Droga może być zaliczona do jednej z 4 kategorii: krajowej, wojewódzkiej, powiatowej lub gminnej.
Do dróg krajowych są zaliczane następujące ich rodzaje:
• autostrady oraz drogi leżące w ich ciągach, do czasu wybudowania autostrad,
• drogi ekspresowe oraz drogi leżące w ich ciągach do czasu wybudowania dróg ekspresowych,
• międzynarodowe,
• stanowiące inne połączenia zapewniające spójność sieci dróg krajowych,
• dojazdowe do ogólnodostępnych przejść granicznych obsługujących ruch osobowy i towarowy bez ograniczeń ciężaru całkowitego pojazdów,
• alternatywne dla autostrad płatnych,
• stanowiące ciągi obwodnicowe dużych aglomeracji miejskich,
• o znaczeniu obronnym.
Zaliczenie drogi do kategorii dróg krajowych następuje w drodze rozporządzenia ministra infrastruktury w porozumieniu z ministrem spraw wewnętrznych i administracji oraz ministrem obrony narodowej, po wcześniejszym zasięgnięciu opinii właściwych sejmików województw, a w miastach na prawach powiatu – opinii rad miast.
Do dróg wojewódzkich zaliczane są drogi inne niż krajowe, stanowiące połączenia między miastami, mające znaczenie dla województwa, i drogi o znaczeniu obronnym niezaliczone do dróg krajowych. Zaliczenie do kategorii dróg wojewódzkich następuje w drodze uchwały sejmiku województwa w porozumieniu z ministrem infrastruktury oraz ministrem obrony narodowej.
Do dróg powiatowych zaliczone zostają drogi inne niż zaliczane do dróg krajowych i wojewódzkich, stanowiące połączenia miast będących siedzibami powiatów z siedzibami gmin i siedzib gmin między sobą. Zaliczenie drogi do kategorii dróg powiatowych następuje w drodze uchwały rady powiatu w porozumieniu z zarządem województwa, po zasięgnięciu opinii wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) gmin, na obszarze których przebiega droga, oraz zarządów sąsiednich powiatów, a w miastach na prawach powiatu – opinii prezydentów miast.
Do najniższej kategorii dróg publicznych, tj. do dróg gminnych, zalicza się drogi o znaczeniu lokalnym niezaliczone do innych kategorii, a stanowiące uzupełniającą sieć dróg służących miejscowym potrzebom, z wyłączeniem dróg wewnętrznych. W tym przypadku zaliczenie następuje na mocy uchwały rady gminy po zasięgnięciu opinii właściwego zarządu powiatu.
Żeby zaliczyć drogę do odpowiedniej kategorii dróg publicznych, Skarb Państwa, województwo, powiat albo gmina muszą być właścicielem gruntu, przez który ta droga przebiega.
Konsultacje proponowanej kategorii drogi
Organy właściwe w sprawach zaliczenia drogi do kategorii wyznaczają organom opiniującym termin na przesłanie stanowiska, który nie może być krótszy niż 21 dni od dnia doręczenia propozycji do zaopiniowania (art. 7a ust. 1 ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych).
Niezłożenie opinii w przewidzianym terminie uznaje się za akceptację propozycji.
Uchwała o zaliczeniu drogi do kategorii
Uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (patrz: przykładowy zapis uchwały) w przedmiocie zmiany kategorii drogi publicznej z np. drogi gminnej na powiatową stanowi prawo miejscowe (por. wyrok WSA w Gdańsku z 6 sierpnia 2008 r., sygn. akt III SA/Gd 197/2008). Z tego powodu uchwała musi m.in. być ogłoszona w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Znaczenie klas dróg
Ze względów funkcjonalno-technicznych drogi publiczne dzielą się również na klasy określone w warunkach technicznych, podanych w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (dalej: rozporządzenie o warunkach technicznych dróg). Jest ono stosowane przy projektowaniu, wykonywaniu dróg publicznych i związanych z nimi urządzeń budowlanych, a także ich odbudowie, rozbudowie, przebudowie oraz remontach objętych obowiązkiem uzyskania pozwolenia na budowę.
