Pomoc na tego typu inwestycje może pochodzić również ze środków krajowych. Na dofinansowanie takie mogą liczyć zarówno wielkie projekty, jak i te mniejsze, realizowane w gminach wiejskich. Wsparcie na mniejsze projekty o budżecie do kilku mln zł może pochodzić z RPO. Wysokość dofinansowania w większości z nich może sięgać nawet do 85 proc. kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia. Miejscem, gdzie gminy mogą poszukiwać środków pomocowych wspierających projekty środowiskowe, jest przede wszystkim 16 RPO przygotowanych w każdym z województw.
Największym źródłem dofinansowania inwestycyji proekologicznych jest Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ). Łącznie na sfinansowanie projektów z zakresu budowy, rozbudowy i modernizacji sieci wodno-kanalizacyjnej, stacji uzdatniania wody oraz wysypisk odpadów w ramach tego programu przeznaczone jest około 4,7 mld euro. Preferowane będą przedsięwzięcia wysoko budżetowe o kosztach kwalifikowanych na poziomie kilku milionów złotych i o zasięgu ponadlokalnym.
Jeżeli gmina chce np. zbudować sieć wodno-kanalizacyjną lub zrealizować inną inwestycję proekologiczną o małych kosztach, to funduszy na ten cel powinna szukać w regionalnych programach operacyjnych (RPO). Każdy z tych 16 RPO posiada priorytet i działanie, w ramach których będą wspierane projekty z zakresu gospodarki wodno-kanalizacyjnej i gospodarki odpadami. W niektórych z tych programów pomocowych rozpoczęło się już przyjmowanie wniosków o dofinansowanie.
Gminy wiejskie i miejsko-wiejskie będą mogły otrzymać pomoc w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Wsparcie w formie pożyczek preferencyjnych i dotacji oraz pożyczek można otrzymać z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz z funduszy wojewódzkich, powiatowych i niekiedy gminnych.
Przygotowanie projektu
- Proces projektowania wodociągów jest najbardziej pracochłonny, zajmuje dużo czasu. Co najmniej pół roku trwa opracowanie dokumentacji geodezyjnej, później rozpoczyna się tworzenie projektu technicznego, opracowanie specyfikacji istotnych warunków zamówienia a na koniec ogłaszany jest przetarg. Korzystać należy tylko i wyłącznie z usług firm projektowych wybranych w drodze przetargu. Można te zadania łączyć i zlecać w drodze przetargu na wykonanie zarówno dokumentacji geodezyjnej, jak i projektowej przez jedną firmę. W taki sposób eliminuje się niebezpieczeństwo niedotrzymania terminów. Z reguły projektant ma pretensje za nieprzekazanie w terminie przez geodetę map geodezyjnych - twierdzi Artur Szewczyk, wójt gminy Ciepielów.
Zawsze przed przystąpieniem do budowy trzeba spotkać się z mieszkańcami i przekonać ich, żeby nawet wówczas, gdy nie chcą się włączyć do budowy wodociągu, zgodzili się na zaprojektowanie i przejście sieci wodociągowej przez ich działki. Ten problem dotyczy szczególnie gmin małych oraz terenów, gdzie większość działek należy do właścicieli prywatnych.
Wodociąg buduje się dla ludzi, nigdy przeciwko mieszkańcom. Najgorsza sytuacja jest taka, gdy mieszkaniec nie wyrazi zgody na objęcie go projektem sieci, a później przychodzi, żeby go jednak włączyć, bo inni mają wodociąg. Wówczas trzeba zrobić dodatkową dokumentację. A to się wiąże z dodatkowymi wydatkami. Takich sytuacji, niestety, nie da się całkowicie wyeliminować, głównie w gminach wiejskich. Z doświadczenia wójtów, którzy już zwodociągowali gminę, wynika, że wymaga to czasu. Bez względu na to, jak daleko mieszkają ludzie, wszyscy mieszkańcy powinni być traktowani równo - uważa Artur Szewczyk.
