt 1 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, od 1 stycznia 2010 r. art. 44 ust. 3 pkt 1 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych). W przypadku komórki księgowości oznacza to zorganizowanie jej w sposób zabezpieczający prawidłowe wywiązywanie się jednostki z obowiązków dotyczących prowadzenia jej rachunkowości oraz sporządzania sprawozdawczości finansowej i budżetowej, przy jak najmniejszych nakładach rzeczowych i finansowych.
Tworzenie nowego stanowiska w komórce księgowości powinno być podyktowane zwiększeniem rodzaju, zakresu i rozmiaru zadań w niej wykonywanych – a rodzaj tego stanowiska i wymogi, jakie w związku z tym powinna w zakresie kwalifikacji zawodowych posiadać osoba na nim zatrudniona, powinny odpowiadać tym dodatkowym zadaniom. Po stworzeniu opisu stanowiska – czyli zadań, jakie mają być na nim realizowane – do dyrektora jednostki należy jego właściwe i zgodne z przepisami obsadzenie, co w przypadku braku w przedszkolu lub innych jednostkach organizacyjnych gminy pracowników posiadających odpowiednie kwalifikacje, którzy mogliby zostać na nie przeniesieni, oznacza obowiązek ogłoszenia wolnego naboru na to stanowisko, w trybie i na zasadach określonych w przepisach art. 13–15 ustawy o pracownikach samorządowych.
PODSTAWY PRAWNE
● Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 44, poz. 250)
● Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1241)
● Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 28, poz. 146)
● Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 79, poz. 666) – nieobowiązująca
● Rozporządzenie Rady Ministrów z 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. Nr 50, poz. 398)