Absolutorium w ustroju jednostek samorządu terytorialnego (dalej: JST) regulowane jest przede wszystkim w ustawach ustrojowych oraz ustawie z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej: ustawa o finansach publicznych).
Absolutorium w ustawach ustrojowych
Ustawy regulujące ustrój JST przewidują, że właściwy do udzielania absolutorium jest organ stanowiący, a więc w przypadku:
● gminy – rada gminy (art. 18 ust. 2 pkt 4 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym; dalej: ustawa o samorządzie gminnym),
● powiatu – rada powiatu (art. 12 pkt 6 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym; dalej: ustawa o samorządzie powiatowym),
● województwa – sejmik województwa (art. 18 pkt 10 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa; dalej: ustawa o samorządzie województwa).
Regulacje te potwierdza art. 271 ust. 1 ustawy o finansach publicznych. Zgodnie z nim organ stanowiący JST podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium dla zarządu. Wprawdzie ustawy ustrojowe przypisują rozpatrzenie sprawozdania z wykonania budżetów JST organowi stanowiącemu, a ustawa o finansach publicznych czynność tę przypisała komisji rewizyjnej, to organ stanowiący rozpatruje i zatwierdza m.in. sprawozdanie z wykonania budżetu JST.
Jednym z najważniejszych punktów sesji absolutoryjnej jest rozpatrzenie sprawozdania z wykonania budżetu JST, którego autorem jest aktualny organ wykonawczy JST. Zasady rozpatrywania sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium z tego tytułu przewidziane są w:
● art. 18 ust. 2 pkt 4 ustawy o samorządzie gminnym,
● art. 12 pkt 6 ustawy o samorządzie powiatowym,
● art. 18 pkt 9 i 10 ustawy o samorządzie województwa.
Zasady dotyczące gminy i powiatu są tożsame i przewidują, że podczas sesji absolutoryjnej rozpatrywane jest sprawozdanie z wykonania budżetu JST oraz podejmowana uchwała w sprawie udzielenia lub nieudzielenia zarządowi JST absolutorium z tego tytułu. Różnice dotyczą jedynie województwa, bowiem w jego przypadku rozpatrzenie sprawozdania z wykonania budżetu województwa zostało poszerzone o sprawozdania finansowe województwa oraz sprawozdania z wykonania wieloletnich programów województwa.
Czytaj także: Przygotowanie i wykonanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego>>
Absolutorium w ustawie o finansach publicznych
Artykuł 270 ust. 4 oraz 271 ust. 1 ustawy o finansach publicznych rozszerza zakres przedmiotowy absolutorium. Pierwszy z tych artykułów przewiduje, że organ stanowiący JST rozpatruje i zatwierdza sprawozdanie finansowe wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu. Natomiast drugi stanowi, że organ stanowiący JST podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium dla zarządu po zapoznaniu się:
● ze sprawozdaniem z wykonania budżetu JST,
● ze sprawozdaniem finansowym,
● z opinią z badania sprawozdania finansowego, o którym mowa w art. 268 ustawy o finansach publicznych,
● z opinią regionalnej izby obrachunkowej, o której mowa w art. 270 ust. 2 ustawy o finansach publicznych,
● z informacją o stanie mienia JST,
● ze stanowiskiem komisji rewizyjnej.
Ponadto organ stanowiący JST może żądać przedłożenia przez zarząd dodatkowych wyjaśnień odnoszących się do dokumentów dotyczących sprawozdania z wykonania budżetu oraz sprawozdania finansowego.
Przygotowanie sesji absolutoryjnej
Na posiedzenie organu stanowiącego JST w sprawie absolutorium z 2010 r. powinny być przygotowane następujące materiały:
1) sprawozdanie zarządu z wykonania budżetu JST za 2010 rok,
2) opinia składu orzekającego RIO o tym sprawozdaniu,
3) sprawozdanie finansowe,
4) opinia biegłego rewidenta z badania sprawozdania finansowego (jeżeli jest wymagalna),
5) informacja o stanie mienia komunalnego,
6) opinia komisji rewizyjnej – jako organu kontrolnego – o wykonaniu budżetu JST,
7) wniosek komisji rewizyjnej w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi w kontekście jej opinii o wykonaniu budżetu JST,
8) opinia składu orzekającego RIO do wniosku komisji rewizyjnej w sprawie udzielenia bądź nieudzielenia absolutorium zarządowi JST.
Czytaj także: Co powinno zawierać sprawozdanie z wykonania budżetu>>
Materiały te – jako niezbędne i konieczne dla rozpatrzenia i zatwierdzenia przez organ stanowiący JST podczas sesji absolutoryjnej – powinny być doręczone radnym przed terminem tej sesji na zasadach ustalonych w statucie JST.
Termin sesji absolutoryjnej
Decyzja w sprawie udzielenia bądź nieudzielenia zarządowi JST absolutorium za 2010 rok musi być podjęta przez radnych do 30 czerwca 2011 r. Jest to termin instrukcyjny. Oznacza to, że w przypadku jego przekroczenia organ stanowiący nie jest pozbawiony możliwości udzielenia absolutorium dla organu wykonawczego. W przypadku uchwały w sprawie udzielenia absolutorium przyjętej po 30 czerwca 2011 roku będzie ona jedynie obarczona wadą, że została podjęta po terminie określonym w art. 271 ust. 1 ustawy o finansach publicznych. Natomiast w przypadku uchwały w sprawie nieudzielenia absolutorium przyjętej po 30 czerwca 2011 r. skutki dla organu wykonawczego będą identyczne jak w przypadku uchwały podjętej w terminie.