Wsparcie dla gmin wiejskich
Udzielanie wsparcia na proekologiczne projekty komunalne w ramach PROW będzie się odbywać w ramach tzw. osi priorytetowej III - Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej. W szczególności ważne jest w tym przypadku działanie o nazwie - Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej.
Gminy wiejskie i miejsko-wiejskie mogą otrzymać wsparcie na realizację projektów w zakresie:
• gospodarki wodno-ściekowej, w tym w szczególności zaopatrzenia w wodę oraz odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz budowy systemów kanalizacji sieciowej lub kanalizacji zagrodowej,
• tworzenia systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych.
Projekty ze wsparciem z tego programu mogą być realizowane tylko w miejscowościach liczących nie więcej niż 5 tys. mieszkańców. Pomoc ma formę refundacji poniesionych kosztów. To oznacza, że beneficjent najpierw sam ponosi koszty, a następnie z PROW zostaje mu zwrócona część kosztów, zgodnie z zawartą umową o refundację.
Maksymalna wysokość pomocy na realizację projektów w jednej gminie do 2013 roku wynosi 4 mln zł na projekty w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Natomiast na inwestycje z zakresu tworzenia systemu zbioru, segregacji oraz wywozu odpadów komunalnych można otrzymać dotacje do wysokości 2 mln zł. Poziom pomocy w obu przypadkach nie może być większy niż 75 proc. kosztów kwalifikowanych. Wymagany wkład własny to 25 proc. Łącznie wysokość dofinansowania na tego typu przedsięwzięcia w ramach PROW wynosi blisko 1,5 mld euro. Program nie przewiduje wprowadzania zasady wypłacania zaliczek w poczet ponoszonych kosztów inwestycyjnych.
Mniejsze dotacje
Wsparcie na mniejsze projekty o budżecie do kilku milionów zł można otrzymać w ramach RPO. Wysokość dofinansowania w większości z nich może sięgać nawet do 85 proc. kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia.
Podobnie jak w PROW albo w PO IiŚ jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymać dotacje na rozbudowę i modernizację oraz budowę nowych sieci wodno-ściekowych i stacji uzdatniania wody. Natomiast wszelkiego rodzaju inwestycje dotyczące gospodarki odpadami powinny być połączone z segregacją tych odpadów.
Większość z RPO przewiduje możliwość otrzymania zaliczek w poczet poniesionych kosztów inwestycyjnych. Przed zawarciem umowy o dofinansowanie należy sprawdzić, czy w danym programie, priorytecie i w konkretnym działaniu jest przewidziana taka forma dofinansowania. Forma płatności w formie zaliczki jest bardzo korzystna, bo beneficjent ponosi małe koszty własne, a inwestycja jest w większości finansowana z programu unijnego.
Środki z RPO
Miejscem, gdzie gminy mogą poszukiwać środków pomocowych wspierających projekty środowiskowe, jest przede wszystkim 16 RPO przygotowanych w każdym z województw. Na przykład w wielkopolski RPO, podobnie jak w pozostałych 15 programach, znaczące środki wspierać będą projekty związane z poprawą lokalnej infrastruktury i ochroną środowiska - informuje Jarogniew Podeszwa, dyrektor ds. kontraktowania, departament projektów europejskich w firmie doradczej F5 Konsulting.
Wśród priorytetów i działań wymienionych w tym WRPO najważniejsze z punktu widzenia jednostek samorządu terytorialnego, a w szczególności gmin, są działania w Priorytecie III:
• Działanie 3.1. Racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi,
• Działanie 3.2. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku,
• Działanie 3.4. Gospodarka wodno-ściekowa,
• Działanie 3.7. Zwiększenie wykorzystania odnawialnych zasobów energii.
