Dobiega finału proces legislacyjny projektu ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Jej założeniem jest reforma systemu opieki nad dziećmi pozbawionymi opieki rodziców oraz pomoc rodzinom niewydolnym wychowawczo.
Główna koncepcja ustawy sprowadza się do maksymalizacji dostępnego wsparcia dla naturalnego środowiska dziecka oznaczającego jego rodzinę. Rodzina zaś definiowana jest zgodnie z brzmieniem wynikającym z ustawy o pomocy społecznej - „rodziną są osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące”.
Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej ma stanowić ostateczność po wyczerpaniu gwarantowanych przepisami możliwości pomocy rodzinie, z wyjątkiem stanów zagrożenia bezpieczeństwa dzieci czy porzucenia dziecka.
Z kolei placówki opiekuńczo-wychowawcze (domy dziecka) mają przyjmować jedynie starsze dzieci (powyżej 10 roku życia od 2015 roku), dla których nie znalazło się miejsce w rodzinach zastępczych lub dzieci wymagające specjalistycznej opieki.
Rodzinom zastępczym na podstawie umowy ze starostą przysługuje wynagrodzenie za wypełnianie swoich obowiązków oraz prawo do urlopu w wymiarze 26 dni i uczestnictwa w szkoleniach organizowanych przez ośrodek adopcyjno-opiekuńczy.
Czytaj także: Asystent rodziny - w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej>>
Asystent rodziny
Kluczową rolę w niesieniu pomocy rodzinom dysfunkcyjnym w rozwiązywaniu problemów wychowawczych, socjalnych, niezaradności życiowej a także w prowadzeniu gospodarstwa domowego, planowaniu wydatków i innych obowiązkach rodzicielskim (np. kontakty ze szkołą, instytucjami) powierzono asystentom rodzin. Asystent rodziny nie musi posiadać wyższego wykształcenia. Wymogiem jest posiadanie wykształcenia średniego, gdyż w ustalaniu możliwości pełnienia roli zawodowej uwzględniono jego doświadczenie życiowe oraz brak karalności, w tym brak nadużyć i zaniedbań wobec rodziny własnej. Jego pracodawcą może być wójt lub podmiot, któremu gmina zleciła organizację pracy z rodziną.
Stanowiska asystenta rodziny nie można łączyć z pracą pracownika socjalnego w ośrodku pomocy społecznej. Jego opiece może podlegać nie więcej niż 20 rodzin. Postawiono mu także zadaniowy czas pracy.
Czytaj także: SOS - brakuje rodzin zastępczych>>
Rodzinna piecza zastępcza
W sytuacji konieczności odebrania dziecka z rodziny naturalnej, powinno ono zostać powierzone rodzinnej pieczy zastępczej (rodzina zastępcza lub rodzinny dom dziecka). Rodzinna piecza zastępcza, jej organizacja i funkcjonowanie stanowi zadanie powiatu.
W ustawie o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej zostały wyodrębnione różne formy opieki: rodziny zastępcze spokrewnione, niespokrewnione, zawodowe (w tym pogotowia opiekuńcze i rodziny specjalistyczne) oraz rodzinne domy dziecka.
Do rodzin zastępczych może trafić maksymalnie troje dzieci, a w wyjątkowych sytuacjach (nierozdzielanie rodzeństwa, zgoda tejże rodziny) więcej.
Rodzinny dom dziecka może przyjąć i sprawować opiekę nad najwięcej ośmiorgiem dzieci, ale gdy konieczne jest umieszczenie rodzeństwa liczba ta może być wyższa.
Nadzór i opieka nad rodzinami zastępczymi należy do koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej zatrudnionego przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. W jego kompetencjach zawiera się m.in.: pomoc rodzinom zastępczym w pracy z rodziną biologiczną, praca z rodziną naturalną, zgłaszanie do ośrodków adopcyjnych dzieci z uregulowaną sytuacją prawną, wsparcie usamodzielniających się wychowanków. Wymogi kwalifikacyjne dla koordynatorem są zgodne z wymogami dla pracownika socjalnego wynikającymi z ustawy o pomocy społecznej.
Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej gwarantuje świadczenia na pokrycie kosztów utrzymania w rodzinach zastępczych określone we wskaźnikach procentowych w stosunku do kwoty bazowej w zależności od typu rodziny (spokrewniona lub niespokrewniona lub rodzinnym domu dziecka). Na dzieci niepełnosprawne zapewniono odrębny dodatek do wynagrodzenia.
Wyższe świadczenia przewidziano dla zastępczych rodzin zawodowych oraz prowadzących rodzinne domy dziecka i pogotowia opiekuńcze. Zróżnicowano także wysokość świadczeń dla usamodzielniających się wychowanków w zależności od tego, czy opuszczają rodziną spokrewnioną czy też rodzinę niespokrewnioną, rodzinny dom dziecka lub dom dziecka, w których przebywali przez co najmniej 3 lata. Do odpłatności za pobyt dziecka w pieczy zastępczej zobowiązani zostali rodzice nawet, jeśli zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej.
Czytaj także: Udział Policji w odebraniu dziecka>>
Placówki opieki
Ponadto ustawa wyraźnie wskazuje, że placówki instytucjonalne są przeznaczone dla dzieci powyżej 7 lub 10 roku życia (założono etapowość wprowadzania zmian), dzieci wymagających szczególnej opieki lub niedostosowanych społecznie w rozumieniu ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Sytuacje umieszczania dzieci młodszych w domach dziecka są dopuszczalne w wyjątkowych okolicznościach np. z uwagi na stan zdrowia lub łącznie rodzeństwem. Placówki zaś mogą być przeznaczone dla nie więcej niż 30 wychowanków.
Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej zmienia także procedury adopcyjne. Marszałkowie województw są odpowiedzialni za organizację i funkcjonowanie ośrodków adopcyjno – opiekuńczych, a istota zmian polega na skróceniu procedur do minimum, by oczekiwanie dzieci na adopcję było jak najkrótsze.
Kontrowersyjnym wątkiem prac nad ustawą była kwestia zatrudnienia pracowników pedagogicznych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych na podstawie Karty Nauczyciela, którą rozwiązano przewidując zatrudnienie na podstawie umowy o pracę .
Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej jest obszernym aktem prawnym regulującym zasady i formy wspierania rodzin z trudnościami w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych i dzieci niedostosowanych społecznie oraz zasady sprawowania pieczy zastępczej. Jej przepisy określają również zadania administracji publicznej w zakresie wspierania rodziny i pieczy zastępczej na każdym szczeblu samorządu, zasady finansowania oraz role administracji publicznej w zakresie postępowania adopcyjnego.
Prace nad tym aktem prawnym, któremu towarzyszyły konsultacje, powołanie komisji nadzwyczajnej (podkomisji) oraz bardziej lub mniej wyartykułowane głosy poparcia i sprzeciwu trwały kilka lat. Mimo to, nadal wyrażane są różne opinie adresatów i realizatorów ustawy na temat zasadności, racjonalności oraz adekwatności jej przepisów do potrzeb, realiów społecznych i finansowych. Jednak o przyjęciu ustawy zdecyduje prezydent składając swój podpis, zaś jej wdrożenie zweryfikuje zapisy.
Barbara Matysik
samorzad.infor.pl