W związku z powyższym, celem niniejszego, wstępnego artykułu jest wyjaśnienie, co kryje się pod pojęciem podatków i opłat lokalnych oraz na czym polega rozróżnienie pomiędzy podatkami lokalnymi a samorządowymi.
Idea samorządności wiąże się z przekazaniem przez państwo części władzy publicznej lokalnym wspólnotom. Z przekazaniem władzy wiąże się powierzenie zadań do wykonania. Konstytucja RP wprowadza w art. 163 bardzo istotną zasadę domniemania właściwości samorządu terytorialnego, stanowiąc, że wykonuje on wszystkie zadania publiczne, które nie zostały wyraźnie zastrzeżone dla organów innych władz publicznych.
Redakcja poleca: VAT w samorządach (książka)
Ponieważ efektywne wykonanie przekazanych zadań wymaga także zapewnienia środków na ich realizację, jednostki samorządu terytorialnego mają konstytucyjnie zagwarantowany udział w dochodach publicznych, odpowiednio do przypadających im zadań. Mogą to być dochody w formie: dochodów własnych, subwencji ogólnej, dotacji celowych z budżetu państwa.
W stanowiących podstawowe jednostki samorządu terytorialnego w Polsce gminach najważniejszym źródłem dochodów własnych samorządu pozostają wpływy z podatków.
Zgodnie z art. 4 ust 1 pkt 1 ustawy z dnia z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2008 r., nr 88, poz. 539 z późn. zm.) są to wpływy z:
- podatku od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych,
- dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych
oraz wpływy z opłat:
- skarbowej, targowej, miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów, eksploatacyjnej - w części określonej w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, z późn. zm.)
- oraz innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów.
Właśnie tym daninom stanowiącym dochody własne gmin, najczęściej zbiorczo nadawane jest miano podatków i opłat lokalnych.
Powyższa definicja nie do końca jednak odpowiada temu, co pod tym pojęciem rozumie ustawodawca.
Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. z 2006 r., nr 121, poz. 844 z późn. zm.) do podatków i opłat lokalnych zaliczyć należy:
- podatek od nieruchomości,
- podatek od środków transportowych,
- opłatę targową,
- opłatę miejscową,
- opłatę uzdrowiskową
- i opłatę od posiadania psów.
Katalog świadczeń wymienionych we wskazanym wyżej uregulowaniu ma charakter zamknięty.
W związku z zarezerwowaniem pojęcia podatków lokalnych dla świadczeń uregulowanych w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, powstał praktyczny problem dotyczący tego, jaką terminologią posługiwać się dla określenia zbioru wszystkich przymusowych świadczeń na rzecz podstawowej jednostki samorządu terytorialnego, jaką jest gmina.
Wobec powyższego, dla wszystkich świadczeń podatkowych, których cechą charakterystyczną jest to, że stanowią dochód budżetu gminy i jednocześnie wyróżnia je, że mogą być w pewnym zakresie kształtowane przez radę gminy bądź też wójta, burmistrza, prezydenta miasta, stworzono wspólną nazwę: „podatki samorządowe”.
Wprowadzenie pojęcia podatków samorządowych pozwala na jasne rozróżnienie pomiędzy nimi a podatkami państwowymi, do których zaliczyć należy podatki dochodowe od osób fizycznych i prawnych, podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier oraz podatek tonażowy.
Wyróżnienie z kategorii podatków samorządowych podatków lokalnych ma częściowo swoje uzasadnienie jeżeli chodzi podział samorządowych organów podatkowych. Organem podatkowym pierwszej instancji w zakresie podatków i opłat lokalnych jest wójt, burmistrz, prezydent miasta. Instancją odwoławczą jest samorządowe kolegium odwoławcze.
Ze względu na bardziej skomplikowaną technikę poboru niektórych podatków samorządowych kompetencje w tym zakresie ustawodawca powierzył naczelnikom urzędów skarbowych. Właściwość naczelników została przewidziana dla poboru podatku dochodowego opłacanego w formie karty podatkowej, podatku od spadków i darowizn czy podatku od czynności cywilnoprawnych.
Z uwagi na fakt, iż świadczenia te nadal stanowią dochód jednostek samorządu mimo, że trafiają na ich rachunek za pośrednictwem urzędów skarbowych, samorządom pozostawiono uprawnienia do współdecydowania z naczelnikami urzędów skarbowych w zakresie umarzania, rozkładania na raty oraz odraczania wymienionych wyżej podatków i opłat, a także w zakresie zwalniania płatników z obowiązku pobrania oraz wpłaty podatku lub zaliczki na podatek.
Czytaj także: Regionalna Izba Obrachunkowa - struktura i funkcjonowanie >>
Na koniec słowo o tym, na czym polega różnica pomiędzy podatkami a opłatami.
Cechą odróżniającą opłaty od podatków jest odpłatność (ekwiwalentność), co oznacza, że w przeciwieństwie do podatku, opłata jest pobierana w zamian za pewne ściśle określone świadczenie. Świadczenie to polega na dokonaniu konkretnej czynności, usługi przez organ.
W praktyce opłata nie zawsze wiernie odzwierciedla wartość dokonywanej w zamian czynności. Może ona przewyższać rzeczywiste koszty poniesione przez organ w związku z usługą lub wręcz przeciwnie, może mieć charakter symboliczny.
System opłat publicznych tworzą przede wszystkim tzw. opłaty lokalne, pobierane na podstawie przepisów ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, do których zalicza się:
- opłatę targową,
- opłatę miejscową,
- opłatę uzdrowiskową,
- opłatę od posiadania psów
- oraz opłaty o odrębnych podstawach prawnych.
Do tych ostatnich zaliczyć trzeba opłatę skarbową (ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej, Dz. U. z 2006 r., nr 225, poz. 1635 z późn. zm.) i inne opłaty (np. eksploatacyjną na podstawie ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze, t.j.: Dz. U. z 2005 r., nr 228, poz. 1947 z późn. zm., czy też opłatę z tytułu wzrostu wartości nieruchomości, tzw. rentę planistyczną, o której mowa w przepisach ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz. U. z 2003 r., nr 80, poz. 717 z późn. zm.).
Czytaj także: Podatek od nieruchomości podmiotów gospodarczych >>