W przedsięwzięciach dotyczących jednostek samorządu terytorialnego, w tym gmin, maksymalny poziom wsparcia wynosi 85 proc. kosztów kwalifikowanych. Tak jest w zasadzie we wszystkich RPO - mówi Jarogniew Podeszwa.
Instytucją zarządzającą RPO jest zarząd województwa, który wykonuje swoje zadania poprzez odpowiednie wydziały urzędu marszałkowskiego. I tak np. dla Priorytetu III Wielkopolskiego WRPO Środowisko przyrodnicze instytucją pośredniczącą jest Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Podobnie jest w innych województwach.
W ramach RPO realizowane będą trzy typy projektów.
Pierwszy to projekty kluczowe, które umieszczone zostały w Indykatywnym Planie Inwestycyjnym danego programu. Znalazły się w nim kluczowe dla regionu przedsięwzięcia o niepowtarzalnym i innowacyjnym charakterze.
Drugi typ to projekty pomocy technicznej przeznaczone dla instytucji zaangażowanych w realizację RPO.
Trzecim typem projektów są projekty konkursowe, najistotniejsze dla beneficjentów, których przedsięwzięcia nie są na liście projektów kluczowych - informuje ekspert z F5 Konsulting.
Procedura aplikacyjna na podstawie konkursu wyglądać będzie następująco:
• ogłoszenie konkursu,
• preselekcja. Beneficjenci składają uproszczony wniosek, który podlega ocenie formalnej. Wnioski, które przeszły pozytywnie ocenę formalną, podlegają ocenie strategicznej. W wyniku tej oceny powstaje lista rankingowa wniosków, na podstawie której przyznawane są promesy na dofinansowanie,
• beneficjenci uzyskujący promesę w wyznaczonym czasie uzupełniają niezbędną dokumentację projektową,
• kolejnym etapem jest ocena formalna i merytoryczno-techniczna kompletnych wniosków. Ocena formalna sprawdza kompletność wniosków oraz ich zgodność z informacjami zawartymi we wnioskach uproszczonych. Wyniki oceny merytoryczno-technicznej stanowią kryterium brzegowe dla podjęcia decyzji o dofinansowaniu,
• decyzję o przyznaniu dofinansowania podejmuje zarząd województwa.
Dla niektórych typów wniosków procedura wstępnego wyboru może nie mieć zastosowania. Szczegółowe zasady aplikowania określać będą każdorazowo założenia konkursu.
- Terminy składania wniosków są różne w każdym z województw, a informacje można uzyskać analizując harmonogramy ogłaszania konkursów dostępne na stronach internetowych urzędów marszałkowskich - przypomina Jarogniew Podeszwa z F5 Konsulting.
PRZYKŁAD
WYSYPISKO PO NOWEMU
Za ponad 72,5 mln zł Radom stworzył kompleksowy system gospodarki odpadami. Dofinansowanie unijne wyniosło ponad 42,3 mln zł. Według autorów projektu inwestycja pozwoli na maksymalny odzysk surowców wtórnych, ograniczenie do minimum ilości odpadów wymagających składowania i skuteczne stworzenie strumieni wychwytywania odpadów niebezpiecznych.
PRZYKŁAD
SIEĆ WEDŁUG STANDARDÓW UE
W Rzepinie (lubuskie) za 1,2 mln zł, w tym dofinansowanie unijne wyniosło 870 tys. zł, zmodernizowano sieć wodociągową. Polegało to m.in. na unowocześnieniu sieci wodociągowej i połączeniu jej ze stacją uzdatniania wody. Stworzono i zmodernizowano kanalizację deszczową, otwory wiertnicze oraz uzbrojono i zabudowano kolumny filtrowe.
PRZYKŁAD
ROZBUDOWA SYSTEMU KANALIZACJI SANITARNEJ
W gminie Sulęcin (lubuskie) za ponad 2,6 mln zł rozbudowano kanalizację sanitarną na terenach wiejskich. Wybudowano m.in. kanalizację we wsi Brzeźno oraz kolektor odprowadzajacy ścieki do oczyszczalni ścieków w Sulęcinie. Równocześnie zmodernizowano kanalizację deszczową.
