Regionalna Izba Obrachunkowa - struktura i funkcjonowanie

Chociaż sama idea wprowadzenia w Polsce izb obrachunkowych pojawiła się wraz z uchwaleniem dnia 8 marca 1990 r. ustawy o samorządzie terytorialnym (obecnie: o samorządzie gminnym) (Dz. U. z 1990 r. nr 16 poz. 95), to powołanie ich do życia nastąpiło dopiero mocą ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych z dnia 7 października 1992 r. (tj. Dz. U. z 2001 r. nr 55, poz. 577 z późn. zm.), która do dziś stanowi główną podstawę prawną działania izb.

Bardziej szczegółowe kwestie dotyczące ich funkcjonowania zawarte zostały natomiast w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2004 r. w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb, liczby członków kolegium i trybu postępowania (Dz. U. z 2004 r. nr 167, poz. 1747).

Zadania i uprawnienia RIO

Każda z szesnastu funkcjonujących w Polsce izb przede wszystkim sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego z terenu określonego województwa w zakresie spraw finansowych. Właściwość izb w tym zakresie obejmuje analizę uchwał i zarządzeń podejmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego głównie w kwestiach budżetu i procedury jego uchwalania.

Uprawnienia regionalnych izb obrachunkowych w tych sprawach sięgają nawet możliwości narzucenia samorządom budżetu, ale to rozwiązanie może być zastosowane tylko w ostateczności, gdy jednostki same nie poradzą sobie z uchwaleniem planu dochodów i wydatków w ustawowym terminie.

Poza tym w trybie nadzoru badane są akty prawa miejscowego dotyczące:

- zaciąganych przez samorządy zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego,

- udzielanych przez nie pożyczek,

- przyznawanych z samorządowych budżetów dotacji.

Nadzorcze kompetencje izb dotyczą również: 

- aktów związanych z podatkami i opłatami lokalnymi,

- wniosków komisji rewizyjnych w przedmiocie udzielenia bądź nieudzielenia absolutorium wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) lub zarządowi (powiatu, województwa) oraz wieloletniej prognozy finansowej i jej zmian.

W ramach kompetencji nadzorczych kolegia izb orzekają o nieważności uchwał sprzecznych z prawem bądź wskazują, że uchwała została podjęta z naruszeniem prawa, gdy naruszenie prawa jest nieistotne, natomiast w odniesieniu do uchwał budżetowych – wyznaczają organom samorządu termin do usunięcia sprzeczności z prawem wskazując nieprawidłowości i sposób ich usunięcia a orzekają o nieważności tych uchwał dopiero w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu.