Szkoła publiczna może być zlikwidowana (przekształcona) z końcem roku szkolnego przez organ prowadzący. Natomiast w trakcie roku szkolnego dopuszczalna jest jedynie likwidacja (przekształcenie) szkoły w zakładzie poprawczym, schronisku dla nieletnich, przy zakładzie karnym lub areszcie śledczym (art. 59 ust. 1a i 6 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty; dalej: ustawa o systemie oświaty).
Rok szkolny we wszystkich szkołach rozpoczyna się 1 września, a kończy – 31 sierpnia następnego roku (art. 63 ustawy o systemie oświaty). Zatem jedyną możliwą datą likwidacji (przekształcenia) takiej placówki jest 31 sierpnia.
Okres wakacji (inaczej niż w potocznym rozumieniu) wlicza się do roku szkolnego. Tak też uznał:
1) wojewoda podlaski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 31 marca 2009 r. (sygn. NK.II.KK.0911-35/09), które dotyczyło uchwały Rady Miejskiej w Stawiskach w sprawie zamiaru przekształcenia szkoły podstawowej w szkołę filialną – w myśl uchwały przekształcenie miało nastąpić 1 września, wojewoda stwierdził nieważność fragmentu uchwały określającej taką datę przekształcenia, ponieważ stanowi to istotne naruszenie prawa;
2) Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) w wyroku z 5 maja 1998 r. (sygn. akt II SA/Wr 1472/97) orzekając, że rażącym naruszeniem art. 63 ustawy o systemie oświaty jest określenie innego terminu wejścia w życie uchwały w sprawie przekształcenia szkoły podstawowej w oddział zamiejscowy innej szkoły.
Samorząd zawiadamia o przekształceniu
W odniesieniu do szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego decyzję o ich likwidacji (przekształceniu) podejmuje rada gminy, rada powiatu lub sejmik województwa (art. 5c pkt 1, art. 59 ust. 1 i 6 ustawy o systemie oświaty). Muszą one na 6 miesięcy przed terminem likwidacji (przekształcenia) szkoły o takim zamiarze zawiadomić:
● rodziców uczniów (w przypadku szkoły dla dorosłych – uczniów),
● organ sprawujący nadzór pedagogiczny (tj. kuratora oświaty, a w przypadku szkół artystycznych – ministra kultury i dziedzictwa narodowego),
● wójta, burmistrza, prezydenta miasta, zarząd powiatu lub zarząd województwa.
Czynności związane z powiadomieniem rodziców czy kuratora można zlecić np. wójtowi gminy (patrz: Z orzecznictwa).
Czytaj także: List ZNP do premiera w sprawie zamykania szkół przez samorządy>>
Podjęcie uchwały
Rada gminy, rada powiatu lub sejmik województwa powinny najpierw podjąć uchwałę o zamiarze likwidacji (przekształcenia) szkoły (tzw. uchwała intencyjna). Będzie ona stanowić podstawę do zawiadomienia rodziców uczniów, nadzoru pedagogicznego itd. o takich planach. Uchwała zatem powinna zostać podjęta na 6 miesięcy przed terminem planowanej likwidacji (przekształcenia) placówki.
Projekt uchwały o zamiarze likwidacji (przekształcenia) należy przedstawić do zaopiniowania związkom zawodowym zgodnie z zasadami określonymi w art. 19 ust. 1 i 2 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (patrz: wyrok NSA z 30 listopada 2007 r., sygn. akt I OSK 1282/07). Organizacje związkowe powinny mieć co najmniej 30 dni na przedstawienie opinii. Termin można skrócić do 21 dni ze względu na ważny interes publiczny.
Szkoła prowadzona przez jednostkę samorządu terytorialnego może zostać zlikwidowana (przekształcona) po zasięgnięciu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny (art. 59 ust. 2 i 6 ustawy o systemie oświaty). Dlatego nadzór pedagogiczny po zawiadomieniu o takim zamiarze powinien wydać opinię. Treść opinii nie jest już dla samorządu wiążąca. Jej wydanie przez organ nadzoru pedagogicznego powinno nastąpić w ciągu 14 dni (art. 89 ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym; dalej: ustawa o samorządzie gminnym, art. 77b ust. 1 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, art. 80a ust. 1 ustawy z 5 czerwca 1998 r. ustawy o samorządzie województwa).
Rada gminy, rada powiatu lub sejmik województwa, po uzyskaniu opinii nadzoru pedagogicznego, powinny podjąć uchwałę o likwidacji (przekształceniu) szkoły. Jeżeli likwidacja (przekształcenie) wiążą się ze zwolnieniami nauczycieli i innych pracowników szkoły, uchwałę należy podjąć w terminie umożliwiającym przeprowadzenie procesu rozwiązania stosunków pracy.
Rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem
Rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem następuje po trzymiesięcznym wypowiedzeniu. Może on być skrócony do miesiąca, z tym że wówczas nauczycielowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia (art. 20 ust. 3 i 5 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela).
W przypadku pracowników niebędących nauczycielami okres wypowiedzenia umowy o pracę wynosi maksimum 3 miesiące. Może być skrócony do miesiąca, jeżeli wypowiedzenie następuje z:
● powodu likwidacji lub upadłości pracodawcy,
● innych przyczyn niedotyczących pracowników, tzn. leżących po stronie pracodawcy
– art. 33–361 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy.