PRZYKŁAD
OCZYSZCZALNIA ŚCIEKÓW Z KANALIZACJĄ
Za blisko 4 mln zł w gminie Dobrzyca (wielkopolskie) zrealizowano I etap projektu budowy oczyszczalni ścieków, odcinek kanału sanitarnego oraz wylot ścieków oczyszczonych i rurociągu doprowadzającego wodę. Dofinansowanie unijne wynosi blisko 3 mln zł. W II etapie mają być skanalizowane wszystkie miejscowości gminy.
Inwestycje z dużym budżetem
Wsparcie na inwestycje o stosunkowo wysokich kosztach kwalifikowanych, powyżej kilkunastu milionów zł, można otrzymać w ramach dwu priorytetów PO IiŚ. W ramach priorytetu - Gospodarka wodno-ściekowa, na wsparcie zaplanowano blisko 3,3 mld euro. Natomiast w priorytecie II - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni Ziemi, na dotacje przeznaczono ponad 1,2 mld euro.
W ramach pierwszego priorytetu wspierane będą głównie przedsięwzięcia zmierzające do zapewnienia skutecznych i efektywnych systemów zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych w miastach liczących więcej niż 15 tys. mieszkańców. W przypadku gdy o pomoc stara się tylko jedna gmina, a nie np. związek kilku gmin, możliwe jest otrzymanie wsparcia w aglomeracjach liczących od 2 tys. do 15 tys. mieszkańców. Projekty te dotyczyć będą także wyeliminowania ze ścieków substancji niebezpiecznych o wysokim wskaźniku emisyjności i zagrażające ekosystemom wodnym.
W przypadku realizacji kompleksowych projektów istnieje możliwość włączenia w projekt zadań dotyczących zaopatrzenia w wodę oraz budowy kanalizacji deszczowej, pod warunkiem że 50 proc. dotacji będzie przeznaczone na instalacje sanitarne i na oczyszczalnie ścieków.
W ramach tego programu nie przewiduje się finansowania samych projektów dotyczących budowy kanalizacji deszczowej i systemów zaopatrzenia w wodę.
Natomiast, jeżeli gmina będzie się starała o wsparcie na budowę sieci wodociągowej, konieczne jest, by jej zakres stanowił jedynie element uzupełniający dla całości projektu, ukierunkowanej na poprawę sytuacji ściekowej. W zasadzie nie otrzyma się dofinansowania na realizację tylko i wyłącznie budowy samej sieci wodociągowej.
Tak więc, za pieniądze z tego programu można zrealizować takie przedsięwzięcia, jak:
• budowa i modernizacja systemów kanalizacji zbiorczej,
• budowa, rozbudowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych.
W ramach drugiego priorytetu finansowane będą wszelkie przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi polegające m.in. na redukcji ilości składowanych odpadów, poddawanie jak największej ilości odpadów procesowi odzysku i recyklingu. Preferowane będą inwestycje, w których zastosowanie znajdzie nowoczesna technologia. Dofinansowane będą także projekty dotyczące selektywnego zbierania odpadów, kompostownie odpadów zielonych, nowoczesne wysypiska, połączone z segregacją śmieci.
Maksymalna wysokość dofinansowania w obu priorytetach może wynieść 85 proc. kosztów kwalifikowanych. Istnieje możliwość otrzymania zaliczki w poczet poniesionych wydatków.