Czytaj także: Wykonywanie budżetu państwa i budżetu jednostki samorządu terytorialnego>>
Przebieg sesji absolutoryjnej
Pierwszym obowiązkiem radnych podczas sesji absolutoryjnej, jeszcze przed podjęciem uchwały w sprawie absolutorium, jest rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu. Rozpatrzenie sprawozdań wiąże się ze zaznajomieniem się z ich treścią i przeprowadzeniem odpowiedniej analizy wraz z dyskusją.
Organ stanowiący JST w wyniku rozpatrzenia sprawozdania finansowego oraz sprawozdania z wykonania budżetu może je zatwierdzić bądź odmówić ich zatwierdzenia (jednego albo obu). W przypadku niezatwierdzenia sprawozdania z wykonania budżetu JST można mieć do czynienia z nieudzieleniem absolutorium.
Kolejnym punktem sesji absolutoryjnej jest podjęcie przez radnych uchwały w sprawie absolutorium. Głosowanie odbywa się dopiero po zapoznaniu się z materiałami określonymi w art. 271 ust. 1 ustawy o finansach publicznych.
Absolutorium udziela się zarządowi JST z tytułu wykonania przez ten zarząd budżetu.
Inne przyczyny, niezwiązane z wykonywaniem budżetu gminy, powiatu lub województwa samorządowego, nie mogą być brane pod uwagę przy udzielaniu absolutorium zarządowi JST. Nieudzielenie zarządowi absolutorium może być wyłącznie następstwem negatywnej oceny jego działalności budżetowej jako organu wykonawczego. Ocena taka powinna zostać „wypracowana” poprzez merytoryczną dyskusję radnych nad sprawozdaniem zarządu z wykonania budżetu w trakcie sesji absolutoryjnej. Dyskusja powinna dotyczyć także materiałów określonych w art. 271 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, które ustawowo muszą być przedmiotem debaty.
Przedmiotem głosowania w sprawie absolutorium jest wniosek komisji rewizyjnej w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi JST.
Decyzja radnych w sprawie absolutorium podejmowana jest w drodze uchwały bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady lub sejmiku. Głosowanie w sprawie absolutorium jest zawsze jawne.
Obowiązki radnych podczas sesji absolutoryjnej
Znane powszechnie są orzeczenia sądów administracyjnych oraz organów nadzorczych, które jednoznacznie stoją na stanowisku, że nieudzielenie absolutorium z innych przyczyn niż wykonanie budżetu stanowi naruszenie odpowiednich przepisów.
Podobna sytuacja może zaistnieć w przypadku braku aktywnego udziału radnych w czasie sesji absolutoryjnej, dotyczącej wykonywania budżetu. Nie wystarczy wysunąć wnioski – muszą one zostać potwierdzone w przeprowadzonej dyskusji nad wykonaniem budżetu. Jest to dopełnienie zapisów ustaw ustrojowych – organ stanowiący rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu JST.
Ewentualne zarzuty dotyczące wykonania budżetu powinny być podane z uzasadnieniem. Dotyczy to zarówno wniosku komisji rewizyjnej, jak i przebiegu dyskusji na sesji, na której dyskutowane jest wykonanie budżetu JST. Nowe regulacje wynikające z ustawy o finansach publicznych potwierdzają te zasady. Z art. 270 ust. 4 ustawy o finansach publicznych wynika, że organ stanowiący JST rozpatruje i zatwierdza sprawozdanie finansowe wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu. Z art. 271 ust. 1 ustawy o finansach publicznych wynika z kolei, że organ stanowiący podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium po zapoznaniu się z wymienionymi w tym artykule materiałami.
Skutki nieuzyskania absolutorium
Uchwała organu stanowiącego JST w sprawie nieudzielenia absolutorium zarządowi jest równoznaczna, w przypadku:
● gminy – z podjęciem przez radę inicjatywy przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (art. 28a ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym),
● powiatu i województwa – ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu powiatu (art. 30 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym) lub województwa (art. 34 ust. 1 ustawy o samorządzie województwa).
W przypadku gmin referendum w sprawie odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta miasta nie organizuje się, jeżeli nie upłynęło jeszcze 9 miesięcy od dnia ich wyboru albo do końca kadencji zostało mniej niż 9 miesięcy. W 2011 roku ma miejsce właśnie taka sytuacja, bowiem kadencja rozpoczęła się jesienią 2010 r. Oznacza to, że nieudzielenie absolutorium wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast za 2010 rok nie będzie skutkować przeprowadzeniem referendum w sprawie ich odwołania.
Czytaj także: Przygotowanie i zmiana budżetu samorządowego krok po kroku>>
Rola organów nadzoru
Uchwały podejmowane przez organy JST w sprawach absolutorium badane są przez RIO pod względem ich zgodności z prawem. Wraz z uchwałą w sprawie absolutorium RIO przedstawia się uwierzytelniony wyciąg z protokołu z sesji absolutoryjnej w części dotyczącej rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego oraz informacji, czy przed podjęciem uchwały w sprawie absolutorium radni zapoznali się z ustawowymi elementami procedury absolutoryjnej. Ma to na celu odzwierciedlenie przebiegu dyskusji na sesji oraz uwierzytelnienie wyników głosowania nad uchwałą w sprawie absolutorium.
Regionalna izba obrachunkowa, badając zgodność z prawem podjętej uchwały w sprawie absolutorium, bierze pod uwagę przebieg dyskusji nad wykonanym budżetem, prawidłowość sporządzonego wniosku komisji rewizyjnej, tryb podjęcia uchwały oraz wyniki głosowania.
Podstawy prawne
• Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 257, poz. 1726)
• Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1592; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 21, poz. 113)
• Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1590; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 21, poz. 113)
• Ustawa z 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 55, poz. 577; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 238, poz. 1578)
• Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 21, poz. 113)