W przypadku wojny do wojska nie zostaną powołani m.in. skarbnicy gmin, sekretarze gmin, policjanci, strażacy, funkcjonariusze SOK, celnicy, funkcjonariusze Straży Granicznej, prokuratorzy, rektorzy uczelni, prezesi zarządów rafinerii.
Jaka jest podstawa prawna przywileju nie powołania do armii w przypadku mobilizacji i wojny?
Art. 541 ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny wskazuje stanowiska, z którymi wiążę się ten przywilej. Dodatkowo na podstawie tego przepisu zostanie wydane rozporządzenie przez RM w sprawie wyłączenia od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Znamy jego projekt. Rozporządzenie uszczegółowia zapisy ustawy o obronie ojczyzny w zakresie stanowisk dających przywilej.
Rozporządzenie to zastąpi aktualnie funkcjonujące rozporządzenie Rady Ministrów z 21 września 2004 r. w sprawie reklamowania od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (Dz. U. poz. 2136, z 2008 r. ze zm).
Komu przysługuje przywilej?
Korzystać z niego będzie szereg osób piastujących stanowiska wskazane w rozporządzeniu. Są to posłowie, senatorowie, radni, kluczowi pracownicy dla np. Sejmu, Senatu, NBP, TK, urzędu prezydenta i premiera RP, kluczowe osoby odpowiadające za funkcjonowanie najważniejszych instytucji państwowych oraz przedsiębiorstw, które mają szczególne znaczenie dla obronności. Np. do wojska w przypadku wojny nie pójdą operatorzy krajowej dyspozycji mocy oraz centralnego systemu przesyłowego gazu – ich zadaniem będzie utrzymanie dostaw energii i gazu.
Co z samorządami?
W zakresie samorządów do wojska nie zostaną powołani z mocy ustawy np.:
- wicemarszałkowie województw;
- skarbnicy województw;
- sekretarze powiatów;
- skarbnicy powiatów;
- sekretarze gmin;
- skarbnicy gmin.
Dwa rodzaje zwolnień z wojska
Są dwa rodzaje wyłączeń ze służby wojskowej w związku z mobilizacją i wojną:
- ustawowe – tu szef wojskowego centrum rekrutacji nie może powołać np. posła, senatora, radnego do wojska
- na wniosek pracodawcy - dotyczy to pracowników, których powołanie do służby wojskowej, groziłoby zaprzestaniem lub poważnym zakłóceniem pracy urzędu państwowego lub samorządowego albo działalności gospodarczej przedsiębiorcy niezbędnej dla zapewnienia obrony lub bezpieczeństwa państwa.
Kto jest zwolniony z powołania do wojska w czasie mobilizacji i wojny na podstawie ustawy?
Wyłączenie z urzędu dotyczy osób, które:
a) wykonują mandat posła albo senatora,
b) wykonują mandat radnego,
c) zajmują kierownicze stanowiska państwowe określone w art. 2 ustawy z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 1637 oraz z 2021 r. poz. 1834) lub stanowiska organów administracji publicznej w rozumieniu ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego,
d) ze względu na posiadane kwalifikacje lub zajmowane stanowiska są niezbędne dla zapewnienia obrony lub bezpieczeństwa państwa - ta podstawa wyłączenia jest bardzo ważna bo szczegółowy wykaz kwalifikacji lub stanowisk dających wyłączenie ze służby wojskowej określi rozporządzenie, a nie ustawa.
Kto jest zwolniony z powołania do wojska w czasie mobilizacji i wojny na podstawie rozporządzenia?
Na podstawie art. 541 ust. 13 analizowanej ustawy zostanie wydane rozporządzenie w sprawie wyłączenia od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.
Projekt rozporządzenia (wersja na 23 III 2022 r.):
Załącznik do niego:
Poniżej wykaz stanowisk z rozporządzenia:
SZCZEGÓŁOWY WYKAZ STANOWISK, KTÓRYCH ZAJMOWANIE POWODUJE WYŁĄCZENIE
Z URZĘDU OD OBOWIĄZKU PEŁNIENIA CZYNNEJ SŁUŻBY WOJSKOWEJ W RAZIE OGŁOSZENIA MOBILIZACJI I W CZASIE WOJNY
1. Kancelaria Sejmu i Kancelaria Senatu:
- dyrektorzy statutowych komórek organizacyjnych Kancelarii Sejmu;
- dyrektorzy i wicedyrektorzy biur oraz główni specjaliści do spraw legislacji Kancelarii Senatu.
2. Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Biuro Bezpieczeństwa Narodowego:
- doradcy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
- rzecznik prasowy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
- dyrektor Gabinetu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
- dyrektorzy biur i zespołów w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
- dyrektor Gabinetu Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego;
- dyrektorzy departamentów w Biurze Bezpieczeństwa Narodowego;
- pracownicy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i pracownicy Biura Bezpieczeństwa Narodowego, niewymienieni w ppkt 1–6, zakwalifikowani do obsady stanowisk kierowania Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów:
- sekretarz Rady Ministrów;
- dyrektor generalny Kancelarii Prezesa Rady Ministrów;
- dyrektorzy departamentów, biur, gabinetów i sekretariatów Kancelarii Prezesa Rady Ministrów;
- doradcy Prezesa Rady Ministrów i wiceprezesów Rady Ministrów;
- doradcy ministra - członka Rady Ministrów;
- dyrektor instytucji gospodarki budżetowej.
4. Narodowy Bank Polski:
- członkowie Zarządu Narodowego Banku Polskiego;
- członkowie Rady Polityki Pieniężnej;
- dyrektorzy i zastępcy dyrektorów departamentów;
- dyrektorzy i zastępcy dyrektorów jednostek organizacyjnych;
- Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego;
- dyrektorzy biur Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego.
5. Rządowe Centrum Legislacji:
1) prezes i wiceprezesi;
2) dyrektorzy i wicedyrektorzy departamentów i biur;
3) naczelnicy wydziałów;
4) główni legislatorzy.
6. Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu:
- sędziowie Trybunału Konstytucyjnego;
- sędziowie Trybunału Stanu;
- dyrektorzy zespołów Biura Trybunału Konstytucyjnego;
- dyrektor generalny, dyrektorzy departamentów i dyrektorzy delegatur Najwyższej Izby Kontroli;
- dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, dyrektor generalny, dyrektorzy biur i dyrektorzy oddziałów Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
7. Sąd Najwyższy:
- sędziowie Sądu Najwyższego;
- Szef Kancelarii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego;
- dyrektor Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego;
- rzecznik prasowy Sądu Najwyższego;
- członkowie Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego.
8. Naczelny Sąd Administracyjny:
1) sędziowie Naczelnego Sądu Administracyjnego;
2) prezesi i wiceprezesi wojewódzkich sądów administracyjnych.
9. Urzędy naczelnych i centralnych organów administracji rządowej:
- kierownicy i zastępcy kierowników jednostek organizacyjnych naczelnych lub centralnych organów administracji rządowej;
- dyrektorzy generalni;
- dyrektorzy i zastępcy dyrektorów departamentów (biur, gabinetów);
- doradcy ministrów;
- główni specjaliści do spraw legislacji.
10. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa:
- dyrektor i zastępcy dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa;
- szefowie wydziałów Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.
11. Wojewódzka administracja zespolona:
- dyrektorzy generalni urzędów wojewódzkich;
- dyrektorzy wydziałów (biur, gabinetów).
12. Urzędy jednostek samorządu terytorialnego:
- wicemarszałkowie województw;
- skarbnicy województw;
- sekretarze powiatów;
- skarbnicy powiatów;
- sekretarze gmin;
- skarbnicy gmin.
13. Sąd i prokuratura:
- prezesi i wiceprezesi sądów apelacyjnych;
- prezesi i wiceprezesi sądów okręgowych;
- prezesi sądów rejonowych;
- Prokurator Krajowy;
- zastępcy Prokuratora Krajowego;
- prokuratorzy apelacyjni;
- zastępcy prokuratorów apelacyjnych;
- prokuratorzy okręgowi;
- zastępcy prokuratorów okręgowych;
- prokuratorzy rejonowi.
