Obowiązujące w Polsce przepisy prawne stwarzają możliwości prawidłowego postępowania z odpadami takimi jak zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Po sześciu latach od wprowadzenia systemu można stwierdzić wiele nieprawidłowości i niedociągnięć w jego funkcjonowaniu. Analizowanie funkcjonowania systemu musi być przeprowadzane na tle całego ciągu postępowania z odpadami (ZSEE). Taka analiza pozwoli stwierdzić czy wprowadzony na rynek sprzęt:
• ma zebrane środki na unieszkodliwianie go gdy stanie się odpadem,
• ma stworzone systemy zbiórki,
• trafia jako niebezpieczny odpad do zakładów, które mają prawo go przetwarzać,
• ma stworzone systemy recyklingu powstających w drodze przetwarzania odpadów/ surowców,
• ma programy informacyjno – edukacyjne dla społeczności lokalnych.
Stworzony w Polsce na bazie prawa unijnego system ma dobre i złe strony.
Czytaj także: Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny jest odpadem ( cz.1)>>
Dobre strony systemu:
• struktura systemu obejmująca podmioty zajmujące się: wprowadzaniem/dystrybucją, zbieraniem, przetwarzaniem/odzyskiem, recyklingiem, organizacją w/w zadań i finansowaniem,
• rejestracja wszystkich podmiotów uczestniczących w systemie, co teoretycznie gwarantuje prawidłowość działania systemu i wyklucza szkodliwe przemieszczanie się odpadów niebezpiecznych (ZSEE) poza systemem,
• sprawozdania wykonywane przez wszystkich uczestników systemu na ustawowo obowiązujących formularzach,
• kontrole wykonywanych zadań i dokumentacji przeprowadzane co najmniej raz w roku przez Wojewódzkie Inspekcje Ochrony Środowiska oraz możliwość przeprowadzania audytów przez organizacje odzysku,
• współpraca tylko między podmiotami zarejestrowanymi w systemie,
• decyzje administracyjne dotyczące zakresu działalności, stosowanych technik i urządzeń, zdolności przetwórczych – każdy podmiot uczestniczący w systemie musi mieć aktualną decyzję.
Czytaj także: Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny jest odpadem ( cz.2)>>
Słabości systemu:
• mało czytelny rozkład i przepływ środków,
• brak weryfikacji podmiotów wprowadzających, które są początkiem finansowania systemu,
• zbyt duża dowolność zawierania umów przez organizacje odzysku z podmiotami zbierającymi i przetwarzającymi zużyty sprzęt – powoduje to wyraźne psucie systemu i groźbę upadku wielu zakładów zarejestrowanych w systemie,
• mała ilość podmiotów zarejestrowanych w systemie jako zakłady recyklingu odpadów/surowców wytwarzanych w zakładach odzysku,
• brak wsparcia finansowego dla zakładów recyklingu, co powoduje, że działają one poza systemem,
• małe zaangażowanie się samorządów w budowę systemu zbierania,
• brak dobrych, obejmujących całą społeczność lokalną, działań edukacyjno-informacyjnych,
Liczne niedociągnięcia w systemie powodują tworzenie bardzo poważnych w konsekwencjach nieprawidłowości takich jak:
• działanie firm zarejestrowanych w systemie „na papierze” z jednoczesnym korzystaniem ze środków finansowych,
• powstawanie fałszywych dokumentów, a w konsekwencji fałszywych sprawozdań i nieprawdziwych danych o działaniu systemu,
• działanie na dużą skalę „szarej strefy” bez rejestracji np.: skupy złomu,
• wypadanie z systemu firm, które prawidłowo kalkulują środki, preferencja przez system zaniżonych stawek.
Propozycja zmian w systemie powinna obejmować zarówno lepszą kontrolę systemu jak i zmiany zapisów prawnych.
Zmiany organizacyjno – finansowe powinny dotyczyć:
• obligatoryjnego rejestrowania podmiotów wprowadzających sprzęt na rynek; weryfikacja rejestracji w oparciu o dane pochodzące n p z GUS, rejestrów gminnych, KRS – przyczyni się do zwiększenia ilości środków w systemie,
• zagwarantowania każdemu podmiotowi zarejestrowanemu w systemie ( po weryfikacyjnej kontroli) minimalnych poziomów finansowania wykonywanych zadań – nie będzie wówczas zakładów, które nie mają żadnej umowy z organizacją odzysku, wobec powyższego tracą płynność finansową a w konsekwencji wypadają z systemu, niepewność finansowania wstrzymuje też rozwój firm,
• zakazu tworzenia przez organizacje odzysku własnych podmiotów zbierających i przetwarzających - stwarza to warunki nierównego traktowania podmiotów będących w systemie – podmiot finansujący nie powinien być wykonawcą zadań, nie działa w tym wypadku system kontroli, a zarazem stwarza to trudne do zidentyfikowania systemy korupcyjne
• kontroli umów zawieranych przez organizacje odzysku w celu prawidłowego działania systemu i jego rozwoju,
• rozpatrzenia możliwości dystrybucji środków przez podmiot rejestrujący lub fundusze ekologiczne,
• wsparcia finansowego również podmiotów prowadzących recykling, gdyż przetwarzanie powstających w procesach odzysku odpadów/surowców często wymaga zastosowania nowych, kosztownych technologii, nowych urządzeń, rozwinięcia nowych rynków zbytu na wyprodukowane produkty,
• stworzenie mechanizmów powodujących powstawanie nowych zakładów recyklingu, bo tylko przy ich udziale jest możliwy rozwój systemu, obniżenie ilości wytwarzanych w systemie odpadów i wyraźne oszczędzanie zasobów naturalnych,
• obligatoryjne kontrole podmiotów przez wydaniem decyzji administracyjnej, weryfikujące dane zawarte we wniosku potwierdzające zdolności organizacyjno- techniczne podmiotów,
• wprowadzenie kontroli „krzyżowych” w firmach współpracujących-weryfikacja dokumentów, eliminacja fikcyjnych dokumentacji,
• wprowadzenie znormalizowanych formularzy przebiegu i zakresu kontroli WIOŚ – pozwoli to na porównanie podmiotów uczestniczących w systemie, weryfikację danych i ewentualne zmiany w rejestracji GIOŚ.
Czytaj także: Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny jest odpadem ( cz.3)>>
Zmiany zapisów prawnych powinny dotyczyć:
• zastąpienia grup produkcyjnych jednakowo finansowanych ( katalog sprzętu) przez grupy kosztowe wg kryteriów kosztów przetwarzania, żeby opłacało się przetwarzać sprzęt „trudny”: lodówki, telewizory
• ustalenia i ogłaszania co rok ( przez marszałka) stawek cenowych na zbieranie i przetwarzanie, nie było by wtedy zaniżania stawek w celu pozyskania środków (tańszy wygrywa),
• doprecyzowania obecnej dowolności działań organizacji odzysku.
Korekta funkcjonowania systemu zbiórki i przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest niezbędna i bardzo pilna. Jej brak powoduje niewydolność systemu, złe poziomy odzysku, jak również w dużym procencie pozyskiwanie nieprecyzyjnych danych, gdyż część systemu może być fikcyjna.
dr Hanna Sztrantowicz
samorzad.infor.pl