Samorządowy zakład budżetowy może być kontrolowany przez regionalną izbę obrachunkową. Kompetencje kontrolne regionalnych izb obrachunkowych obejmują, zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy z 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (dalej: ustawa o RIO):
1) jednostki samorządu terytorialnego (dalej: JST),
2) związki międzygminne,
3) stowarzyszenia gmin oraz stowarzyszenia gmin i powiatów,
4) związki powiatów,
5) stowarzyszenia powiatów,
6) samorządowe jednostki organizacyjne, w tym samorządowe osoby prawne,
7) inne podmioty w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych przez JST.
Jednostkami samorządu terytorialnego są gminy, powiaty i województwa, których organy prowadzą w ramach budżetu gospodarkę finansową samorządu, wykonują budżet i sprawują ogólny nadzór nad realizacją dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów. A zatem kompetencje kontrolne regionalnych izb obrachunkowych dotyczą tylko i wyłącznie organów wykonawczych JST, którymi, zgodnie z przepisami ustaw samorządowych, są:
● wójt (burmistrz, prezydent miasta) – art. 11a ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym,
● zarząd powiatu – art. 8 ust. 2 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym,
● zarząd województwa – art. 15 pkt 2 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa.
Organy wykonawcze JST wykonują zadania publiczne o charakterze gminnym, ponadgminnym i wojewódzkim, przy pomocy aparatu pomocniczego, jakim są urzędy gmin (miasto – gminy, miasta), starostwa powiatowe oraz urzędy marszałkowskie, przez które należy rozumieć, najogólniej rzecz ujmując – jednostki organizacyjne, dzięki którym organy wykonawcze wykonują swoje zadania i realizują swoje kompetencje i które funkcjonują na zasadach właściwych dla jednostek budżetowych.
Czytaj także: Planowanie dochodów i wydatków w samorządach należy poprawić>>
Uprawnienia kontrolne izb w stosunku do samorządowych jednostek organizacyjnych wynikają z art. 1 ust. 2 pkt 6 ustawy o RIO, według których ustawodawca wyróżnia dwie kategorie tych jednostek, a mianowicie:
1) samorządowe jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną,
2) samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające tej cechy, do których należą, zgodnie z ustawą z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej: uofp), jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe.
Izby, zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o RIO, przeprowadzają kompleksową kontrolę JST w cyklu co najmniej czteroletnim. Przedmiot kontroli został określony przez Krajową Radę Regionalnych Izb Obrachunkowych w uchwale nr 2/2011 z 17 marca 2011 r. w sprawie ramowego zakresu kontroli kompleksowej gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Ramowy zakres kontroli kompleksowej obejmuje pięć grup tematycznych, z których grupa piąta dotyczy rozliczeń JST z jednostkami budżetowymi oraz z samorządowymi zakładami budżetowymi. W odniesieniu do samorządowych zakładów budżetowych, przedmiotem kontroli RIO jest prawidłowość sporządzania planów finansowych i dokonywanych w ciągu roku zmian tych planów, innych niż określone w art. 15 ust. 8 uofp, które mogą być dokonywane wyłącznie po uprzednim wprowadzeniu zmian w budżecie JST, tj. dotyczących otrzymywanych dotacji przedmiotowych, dotacji celowych otrzymywanych na zadania bieżące finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 uofp, oraz dotacji celowych na finansowanie lub dofinansowanie inwestycji, a ponadto zgodność danych:
● planistycznych wykazanych w półrocznych/rocznych sprawozdaniach budżetowych Rb-30S z wykonania planów finansowych samorządowych zakładów budżetowych, pod kątem zgodności z planami finansowymi, po ewentualnych zmianach,
● sprawozdawczych w zakresie osiągniętej za dany okres sprawozdawczy nadwyżki środków obrotowych oraz ewentualnych zobowiązań zakładu wobec budżetu z tytułu zwrotu dotacji na inwestycje w części, w jakiej nie została wykonana w roku budżetowym, z dowodami źródłowymi, potwierdzającymi przekazanie przez zakład budżetowy wpłaty na rzecz budżetu JST.