14. Funkcjonariusze:
- Policji;
- Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego;
- Agencji Wywiadu;
- Służby Więziennej;
- Państwowej Straży Pożarnej;
- Straży Ochrony Kolei;
- Straży Granicznej;
- Służby Ochrony Państwa;
- Centralnego Biura Antykorupcyjnego;
- Straży Marszałkowskiej;
- Służby Celno-Skarbowej.
15. Ochrona zdrowia:
- Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia i jego zastępcy;
- dyrektorzy wojewódzkich oddziałów Narodowego Funduszu Zdrowia i ich zastępcy;
- kierownicy podmiotów leczniczych wykorzystywanych na potrzeby obronne państwa, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 2–4 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2022 r. poz. 633 i 655).
16. Szkoły wyższe i wyższe szkoły zawodowe:
- rektorzy;
- kierownicy filii (wydziałów zamiejscowych);
- dyrektorzy administracyjni, kanclerze.
17. Przedsiębiorstwa i spółki:
- w przemyśle zbrojeniowym:
- dyrektorzy przedsiębiorstw i prezesi spółek,
- szefowie (kierownicy): produkcji, kontroli technicznej i zaopatrzenia,
- główni: konstruktorzy, technolodzy, energetycy i dyspozytorzy,
- pracownicy wykwalifikowani zatrudnieni przy produkcji i utrzymaniu ciągłości ruchu;
- w „Polskich Kolejach Państwowych” S.A. pracownicy zatrudnieni na stanowiskach pracy związanych bezpośrednio z utrzymaniem i obsługą oraz zabezpieczeniem ruchu pociągów;
- prezes zarządu „Polskich Sieci Elektroenergetycznych” S.A.;
- w Krajowej Dyspozycji Mocy: operatorzy krajowej dyspozycji mocy;
- prezesi zarządów przedsiębiorców pracujących w krajowym systemie energetycznym, których przedmiotem działalności jest wytwarzanie, przesyłanie i dystrybucja energii elektrycznej;
- prezesi zarządów rafinerii;
- w Krajowej Dyspozycji Gazu: operatorzy centralnego systemu przesyłowego gazu;
- prezesi zarządów przedsiębiorców pracujących w krajowym systemie gazowniczym, których przedmiotem działalności jest wydobywanie, przesyłanie i dystrybucja gazu;
- dyrektorzy oddziałów regionalnych operatora wyznaczonego, o którym mowa w ustawie z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 1041 i poz. 2320);
- Prezes Agencji Rezerw Materiałowych i jego zastępcy oraz dyrektorzy i zastępcy dyrektorów biur Agencji Rezerw Materiałowych.
18. Inne:
- kierownicy jednostek terenowych Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad oraz dyrektorzy zamiejscowych jednostek organizacyjnych Urzędu Komunikacji Elektronicznej;
- pracownicy Straży Marszałkowskiej, którym powierzono wykonywanie czynności z zakresu obsługi administracyjnej i materialno-technicznej Straży Marszałkowskiej,
- pracownicy jednostek organizacyjnych Policji zakwalifikowani na obsadę stanowisk etatu wojennego tych jednostek;
- naczelnicy wydziałów i kierownicy zespołów w Ministerstwie Spraw Zagranicznych;
- pracownicy zatrudnieni bezpośrednio przy obsłudze urządzeń łączności w Biurze Łączności i Biurze Informatyki Ministerstwa Spraw Zagranicznych;
- pracownicy do spraw obronnych zatrudnieni w ministerstwach, urzędach centralnych i wojewódzkich oraz w urzędach jednostek samorządu terytorialnego;
- osoby zajmujące etatowe stanowiska pełnomocników kierowników jednostek organizacyjnych do spraw ochrony informacji niejawnych zatrudnieni w ministerstwach, urzędach centralnych i wojewódzkich, w urzędach jednostek samorządu terytorialnego oraz Narodowym Banku Polskim;
- skarbnicy oraz pracownicy wewnętrznej służby ochrony Narodowego Banku Polskiego;
- Dyrektorzy Urzędów Morskich;
- Dyrektorzy Urzędów Żeglugi Śródlądowej.
