Dzień 30 czerwca 2020 r. był w bieżącym roku budżetowym dniem pierwszej aktualizacji podstawowej kwoty dotacji dla szkół i przedszkoli. Wobec tego większość jednostek samorządu terytorialnego wykonała już swój obowiązek ustawowy i opublikowała w Biuletynie Informacji Publicznej ogłoszenie o aktualizacji podstawowej kwoty dotacji oraz statystycznej liczby uczniów w poszczególnych typach jednostek systemu oświaty.
Zmiana wysokości podstawowej kwoty dotacji pociąga za sobą konieczność zaktualizowania kwoty dotacji przyznawanych dla konkretnych jednostek systemu oświaty funkcjonujących na terenie danej j.s.t. i generuje pytania organów prowadzących te jednostki o prawidłowość dokonanej aktualizacji. Tematem tego artykułu jest przedstawienie podstawowych problemów praktycznych związanych z mechanizmem aktualizowania dotacji zgodnie z ustawą z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 17 – dalej: „ufzo”).
I. Wyrównanie dotacji wskutek aktualizacji
Aby zrozumieć problematykę mechanizmu wyrównywania dotacji, także pod kątem nieprawidłowości, jakie stają się udziałem niektórych j.s.t w Polsce, należy przedstawić krótki rys historyczny tego uregulowania.
Podstawę prawną do aktualizowania dotacji w trakcie roku budżetowego dał art. 78c ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1481 z późn. zm. – dalej: „uso”) dodany przez art. 1 pkt 69 ustawy z dnia 23 czerwca 2016 r. (Dz.U.2016.1010) zmieniającej uso z dniem 1 stycznia 2017 r. Dopiero zatem od roku budżetowego 2017 istniała prawna (oparta o regulację ustawową) możliwość aktualizowania stawki dotacji. Przepis art. 78c ust.6 uso stanowił o tym, że zaktualizowana podstawowa kwota dotacji, o której mowa w art. 78b ust. 1-9 i art. 79a ust. 1, obowiązuje od pierwszego dnia miesiąca roku budżetowego następującego po miesiącu, w którym dokonano aktualizacji podstawowej kwoty dotacji.
Należy w tym miejscu wskazać, że ww. ustawa z dnia 23 czerwca 2016 r. (Dz.U.2016.1010) nie przewidywała mechanizmu wyrównania dotacji zgodnie z aktualizacją dla niepublicznych jednostek systemu oświaty. Ówcześnie obowiązujący art. 78d ust. 2 uso przewidywał co prawda obowiązek wyrównania dotacji w wyniku dokonania aktualizacji, jednak wyraźnie wskazano, że dotyczy on jedynie dotacji dla jednostek publicznych (regulowanej w art. 80 uso, do którego to przepisu ww. art. 78d ust. 2 uso odsyła).
Wypada zatem wskazać, że w przypadku aktualizacji dotacji oświatowej dla przedszkoli niepublicznych w 2017 roku, stawka zaktualizowana obowiązywała od miesiąca następującego po miesiącu jej dokonania – bez obowiązku wyrównania dotacji wstecz (ani in plus ani in minus).
W ten sposób przepis interpretuje również orzecznictwo – por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 28 lutego 2019 r., I SA/Łd 673/18: Przepis ten (ani żaden inny u.s.o.) nie daje podstaw do żądania zwrotu już wypłaconych części dotacji za miesiące przed kolejną, październikową aktualizacją podstawowej kwoty dotacji. Daje jedynie prawo do weryfikacji wysokości kolejnych części dotacji począwszy od pierwszego dnia obowiązywania zaktualizowanej podstawowej kwoty dotacji, w tej sprawie - począwszy od 1 XI 2017 r. Pozwala zatem na odpowiednie zmniejszenie kolejnych części dotacji nawet do kwoty 0 zł. (...)
Mechanizm wyrównania dotacji dla oświaty niepublicznej ustanowiono dopiero od 01.01.2018 r. wraz z wejściem w życie ufzo (w tym: art. 43 i 44).
Art. 43 ust. 4 ufzo dotyczący wyrównania dotacji po aktualizacji odsyła do regulacji dotacji tak dla publicznych, jak i niepublicznych jednostek systemu oświaty: Jeżeli wysokość dotacji, o której mowa w art. 15-21, art. 25 ust. 1-4 i 8, art. 26 ust. 1, 2 i 8, art. 28-30, art. 31 ust. 1, art. 40 i art. 41, uległa zmianie, suma kolejnych przekazywanych części dotacji odpowiednio na dziecko objęte wczesnym wspomaganiem rozwoju, ucznia, wychowanka, uczestnika zajęć rewalidacyjno-wychowawczych lub słuchacza kwalifikacyjnego kursu zawodowego, począwszy od pierwszego dnia obowiązywania zaktualizowanej kwoty dotacji, stanowi różnicę pomiędzy wysokością dotacji, o której mowa odpowiednio w art. 15-21, art. 25 ust. 1-4 i 8, art. 26 ust. 1, 2 i 8, art. 28-30, art. 31 ust. 1, art. 40 i art. 41, według stanu na pierwszy dzień obowiązywania zaktualizowanej kwoty dotacji, a sumą części dotacji przekazanych odpowiednio na dziecko objęte wczesnym wspomaganiem rozwoju, ucznia, wychowanka, uczestnika zajęć rewalidacyjno-wychowawczych lub słuchacza kwalifikacyjnego kursu zawodowego od początku roku budżetowego do dnia poprzedzającego pierwszy dzień obowiązywania zaktualizowanej kwoty dotacji.