Przeprowadzane w ramach kontroli kompleksowej gospodarki finansowej czynności kontrolne nie ograniczają się tylko do otrzymywanej przez JST dokumentacji planistyczno-sprawozdawczej od samorządowych zakładów budżetowych, ale przede wszystkim kontroli poddawane są działania, podejmowane przez JST w zakresie:
● terminowości przekazywania samorządowym zakładom budżetowym informacji o kwotach przychodów i kosztów, zgodnie z art. 248 ust. 1 uofp, w związku z § 36 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z 7 grudnia 2010 r. w sprawie sposobu prowadzenia gospodarki finansowej jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych,
● przestrzegania terminów składania przez samorządowe zakłady budżetowych projektów planów finansowych oraz terminowego dokonywania weryfikacji złożonych projektów planów pod względem ich zgodności z projektem uchwały budżetowej, a w przypadku stwierdzenia różnic – dokonywania odpowiednich zmian planu, mając na uwadze obowiązek informowania kierowników samorządowych zakładów budżetowych o tym fakcie – art. 248 ust. 2 uofp, w związku z § 36 ust. 2 i 3 ww. rozporządzenia,
● prawidłowości ewidencjonowania w JST przekazywanych dotacji, o których mowa w art. 15 ust. 3 pkt 1 i ust. 5 uofp, oraz ewentualnych ich zwrotów,
● prawidłowości weryfikowania stopnia wykorzystania dotacji przedmiotowych oraz celowych, przekazanych z budżetu JST, a także przekazanych jednorazowo przez JST nowo tworzonemu zakładowi na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe,
● egzekwowania terminowego przekazywania do JST rozliczenia otrzymywanych dotacji,
● przestrzegania przez kierownika JST obowiązku zawiadamiania rzecznika dyscypliny finansów publicznych o ujawnionych okolicznościach, wskazujących na naruszenie dyscypliny finansów publicznych, dotyczących niedokonania przez samorządowe zakłady budżetowe wpłaty nadwyżki środków obrotowych lub wydatkowania przez zakład dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez donatora, nierozliczenia otrzymanej dotacji lub nieterminowego jej rozliczenia, niedokonania zwrotu dotacji lub nieterminowego dokonania zwrotu tej dotacji.
Czytaj także: Pożyczki z budżetu państwa dla jednostek samorządu>>
Odrębne kontrole samorządowych jednostek organizacyjnych, tj. nieposiadających osobowości prawnej, takich jak: jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe, a także samorządowych jednostek organizacyjnych wyposażonych w osobowość prawną, przeprowadzane są przez regionalne izby obrachunkowe na wniosek:
● JST lub ich związków – w odniesieniu do ich jednostek organizacyjnych lub beneficjentów dotacji przekazanych z budżetu,
● organów administracji rządowej, agencji lub funduszy celowych – w odniesieniu do wszystkich podmiotów, wymienionych w art. 1 ust. 2 ustawy o RIO, w przypadku przekazania środków publicznych – na rzecz tych podmiotów.
Wynika z tego, że kontrola jednostek, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 6 i 7 ustawy o RIO, może być przeprowadzana tylko na wniosek ściśle określonych podmiotów.
Kontrole w samorządowych jednostkach organizacyjnych mogą mieć charakter kontroli problemowych, obejmujących tylko wybrane zagadnienia, czy kontroli doraźnych, podejmowanych w razie potrzeby. Specyfika rodzajów kontroli została zawarta w § 4 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 16 lipca 2004 r. w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb, liczby członków kolegium i trybu postępowania.
PODSTAWY PRAWNE
• Ustawa z 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (j.t. Dz.U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 238, poz. 1578)
• Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 257, poz. 1726)
• Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 134, poz. 777)
• Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (j.t. Dz.U z 2001 r. Nr 142, poz. 1592; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 21, poz. 113)
• Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (j.t. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 21, poz. 113)
• Rozporządzenie Ministra Finansów z 7 grudnia 2010 r. w sprawie sposobu prowadzenia gospodarki finansowej jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych (Dz.U. Nr 241, poz. 1616)
• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 16 lipca 2004 r. w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb, liczby członków kolegium i trybu postępowania (Dz.U. Nr 167, poz. 1747)