Wsparcie z funduszu
Dla gmin oraz innych jednostek samorządowych wsparcia finansowego na realizacje projektów proekologicznych udzielają NFOŚiGW oraz fundusze wojewódzkie. Zasady finansowania przedsięwzięć w poszczególnych 16 funduszach wojewódzkich są podobne jak w przypadku Funduszu Narodowego. Inne są tylko tzw. priorytety do finansowania. Fundusze wojewódzkie finansują mniejsze inwestycje o znaczeniu lokalnym. Stosują często wyższy poziom umorzenia pożyczek do 40 proc. Natomiast NFOŚiGW umarza najczęściej tylko 10 proc. wartości pożyczki.
Czołowymi priorytetami do sfinansowania w 2008 roku przez NFOŚiGW są:
• ochrona wód i gospodarka wodna,
• gospodarka odpadami i ochrona powierzchni Ziemi.
Wsparcie w formie pożyczek preferencyjnych i dotacji można otrzymać na rozbudowę, budowę lub modernizację oczyszczalni ścieków komunalnych, systemów kanalizacji zbiorczej, kanalizacji deszczowej, systemów zaopatrzenia w wodę. Pomoc można otrzymać również na budowę lub rozbudowę: kompleksowego systemu gospodarowania odpadami, punktów selektywnego zbierania odpadów, instalacji umożliwiających odzysk i recykling oraz termicznego przekształcania odpadów.
Oprocentowanie pożyczek preferencyjnych wynosi obecnie od 1,8 proc. do 4,2 proc. w skali roku. Im gmina jest biedniejsza, tym oprocentowanie jest mniejsze. Minimalna kwota pożyczki z NFOŚiGW wynosi 2 mln zł. Maksymalnie jest udzielana na okres 15 lat
FUNDUSZE GMINNE I POWIATOWE
Wsparcie na inwestycyjne projekty proekologiczne gmina może otrzymać nie tylko z NFOŚiGW, ale również z: wojewódzkiego, powiatowego lub gminnego funduszu ochrony srodowiska i gospodarki wodnej. Zasady i reguły wsparcia z tych funduszy oraz z Funduszu Narodowego są uregulowane w ustawie z 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150).
DANE W STUDIUM INWESTYCJI
Studium wykonalności dla przedsięwzięć inwestycyjnych w sektorze wodno-kanalizacyjnym
• Podstawowe dane na temat projektu - dokładne określenie wnioskodawcy i beneficjenta. Dane dotyczące projektu: tytuł projektu, podstawowe niedobory obecnego systemu, cel projektu, analiza i opis opcji, zgodność przedsięwzięcia z konkretnym programem operacyjnym. Analiza wpływu inwestycji na środowisko. Wyniki analizy finansowej oraz struktura kosztów.
• Opis istniejącego systemu wodno-ściekowego - krótko historia systemu, bilans wody i ścieków. Charakterystyka techniczną.
• Analizy - prognoza popytu, analiza opcji oraz analiza instytucjonalna przedsięwzięcia.
• Opis projektu - zakres rzeczowy projektu, opis i charakterystyka wybranej technologii, lokalizacja przedsięwzięcia, koszty inwestycyjne, ocena zadania budowlanego.
• Analiza oddziaływania na środowisko - opis sposobu wdrożenia projektu, ocena oddziaływania inwestycji na środowisko. Opis spójności projektu z planami i programami oraz polityką wspólnotową.
• Plan i funkcjonowanie projektu - realny harmonogram realizacji inwestycji, koszty wdrożenia, struktura organizacyjna.
• plan finansowy - struktura i źródła finansowania kosztów projektu.
• inne analizy - analiza finansowa, społeczno-ekonomiczna i analiza wrażliwości oraz ryzyka.
WAŻNE ADRESY:
• www.mos.gov.pl - Ministerstwo Środowiska,
• www.funduszestrukturalne.gov.pl - wszystkie programy operacyjne, oprócz PROW,
• www.nfosigw.gov.pl - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz linki do funduszy wojewódzkich,
• www.minrol.gov.pl. - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
ANDRZEJ OKRASIŃSKI
andrzej.okrasinski@infor.pl