Wyłączenie ze służby wojskowej na wniosek w okresie mobilizacji i wojny
W tym przypadku zwolnienie nie następuje automatycznie na mocy ustawy. Pracodawca składa wniosek. Wojsko rozpatruje go według przepisów ustawy. Odmowa wyłączenia ze służby na wniosek w czasie pokoju stanowi decyzję administracyjną, od której służy wnioskodawcy odwołanie do Szefa Centralnego Wojskowego Centrum Rekrutacji. Nie dotyczy więc ta zasada okresu wojny.
Odmowa dokonania wyłączenia ze służby w czasie mobilizacji / wojny na wniosek może nastąpić, jeżeli istnieje potrzeba uzupełnienia Sił Zbrojnych stanem osobowym, a w ewidencji wojskowej nie występują zasoby osób, którym z racji posiadanego wieku, stopnia wojskowego, wykształcenia, kwalifikacji, stanu zdrowia lub miejsca zamieszkania można nadać przydział mobilizacyjny lub pracowniczy przydział mobilizacyjny.
Wyłączenie na wniosek może być prowadzone w stosunku do osób zatrudnionych w:
1) urzędach państwowych lub samorządowych oraz Narodowym Banku Polskim,
2) przedsiębiorstwach należących do przedsiębiorców, na których nałożone zostały zadania na rzecz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, zwanych dalej „Siłami Zbrojnymi” w trybie określonym w art. 648 ust. 1 pkt 1, 2 i 5 ustawy, w tym zadania wynikające z Planu zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych,
3) jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych,
4) jednostkach organizacyjnych:
a) podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych lub przez niego nadzorowanych,
b) podległych Ministrowi Sprawiedliwości lub przez niego nadzorowanych oraz przedsiębiorstwach państwowych, wobec których Minister Sprawiedliwości pełni funkcję organu założycielskiego,
c) Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu,
d) Centralnego Biura Antykorupcyjnego,
e) podległych ministrowi właściwemu do spraw gospodarki lub przez niego nadzorowanych;
f) podległych ministrowi właściwemu do spraw rolnictwa lub przez niego nadzorowanych;
g) podległych ministrowi właściwemu do spraw rozwoju wsi lub przez niego nadzorowanych,
h) podległych ministrowi właściwemu do spraw energii lub przez niego nadzorowanych,
i) podległych ministrowi właściwemu do spraw gospodarki złożami kopalin lub przez niego nadzorowanych,
j) podległych ministrowi właściwemu do spraw zdrowia lub przez niego nadzorowanych,
k) podległych ministrowi właściwemu do spraw transportu lub przez niego nadzorowanych,
5) podmiotach wykonujących działalność leczniczą, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 2–4 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2022 r. poz. 633 i 655), oraz będących dysponentami jednostek systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne,
7) przedsiębiorstwach świadczących usługi związane z utrzymaniem i obsługą systemów łączności na potrzeby kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa,
8) ministerstwach, urzędach centralnych i wojewódzkich, w urzędach jednostek samorządu terytorialnego oraz Narodowym Banku Polskim na etatowych stanowiskach zastępców pełnomocników do spraw ochrony informacji niejawnych
– jeżeli nie ma możliwości obsadzenia zajmowanych przez nie stanowisk (funkcji) osobami niepodlegającymi obowiązkowi pełnienia czynnej służby wojskowej i nieposiadającymi nadanego przydziału mobilizacyjnego, pracowniczego przydziału mobilizacyjnego lub przydziału organizacyjno‑mobilizacyjnego.
Wyłączenie na wniosek może być prowadzone także w stosunku do:
1) przedsiębiorców,
2) osób wskazanych w dokumentacji planowania operacyjnego zatrudnionych w przedsiębiorstwach świadczących usługi związane z realizacją zadań na rzecz Sił Zbrojnych.
W razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny wyłączenie na wniosek może być prowadzone w stosunku do żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową po 30 dniach od dnia ogłoszenia mobilizacji lub wybuchu wojny, nie wcześniej jednak niż po 30 dniach od dnia powołania ich do czynnej służby wojskowej.