Jednak nie powinno się kwalifikować dróg do poszczególnych kategorii, biorąc pod uwagę posiadanie przez te budowle norm technicznych podanych w rozporządzeniu o warunkach technicznych dróg.
Przepisy tego rozporządzenia mają bowiem zastosowanie tylko do budowy drogi publicznej.
Drogi wewnętrzne
Drogi niezaliczone do żadnej kategorii dróg publicznych, m.in. drogi:
• w osiedlach mieszkaniowych,
• dojazdowe do gruntów rolnych i leśnych,
• dojazdowe do obiektów użytkowanych przez przedsiębiorców,
• place przed dworcami kolejowymi, autobusowymi i portami oraz pętle autobusowe itd.
– są drogami wewnętrznymi.
Budowa, przebudowa, remont, utrzymanie, ochrona i oznakowanie takich dróg wraz z finansowaniem tych czynności oraz zarządzanie nimi należy do zarządcy terenu, na którym jest zlokalizowana droga, a jeśli nie ma ustanowionego zarządcy – do właściciela terenu.
Wyjątkiem są sprawy oznakowania połączeń dróg wewnętrznych z drogami publicznymi oraz utrzymanie urządzeń bezpieczeństwa i organizacji ruchu, związanych z funkcjonowaniem tych połączeń, które należą do obowiązków zarządcy drogi publicznej.
Zasady dotyczące dróg wewnętrznych, których właścicielami są jednostki samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa, są takie same, jak w przypadku innych właścicieli. Takie drogi wewnętrzne należy traktować jak każdą inną działkę gruntu (nieruchomość lub jej część).
W razie samowolnego naruszenia (uszkodzenia, zniszczenia) pasa drogowego drogi wewnętrznej i konieczności przywrócenia mu stanu poprzedniego ewentualne spory między właścicielem drogi wewnętrznej a odpowiedzialnym za uszkodzenia są sprawą z zakresu prawa cywilnego (sprawą cywilną), a właściwy do jej rozpoznania jest sąd powszechny, a nie sąd administracyjny – jak ma to miejsce w przypadku drogi publicznej.
Czytaj także: Odszkodowania za nieruchomości wydzielone pod drogi publiczne>>
Numeracja i ewidencja dróg
Po zaliczeniu dróg do odpowiedniej kategorii nadawane są im numery. Dla dróg krajowych i wojewódzkich numery nadaje Generalny Dyrektor Dróg Publicznych i Autostrad, natomiast dla dróg powiatowych i gminnych – zarządy województw.
Generalny Dyrektor Dróg Publicznych i Autostrad prowadzi również rejestr „jednolitych numerów inwentarzowych”, nadawanych obiektom mostowym i tunelom dla tych dwóch rodzajów obiektów inżynierskich znajdujących się przy wszystkich drogach publicznych. Zarządcy dróg prowadzą natomiast ewidencję własnych dróg, obiektów mostowych, tuneli, przepustów i promów (rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 16 lutego 2005 r. w sprawie sposobu numeracji i ewidencji dróg publicznych, obiektów mostowych, tuneli, przepustów i promów oraz rejestru numerów nadanych drogom, obiektom mostowym i tunelom).
Pozbawienie drogi dotychczasowej kategorii
Pozbawienie drogi publicznej dotychczasowej kategorii (z wyjątkiem przypadku wyłączenia drogi z użytkowania) jest możliwe jedynie w sytuacji jednoczesnego zaliczenia tej drogi do nowej kategorii.
Decyzję o pozbawieniu drogi dotychczasowej kategorii podejmuje ten sam organ, który zaliczyl ją do odpowiedniej kategorii, w trybie właściwym do zaliczenia drogi do odpowiedniej kategorii.
Pozbawienie i zaliczenie nie może być dokonane później niż do końca trzeciego kwartału roku, w którym następuje zmiana kategorii drogi, z mocą od 1 stycznia roku następnego. Terminy te pozwalają na właściwe przygotowanie organizacyjne zarządców dróg, których zmienia się kategorię.
Czytaj także: Czy przekazanie gminie gruntu pod budowę drogi publicznej skutkuje powstaniem obowiązku podatkowego>>
Z orzecznictwa
Dopiero zaliczenie drogi do określonej kategorii powoduje w konsekwencji uzyskanie przez tą drogę przymiotu drogi publicznej.
Wyrok NSA – Ośrodek Zamiejscowy w Krakowie z 17 stycznia 2002 r., sygn. akt II SA/Kr 2223/99
Z opinii SKO
Z art. 6 ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 71, poz. 838 z późn. zm.) wynika, że zarówno zaliczenie do kategorii dróg wojewódzkich, jak i ustalenie przebiegu dróg wojewódzkich nie wchodzi w zakres postępowania administracyjnego, a co za tym idzie, do opinii wydanej przez zarząd powiatu (miasta na prawach powiatu) w tym zakresie nie stosuje się art. 106 k.p.a.
Postanowienie Samorządowe Kolegium Odwoławczego w Wałbrzychu z 6 marca 2001 r., sygn. akt SKO 4161/2/01
Z orzecznictwa
Skorzystanie przez radę gminy z uprawnienia do zaliczenia drogi do kategorii dróg gminnych nie jest uzależnione od spełnienia przez nią warunków technicznych określonych w rozporządzeniu.
Wyrok NSA z 22 lutego 2006 r., sygn. akt I OSK 1381/2005
Z orzecznictwa
Drogi wewnętrzne nie mają charakteru dróg publicznych, lecz są szlakami komunikacji, których budowa, utrzymanie i zarządzanie należy do zarządcy terenu. Nie musi być nim gmina czy inny podmiot samorządu ani też organ administracji rządowej. W przeciwieństwie do dróg gminnych drogi te mogą, ale nie muszą stanowić własności gminy. Realizacja drogi wewnętrznej w rozumieniu ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami nie jest celem publicznym, stąd w przypadku braku zgody właścicieli nieruchomości, przez które przedmiotowa droga wewnętrzna miałaby przebiegać, na zbycie tych terenów, urządzenie drogi nie byłoby praktycznie możliwe, bowiem terenu tego nie można by pozyskać przez wywłaszczenie, wobec ograniczeń wynikających z art. 112 i 113 tej ustawy.
Wyrok WSA w Warszawie z 4 marca 2005 r., sygn. akt IV SA 3935/2003
Z orzecznictwa
Do pozbawienia drogi publicznej kategorii drogi krajowej nie jest wystarczające, że spełnione są kryteria do pozbawienia określonej drogi lub jej odcinka kategorii drogi krajowej, ale konieczne jest wydanie na podstawie art. 10 ust. 2 w związku z art. 5 ust. 2 ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych rozporządzenia stanowiącego, że dana droga (odcinek drogi) zostaje pozbawiona kategorii drogi krajowej.
Postanowienie NSA z 29 sierpnia 2007 r., sygn. akt II OW 29/2007
Paweł Górski
Podstawy prawne:
• Ustawa z 13 października 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. nr 133, poz. 872; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 31, poz. 206)
• Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (j.t. Dz.U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 42, poz. 340)
• Ustawa z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. nr 19, poz. 115; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 86, poz. 720)
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 16 lutego 2005 r. w sprawie sposobu numeracji i ewidencji dróg publicznych, obiektów mostowych, tuneli, przepustów i promów oraz rejestru numerów nadanych drogom, obiektom mostowym i tunelom (Dz.U. nr 67, poz. 582)
• Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz.U. nr 43, poz. 430)