Konkludując, z porównania art. 78c i 78d uso i art. 43 ufzo wynika podstawowa różnica – o ile aktualizacja dotacji w roku 2017 r. powodowała zmianę wysokości dotacji dla niepublicznych przedszkoli czy szkół jedynie na przyszłość (począwszy od kolejnego miesiąca po miesiącu aktualizacji), o tyle art. 43 ust. 4 ufzo wyraźnie przewidział, że aktualizacja podstawowej kwoty dotacji dla niepublicznej oświaty pociąga za sobą obowiązek wyrównania dotacji według stawki zaktualizowanej wstecz – począwszy od 1 stycznia roku budżetowego.
Ta różnica pozostała niezauważona przez niektóre j.s.t. co spowodowało wypłatę dotacji w zaniżonej wysokości, w przypadku, gdy aktualizacja spowodowała zwiększenie podstawowej kwoty dotacji. Błędna interpretacja ufzo spowodowała, że nową stawkę dotacji zastosowano jedynie na przyszłość (od 1 lipca 2020 r.), nie dokonując wyrównania wstecz.
Warto dodać, że mechanizm wyrównania dotacji wstecz, obowiązuje także w przypadku dotacji wypłacanej na podstawie danych określonych w części oświatowej subwencji ogólnej dla j.s.t (tj. m.in. dotacje dla uczniów niepełnosprawnych w przedszkolach, dotacje dla szkół).
Należy zauważyć, że zgodnie z art. 45 ufzo wartość dotacji określonych według danych subwencji ustala się dwukrotnie:
- za okres od początku roku budżetowego do ostatniego dnia miesiąca pierwszej aktualizacji – w wysokości określonej w części oświatowej subwencji ogólnej za rok poprzedni (tzw. rok bazowy);
- za okres od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu pierwszej aktualizacji na przyszłość – w wysokości określonej w części oświatowej subwencji ogólnej na rok bieżący.
Przepis ten należy powiązać z wyżej cyt. art. 43 ust. 4 ufzo, który mówi o wyrównywaniu dotacji w przypadku, gdy wysokość dotacji (...) uległa zmianie. Wobec tego, w razie zmiany wysokości dotacji wskutek pierwszej aktualizacji (związanej z przedłożeniem metryczki części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na dany rok budżetowy), kwota dotacji powinna być wyrównania według stawki dotacji na dzień aktualizacji – z wyrównaniem od 1 stycznia.
II. Kwota dotacji po aktualizacji a kwota dotacji do wypłaty
Część organów prowadzących niepubliczne jednostki systemu oświaty zapewne zauważyło (np. na podstawie doświadczeń z roku 2019), że mimo określenia w ogłoszeniu o aktualizacji nowej stawki podstawowej kwoty dotacji, kwoty faktycznie wypłacane odbiegają od wyniku iloczynu:
[nowa stawka dotacji] x [liczba uczniów jednostki niepublicznej w miesiącu]
Nie jest to (a raczej nie musi być), błąd ze strony j.s.t. Fakt, że kwota dotacji po aktualizacji odbiega od kwoty dotacji, która przypada na 1 ucznia w miesiącu następującym po miesiącu aktualizacji wynika m.in. z przybliżonego wyżej mechanizmu wyrównania dotacji.
Mechanizm ustalenia stawki dotacji do wypłaty, wskazany w art. 43 ust. 4 ufzo, polega w dużym uproszczeniu na porównaniu kwot dotacji już wypłaconych, ustaleniu średniej wysokości dotacji na miesiąc w tym okresie oraz obliczeniu, ile dotacji należy jeszcze wypłacić jednostce oświatowej, zakładając, że stawka dotacji po aktualizacji obowiązuje od początku roku budżetowego. Jeśli zatem, w wyniku aktualizacji, kwota podstawowej kwoty dotacji wzrosła, suma dotacji do wypłaty będzie wyższa niż wynika to z ogłoszenia o aktualizacji – kwota do wypłaty musi uwzględniać bowiem wyrównanie za miesiące ubiegłe. Analogicznie – jeśli dotacja, wskutek aktualizacji spadła – to kwota dotacji do wypłaty będzie jeszcze niższa niż ta wskazana w ogłoszeniu (konieczne jest potrącenie „nadpłaconej” dotacji z miesięcy ubiegłych).
W tym miejscu warto podkreślić, że niezasadne są działania niektórych j.s.t. polegające na żądaniu od organów prowadzących dotowane jednostki oświatowe zwrotu dotacji w trakcie roku budżetowego. Ufzo wyraźnie przewiduje, że w przypadku obniżenia podstawowej kwoty dotacji w wyniku aktualizacji, należy odpowiednio pomniejszyć wysokość dotacji do wypłaty. Taki wniosek wynika także z samej istoty dotacji oświatowej, która jest świadczeniem rocznym – a jedynie technicznie podzielonym na 12 części.
Różnica między wysokością ogłoszonej podstawowej kwoty dotacji a wysokością dotacji faktycznie wypłacanej może wynikać także z zastosowania art. 43 ust. 5 ufzo, który jest przepisem chroniącym tak j.s.t., jak i organy prowadzące jednostki oświatowe przed drastyczną zmianą wysokości dotacji.
Zgodnie z tym przepisem, wyrównanie dotacji nie może prowadzić do tego, że średnia arytmetyczna części dotacji, wypłacanych w kolejnych miesiącach po aktualizacji będzie wyższa o 50% albo niższa o 25% w porównaniu ze średnią arytmetyczną części dotacji lub wypłaconej. Jeśli zatem wskutek aktualizacji podstawowej kwoty dotacji, wysokość dotacji do wypłaty miałaby przekraczać ww. limity – to dotację wypłaca się w wysokościach „granicznych” – ustalonych zgodnie z wzorem określonym w art. 43 ust. 5 ufzo.