W takim przypadku również przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia.
Niekiedy pracodawca zobowiązany jest skonsultować zamiar wypowiedzenia stosunków pracy ze związkami zawodowymi (np. przy zamiarze zwolnienia nauczyciela w związku z przekształceniami szkoły reprezentująca go organizacja związkowa może w ciągu 7 dni zgłosić zastrzeżenia, które dyrektor szkoły musi rozpatrzyć przed podjęciem decyzji w sprawie wypowiedzenia).
Czytaj także: Wpływ organu prowadzącego na decyzje kadrowe dyrektora szkoły>>
Co to jest przekształcenie
W ustawie o systemie oświaty nie ma definicji przekształcenia szkoły. Pojawiają się więc niekiedy wątpliwości, czy określone zmiany wymagają stosowania przepisów tej ustawy dotyczących likwidacji i przekształcenia szkół.
Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) w Białymstoku w wyroku 22 czerwca 2006 r. (sygn. akt II SA/Bk 189/06) uznał, że z przekształceniem szkoły, o którym mowa w art. 59 ustawy o systemie oświaty, mamy do czynienia wówczas, gdy zaistniała taka zmiana organizacyjna, która doprowadziła do rozszerzenia, zwężenia lub wprowadzenia nowego zakresu edukacji danej placówki przy częściowej lub całkowitej eliminacji dotychczasowego zakresu edukacji. Inaczej mówiąc, przekształcenie organizacyjne spowodowało zmianę charakteru, stanu prawnego, struktury, formy, nadając jej inną, nową postać i funkcję.
W praktyce przekształcenie polega m.in. na:
● obniżeniu stopnia organizacyjnego szkoły (np. w miejscu sześcioklasowej szkoły podstawowej – szkoła obejmująca tylko klasy I – III),
● zmianie statusu szkoły samodzielnej na szkołę filialną.
W świetle wyroku WSA w Warszawie z 15 stycznia 2008 r. (sygn. akt I SA/Wa 1655/07) przekształceniem nie jest zmiana siedziby szkoły.
Przepisy o likwidacji i przekształceniu należy stosować przy likwidacji szkoły filialnej (wyrok NSA z 8 września 1998 r., sygn. akt I SA 798/98). Przepisów tych nie stosuje się zaś w przypadku:
● wyłączenia szkoły z zespołu lub rozwiązania zespołu szkół,
● przekazania przez jednostkę samorządu terytorialnego prowadzenia szkoły osobie prawnej niebędącej jednostką samorządu lub osobie fizycznej
– art. 59 ust. 8 i art. 62 ust. 5 ustawy o systemie oświaty.
Z orzecznictwa
(...) Czynność zawiadomienia (o likwidacji lub przekształceniu – przyp. red.) chociaż nie jest czynnością prawną, lecz tzw. materialno-techniczną, pośrednio wywołuje skutki prawne, gdyż warunkuje prawidłowość procedury likwidacyjnej. Informacja o zamiarze likwidacji szkoły powinna zostać skierowana imiennie do każdego z rodziców i musi do niego dotrzeć. Forma, w jakiej to nastąpi, nie ma istotnego znaczenia. Powiadomienie może nastąpić w każdej formie, ważne jest jednak, aby faktycznie miało miejsce. O tym, czy rodzic zostanie powiadomiony o zamiarze likwidacji szkoły, nie można domniemywać.
Wyrok NSA z 3 kwietnia 2007 r., sygn. akt I OSK 66/07
Powiadomienie osób obecnych na zebraniu (wywiadówce – przyp. red.) oraz skierowanie pisemnych zawiadomień do pozostałych rodziców uczniów czyni zadość wymaganiom, o których stanowi art. 59 ust. 1 ustawy o systemie oświaty.
Wyrok NSA z 24 października 2002 r., sygn. akt I SA 1381/02
Z orzecznictwa
1. Artykuł 59 ust. 1 ustawy o systemie oświaty nie rozstrzyga, w jakiej formie ma wypowiedzieć się rada gminy co do zamiaru likwidacji szkoły. Nie oznacza to jednak, że forma działania rady gminy jest niewiadoma, gdyż, jak to wynika z art. 14 ustawy o samorządzie gminnym, formą tą jest uchwała. Zatem o zamiarze likwidacji szkoły, jak i o jej likwidacji rada wypowiada się, podejmując uchwałę na zasadach przewidzianych w art. 59 ust. 1 ustawy o systemie oświaty.
2. Z art. 59 ust. 1 ustawy o systemie oświaty nie można wywieść wniosku, że jeśli przystępuje się do likwidacji szkoły, to nie ma obowiązku podjęcia uchwały o zamiarze likwidacji, poprzedzającej uchwałę o likwidacji.
Wyrok NSA z 27 kwietnia 2006 r., sygn. akt I OSK 209/06
Podstawy prawne
● Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1592; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 28, poz. 146)
● Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1590; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 28, poz. 146)
● Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 54, poz. 320)
● Ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 79, poz. 854; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. nr 90, poz. 562)
● Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 28, poz. 146)
● Ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 219, poz. 1706)
● Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 219, poz. 1704)