W świetle przepisów o odpadach, powstające na terenach cmentarnych odpady zaliczane są do kategorii odpadów komunalnych. Wynika z tego, iż zarządcy cmentarzy zobligowani są do stosowania przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, które nakładają na właścicieli nieruchomości obowiązki podejmowania określonych działań w dziedzinie gospodarowania odpadami. Wykonywanie tych obowiązków jest nadzorowane przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta i podlega egzekucji administracyjnej.
Uzasadnienie
Problem właściwego gospodarowania różnego rodzaju odpadami znajdującymi się na terenach cmentarzy wart jest analizy z tego względu, że bywają wyrażane opinie jakoby - ze względu na specyfikę tych miejsc - nie mają do nich zastosowania regulacje prawne odnoszące się do odpadów. Rozpatrując problem gospodarowania odpadami pochodzącymi z terenów cmentarzy, trzeba przede wszystkim rozstrzygnąć, czy uzasadnione jest takie odmienne traktowanie wymienionych obszarów. Następnie trzeba wyjaśnić, do jakiej kategorii kwalifikowane są odpady z cmentarzy i w związku z tym, jak powinien wyglądać tryb ich zbierania oraz na jakich podmiotach spoczywają łączące się z tym obowiązki.
Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie związane z administrowaniem terenami cmentarzy jest ustawa z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych. W jej przepisach nie znajdziemy regulacji wyłączających cmentarze spod reżimu prawnego w zakresie gospodarowania odpadami. Takich wyłączeń prawodawca nie przewidział również w innych aktach normatywnych. Dlatego należy przyjąć, że do cmentarzy odnosić się będą ogólne zasady gospodarowania odpadami.
Punktem wyjścia do dalszych rozważań powinno być jednoznaczne przesądzenie o tym, do jakiej kategorii należą odpady pochodzące z cmentarzy. Kluczowe znaczenie dla ustalenia, jak klasyfikować dany rodzaj odpadu, mają przepisy rozporządzenia ministra środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów. W owym katalogu wśród grup odpadów wyróżniono odpady komunalne, do których jako jedną z podgrup zaliczono „odpady z ogrodów i parków (w tym z cmentarzy)”, oznaczone kodem „20 02”. Wynika z tego, że dla określenia wymogów w zakresie postępowania z tymi odpadami sięgnąć trzeba do aktów prawnych, w których unormowano zagadnienia związane z odpadami komunalnymi, a więc do ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach oraz ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
Artykuł 10 ust. 1 ustawy o odpadach stanowi, że odpady powinny być zbierane w sposób selektywny. Zbieranie odpadów, zgodnie z definicją zamieszczoną w art. 3 pkt 23 ustawy o odpadach, oznacza każde działanie, zwłaszcza umieszczanie w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie odpadów, które ma na celu przygotowanie ich do transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania. Z kolei podmiot prowadzący działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych jest zobowiązany do selektywnego odbierania odpadów oraz ograniczania ilości odpadów ulegających biodegradacji kierowanych do składowania (art. 10 ust. 2 ustawy o odpadach). Adresatem tego przepisu jest zatem gminna jednostka organizacyjna zajmująca się działalnością w zakresie odbierania odpadów od właścicieli nieruchomości lub przedsiębiorca, który uzyskał zezwolenie wydane na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości.
Stosownie do art. 16a ustawy o odpadach, do obowiązkowych zadań własnych gmin w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi należy m.in. zapewnianie objęcia wszystkich mieszkańców gminy zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych, a także zapewnianie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, aby było możliwe ograniczenie składowania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji oraz wydzielanie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych i zapewnianie warunków ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania. Nie ma przesłanek ku temu, aby spod powyższych regulacji wyłączać tereny cmentarzy.
Skonkretyzowanie powyższych obowiązków nastąpiło w drodze kolejnych nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, w przepisach której określono wymogi wobec właścicieli poszczególnych nieruchomości. Trzeba zauważyć, że przyjęto w niej szerokie rozumienie kategorii właścicieli nieruchomości, zaliczając do niej współwłaścicieli, użytkowników wieczystych oraz jednostki organizacyjne i osoby posiadające nieruchomości w zarządzie lub użytkowaniu, a także inne podmioty władające nieruchomością (art. 2 ust. 1 pkt 4). Natomiast zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, utrzymanie cmentarzy komunalnych i zarządzanie nimi należy do właściwych wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast zarządzających terenami, na których cmentarze są położone, zaś utrzymanie cmentarzy wyznaniowych i zarządzanie nimi należy do związków wyznaniowych (art. 2 ust. 2). W praktyce obowiązki związane z administrowaniem cmentarzami powierzane są zarządcom, a więc - co do zasady - to oni powinni być uznani za odpowiedzialnych za przestrzeganie przepisów z zakresu odpowiedniego gospodarowania odpadami. Zastrzec przy tym trzeba, że jest to generalne założenie, a każdy stan faktyczny wymaga dokonania odrębnej analizy prawnej w celu ustalenia konkretnego podmiotu odpowiedzialnego.
Podstawowy katalog obowiązków właścicieli nieruchomości odnajdujemy w art. 5 ust. 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. W myśl tego przepisu są oni zobowiązani do:
• wyposażenia nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymywania tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym (pkt 1),
• zbierania powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy (pkt 3),
• pozbywania się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi (pkt 3b).
Warto wskazać, że w orzecznictwie sądowym i administracyjnym stwierdzono, że wymienione w art. 5 ust. 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach obowiązki wynikają wprost z ustawy i nie wymagają konkretyzacji w drodze decyzji administracyjnej.
Jak widać, właściciel nieruchomości zobligowany jest nie tylko do realizacji obowiązków określonych w przepisach ustawowych, ale powinien także pamiętać o akcie prawa miejscowego, jakim jest przyjmowany przez radę gminy regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. Regulamin ten - zgodnie z art. 4 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach - może obejmować wymagania w zakresie utrzymania czystości i porządku na terenie nieruchomości dotyczące m.in. prowadzenia we wskazanym zakresie selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Rada gminy może również określić rodzaj urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości i wymagania dotyczące ich rozmieszczania oraz utrzymywania w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym. Trzeba jednak pamiętać, że to na gminie spoczywa obowiązek zapewnienia warunków do selektywnego zbierania i odbierania odpadów. Zakres obowiązków właścicieli nieruchomości będzie więc zależny od warunków, jakie zagwarantowała gmina.
Należy dodać, że właściciele nieruchomości, wykonując obowiązek zbierania powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz pozbywania się tych odpadów, zobowiązani są udokumentować korzystanie z usług wykonywanych przez zakład będący gminną jednostką organizacyjną lub przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli. Powinno to nastąpić przez okazanie umowy i dowodów płacenia za takie usługi (art. 6 ust. 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach). W przypadku gdy właściciele nieruchomości nie udokumentują korzystania z takich usług, obowiązki te przejmuje w trybie wykonania zastępczego gmina. Zgodnie z art. 6a ust. 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, po uzyskaniu zgody mieszkańców wyrażonej w przeprowadzonym uprzednio referendum gminnym, rada gminy może w drodze uchwały przejąć od właścicieli nieruchomości wszystkie lub niektóre obowiązki, m.in. w zakresie: wyposażenia nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów komunalnych. Przejmując obowiązki, rada gminy ustala opłatę ponoszoną przez właścicieli nieruchomości za wykonywanie przejętych obowiązków oraz określa terminy jej uiszczania. Opłaty nieuiszczone w wyznaczonym terminie podlegają przymusowemu ściągnięciu w trybie określonym w przepisach ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Wydaje się, że nie ma przeszkód, aby te rozwiązania mogły mieć zastosowanie także w stosunku do podmiotów zarządzającymi terenami cmentarzy.
Nadzór nad realizacją obowiązków właścicieli nieruchomości w sprawach związanych z gospodarowaniem odpadami komunalnymi sprawuje wójt, burmistrz albo prezydent miasta, zaś wykonanie tych obowiązków podlega egzekucji w trybie przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 5 ust. 6 i 9 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach). Trzeba ponadto pamiętać, że stosownie do art. 10 ust. 2 i 2a ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, niewykonanie obowiązków wynikających zarówno z przepisów tej ustawy, jak i postanowień regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy jest wykroczeniem i podlega karze grzywny. W myśl art. 24 Kodeksu wykroczeń, grzywnę można wymierzyć w wysokości od 20 do 5000 złotych.
Tomasz Jaroszyński
PODSTAWA PRAWNA:
• Ustawa z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U. z 2000 r. nr 23, poz. 295 z późn. zm.)
• Ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2002 r. nr 110, poz. 968 z późn. zm.)
• Ustawa z 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (Dz.U. nr 12, poz. 114 z późn. zm.)
• Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2005 r. nr 236, poz. 2008 z późn. zm.)
• Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. z 2007 r. nr 39, poz. 251 z późn. zm.)
• Rozporządzenie ministra środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. nr 112, poz. 1206)