Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Złożenie oświadczenie o potrąceniu skutkuje umorzeniem wierzytelności wyższej do wartości wierzytelności niższej, a wierzytelność niższa w wyniku potrącenia wygasa.
Dla osiągnięcia skutków potrącenia istotne jest zachowanie określonej sekwencji zdarzeń. Obie wierzytelności muszą być wymagalne, więc często potrącenie jest poprzedzone wezwaniem do zapłaty z wyznaczeniem dłużnikowi terminu. Dopiero w drugiej kolejności możliwe jest złożenie oświadczenia o dokonaniu potrącenia. Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie o potrąceniu wzajemnych wierzytelności zazwyczaj składa organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialne lub zarząd spółki komunalnej.
Oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Zatem jeżeli we wrześniu 2019 r. A potrąci przysługującą mu wobec B wierzytelność 1.000 zł wymagalną od stycznia 2019 r. z wierzytelnością 2.000 zł przysługującą B wobec A wymagalną od maja 2018 r., wówczas skutek potrącenia nastąpi w styczniu 2019 r. Moc wsteczna potrącenia jest korzystna, ponieważ ogranicza ewentualne odsetki za opóźnienie. Jednocześnie ma istotne znaczenie dla możliwości rozliczenia w tym trybie przedawnionej wierzytelności.
Art. 502 kodeksu cywilnego stanowi, że wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło. W przypadku wierzytelności przedawnionych należy zwrócić uwagę na wzajemną relację nie tylko terminów wymagalności, ale także terminów przedawnienia. Powracając do przytoczonego wyżej przykładu, jeżeli we wrześniu 2019 r. A potrąci przysługującą mu wobec B wierzytelność 1.000 zł przedawnioną od stycznia 2019 r. z wierzytelnością 2.000 zł przysługującą B wobec A wymagalną od maja 2018 r., wówczas skutek potrącenia nastąpi w maju 2018 r.
Wierzytelność przedawniona może być potrącona jeżeli zostaną spełnione warunki określone ustawą. W przypadku potrącenia wierzytelności przedawnionej orzecznictwo podkreśla jednak potrzebę odpowiedniego sformułowania oświadczenia o potrąceniu. Z oświadczenia o potrąceniu powinny wynikać jasno nie tylko przedmiot i kwoty wierzytelności, ale także wymagalność. „Dokonanie rozliczenia wierzytelności przez potrącenie wymaga precyzyjnego zidentyfikowania potrącanej wierzytelności, a w związku z treścią art. 502 KC także wskazania, kiedy powstały potrącane wierzytelności. Bez tego nie jest możliwe zastosowanie powołanego przepisu przy ocenie przesłanek decydujących o dopuszczalności i granicach skutecznego potrącenia. Rozstrzygające znaczenie w rozumieniu tego przepisu ma okoliczność, czy wierzytelność nie uległa przedawnieniu w chwili wystąpienia możliwości potracenia, a ta możliwość występuje wówczas, gdy występują kumulatywnie wszystkie przesłanki z art. 498 § 1 KC” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26.07.2018 r., sygn. akt I ACa 312/17).
Potrącenie jest sposobem realizacji zobowiązań, które prowadzi do oszczędności kosztów prowadzonej działalności. Dzięki temu, że wierzytelność przedawniona może być potrącona, istnieje możliwość stosowania tej instytucji prawnej nie tylko do umarzania bieżących zobowiązań, ale także uregulowania różnych stanów prawnych z przeszłości.
Urszula Szefler
radca prawny w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, specjalizuje się w prowadzeniu sporów sądowych i bieżącej obsłudze przedsiębiorców ze szczególnym uwzględnieniem prawa pracy
Dr Krystian Ziemski & Partners Kancelaria Prawna spółka komandytowa w Poznaniu
www.ziemski.com.pl
Artykuł pochodzi z Portalu: www.prawodlasamorzadu.pl