Samorządy muszą przygotować się do wdrożenia nowych regulacji w obszarze komunalnej gospodarki odpadami. Znowelizowane przepisy zakładają m.in. możliwość objęcia komunalnym systemem wywozu odpadów właścicieli nieruchomości niezamieszkanych, w domach wielorodzinnych nie będzie już odpowiedzialności zbiorowej, tu mają pojawić się inteligentne pojemniki na śmieci. Co wydaje się jednak zmianą szczególnie istotną - ograniczona zostanie maksymalna stawka opłat wyliczana z uwzględnieniem metody „od ilości zużytej wody”.
Pod koniec sierpnia br. Prezydent podpisał ustawę z 11 sierpnia 2021 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach (dalej: ustawa zmieniająca lub nowelizacja). Intencją ustawodawcy było wprowadzenie rozwiązań, które mają na celu ograniczenie wzrostu kosztów gospodarowania odpadami. Czy samorządy rzeczywiście odczują obniżenie tych kosztów?
|
WAŻNE Uchwała rady gminy podjęta przed dniem wejścia w życie znowelizowanych przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, w której rada gminy, dla nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, dokonała wyboru metody ustalania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi na podstawie ilości zużytej wody z danej nieruchomości - zachowuje moc do dnia wejścia w życie nowej uchwały, jednak nie dłużej niż do 31 grudnia 2021 r. |
Opłata maksymalna przy metodzie „od wody”
Coraz więcej samorządów przyjmuje system naliczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oparty na iloczynie zużytej wody z danej nieruchomości. To spowodowało drastyczny wzrost opłat miesięcznych i wywoływało liczne protesty społeczne. W niektórych przypadkach sprawy rozstrzygane są przed sądami administracyjnymi. Nierozwiązana pozostawała kwestia ustawowo ustanowionej górnej granicy takiej opłaty.
Maksymalna wysokość opłaty obliczanej na podstawie metody „od ilości zużytej wody” wynosi 7,8% miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem za gospodarstwo domowe - to obecnie kwota w wysokości ok. 150 zł.
Niektóre samorządy dobrowolnie stosowały praktykę ograniczenia górnej stawki tak wyliczanej opłaty, stosując w uchwałach zapis, że „opłata miesięczna nie może być wyższa niż X zł”, jednak co do zasady pozostawało to dobrą wolą organu stanowiącego.
Po zmianie przepisów samorządom została narzucona maksymalna wysokość opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi obliczana z wykorzystaniem iloczynu zużytej wody z danej nieruchomości. Maksymalna stawka opłaty nie może przekraczać 7,8% miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem za gospodarstwo domowe. Tak wyliczony górny limit to kwota ok. 150 zł. Gminy, w których stosowną uchwałą wprowadzono opłatę liczoną od ilości zużytej wody, są zobowiązane do podjęcia nowej uchwały, w której uwzględnione zostaną nowe przepisy dotyczące maksymalnej wysokości opłaty. W dotychczasowym brzmieniu uchwała rady gminy może obowiązywać tylko do końca bieżącego roku.
WAŻNE
Uchwała rady gminy, której podstawę stanowi art. 6k ust. 1 okt 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, tj. ustalająca stawkę opłaty za pojemnik lub worek o określonej pojemności, podjęta przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, zachowuje moc do dnia wejścia w życie nowej uchwały, nie dłużej jednak niż do 30 czerwca 2022 r.
Opcja trzech pojemników
Gmina, zgodnie z nowymi przepisami, będzie mogła na swoim obszarze lub jego części wprowadzić segregację odpadów z wykorzystaniem tylko trzech frakcji, a nie jak w standardzie - pięciu frakcji. Wdrożenie rozwiązania systemu trzech pojemników nie odbywa się z automatu. Wymagane jest wcześniejsze uzyskanie przez wójta (odpowiednio burmistrza, prezydenta miasta) zgody Ministra Klimatu i Środowiska. Ta wydawana będzie w formie bezterminowej decyzji administracyjnej.
W ramach odstępstwa, przy wykorzystywaniu selektywnej zbiórki w trzech frakcjach, nie będzie można dowolnie mieszać odpadów. Dozwolone będzie wyłącznie łączenie odpadów, które standardowo gromadzone są w workach zielonym i żółtym, czyli plastik i metal ze szkłem.
W tym miejscu nasuwa się wątpliwość co do intencji wprowadzenia takiego rozwiązania, które co do zasady oparte jest na uznaniowym działaniu ministra. Jak to będzie wyglądać w praktyce, że w jednej gminie (lub w części gminy) będą obowiązywać trzy frakcje, a w drugiej, np. w gminie sąsiedniej, wymagać się będzie utrzymania pięciu frakcji? Brak utrzymania jednolitości systemu zapewne powodować będzie wiele nieporozumień.
Minister Klimatu i Środowiska będzie mógł zezwolić w drodze decyzji, na wniosek wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, na odstępstwa dla poszczególnych gmin w przedmiocie sposobu selektywnego zbierania odpadów komunalnych ‒ możliwość zbierania w jednym pojemniku tworzyw sztucznych, metali oraz szkła.
W systemie i za wyższą stawkę
Rada gminy będzie mogła podjąć uchwałę o objęciu komunalnym systemem odbierania odpadów nieruchomości niezamieszkanych (np. biurowców, galerii handlowych czy restauracji). Właściciele tych nieruchomości będą mieć 60 dni ‒ od momentu publikacji przedmiotowej uchwały rady gminy ‒ na złożenie oświadczenia o wyłączeniu się z gminnego systemu odbierania odpadów. Jeżeli takiego oświadczenia nie złożą, automatycznie zostaną objęci gminnym systemem.
|
Podwyższona została maksymalna stawka opłaty za odpady komunalne dla nieruchomości niezamieszkanych ‒ 1,3% dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem za pojemnik lub worek o pojemności 120 litrów. To ma umożliwić efektywne rozłożenie kosztów systemu pomiędzy nieruchomości zamieszkane i niezamieszkane. |
Nieruchomości niezamieszkane w dotychczasowej praktyce niechętnie obejmowane były systemem gminnym ze względu na zbyt niskie stawki opłaty, które zazwyczaj nie pokrywały wszystkich ponoszonych przez gminę kosztów. Niemniej właściciele tych nieruchomości pozostający poza systemem byli problematyczni - gmina miała ograniczone możliwości weryfikacji, czy ci mają podpisaną umowę z firmą na wywóz śmieci i czy śmieci faktycznie są przez nich segregowane.
WAŻNE
W przypadku gdy rada gminy podjęła uchwałę, w której objęła nieruchomości niezamieszkane gminnym systemem przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, właściciele tych nieruchomości pozostają objęci systemem do dnia, w którym zacznie obowiązywać następna umowa w sprawie zamówienia publicznego na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy.
Właściciele nieruchomości rekreacyjno-letniskowych będą mogli rozliczać się z opłaty za odpady komunalne na tych samych zasadach jak właściciele nieruchomości niezamieszkanych, czyli od pojemnika.
Segregacja kontrolowana
Samorządy będą mogły stosować indywidualny system rozliczeń opłat za wywóz śmieci również w zabudowie mieszkaniowej wielorodzinnej. Przyjęcie w uchwale tego rozwiązania zwolni tych segregujących mieszkańców bloków z tzw. odpowiedzialności solidarnej za osoby, które nie przestrzegają selektywnej zbiórki odpadów.
Uchwała w sprawie rozliczeń indywidualnych może dotyczyć wszystkich albo tylko określonych nieruchomości zabudowanych budynkami wielorodzinnymi. Jest to uzależnione od tego, czy właściciele nieruchomości w uzgodnieniu z gminą zapewnią techniczne możliwości identyfikacji odpadów komunalnych wytwarzanych w poszczególnych lokalach na wszystkich nieruchomościach albo na części takich nieruchomości.
|
Mieszkańcy budynków wielolokalowych będą mogli być indywidualnie rozliczani z obowiązku selektywnego zbierania odpadów. Gmina w porozumieniu z właścicielem nieruchomości będzie mogła wdrożyć systemy, które pozwolą na rozliczanie poszczególnych mieszkańców np. bloku z obowiązku selektywnego zbierania odpadów ‒ możliwe będzie odejście od tzw. odpowiedzialności zbiorowej za nieselektywne zbieranie. |
Indywidualne rozliczanie wymagać będzie oczywiście wprowadzenia systemu identyfikacji użytkowników, tak aby możliwa była weryfikacja, czy mieszkańcy w sposób prawidłowy dokonują segregacji śmieci. To możliwe będzie dzięki zastosowaniu kodów kreskowych bezpośrednio na workach do zbierania śmieci. Śmietniki i altany śmietnikowe będą musiały być dostosowane do nowego systemu przez spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe na własny koszt.
|
Gminy będą mogły weryfikować informacje podawane w deklaracjach o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi poprzez korzystanie z różnych źródeł informacji będących w posiadaniu gminy ‒ np. w celu potwierdzenia liczby osób zamieszkujących w danym gospodarstwie domowym. |
Dopłaty ze środków własnych
System gospodarowania odpadami komunalnymi co do zasady musi się samobilansować. Praktyka pokazuje jednak, że utrzymanie takiego stanu rzeczy w wielu gminach jest niezwykle trudne. Utrzymanie równowagi pomiędzy przychodami z opłat za śmieci a kosztami ich odbioru powoduje konieczność ustalenia drastycznie wysokich stawek, które są nie do zaakceptowania przez mieszkańców. Samorządy nie miały możliwości pokrywania strat ze środków własnych.
Zmienione przepisy wprowadzają możliwość dokładania do rachunków za śmieci swoim mieszkańcom. W szczególnych przypadkach, np. gdy musiałby nastąpić drastyczny wzrost stawki za śmieci, gmina - zgodnie z prawem - z własnych środków ma możliwość dokonać dopłaty do systemu gospodarki odpadami komunalnymi.
|
Samorządy ze środków własnych będą mogły dokonywać dopłat do systemu gospodarowania odpadami. Gminy będą mogły skorzystać z tego rozwiązania w szczególności w sytuacjach nadzwyczajnych, np. w przypadku znacznego wzrostu cen za zagospodarowanie odpadów ‒ brak możliwości pokrycia wszystkich kosztów z pobranych od mieszkańców opłat, konieczność znacznego podwyższenia pobieranych opłat itp. |
Usprawnienie systemu
Ustawa zmieniająca wprowadza rozwiązania, które mają usprawnić funkcjonowanie instalacji przetwarzających odpady komunalne, w tym wydłużono czas magazynowania odpadów czy też zniesiono obowiązek prowadzenia wizyjnego systemu kontroli miejsca magazynowania lub składowania odpadów. Dotyczy to podmiotów gospodarujących odpadami niepalnymi, które nie są odpadami niebezpiecznymi.
Skrócony został również czas na podjęcie działalności objętej zezwoleniem z dwóch lat do roku.
🅒 🅟
Podstawa prawna
- ustawa z 11 sierpnia 2021 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach (Dz.U. z 2021 r. poz. 1648)
Krzysztof Adamczyk
audytor wewnętrzny z praktyką w jednostkach samorządu terytorialnego, ekspert w zakresie inwestycji i zarządzania projektami, dziennikarz specjalizujący się w tematyce prawa samorządowego, finansów publicznych oraz zamówień publicznych
Gazeta Samorządu i Administracji