Według danych zamieszczonych w bazie zawartych umów PPP, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju zidentyfikowało łącznie 135 zrealizowanych i realizowanych umów tego typu - na kwotę ok. 6 mld złotych. To niewiele, biorąc pod uwagę skalę potrzeb inwestycyjnych samorządów. Podawana liczba 135 umów wskazuje na umowy, które weszły w fazę realizacji spośród wszystkich 153 umów zawartych w wyniku wszczętych 557 postępowań, mających na celu wybór partnera prywatnego i zawarcie z nim umowy PPP. A chodzi o postępowania prowadzone od początku 2009 r. na podstawie ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym (dalej: ustawa PPP), ustawy o koncesjach na roboty budowlane lub usługi z 2009 r. (uchylona) oraz ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi z 2016 r.
Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju monitoruje obszar PPP również w kontekście planowanych projektów. Baza zamierzeń inwestycyjnych PPP zawiera listę 137 pozycji obejmujących zarówno aktualnie prowadzone zamówienia, będące na etapie ogłoszonych postępowań przetargowych, jak i przedsięwzięć projektowanych, znajdujących się aktualnie na etapie odpowiednio pomysłu, poszukiwania doradcy czy wykonywania analizy przed realizacyjnej. Szacuje się, że łączna wartość planowanych przedsięwzięć to ponad 57 mld złotych.
Proporcjonalnie, liczba inwestycji planowanych utrzymuje się na tym samym poziomie. Zwiększa się natomiast blisko 10-cio krotnie ich wartość. I to zarówno w ujęciu ogólnym, jak i jednostkowym przedsięwzięć realizowanych przez poszczególne jednostki samorządu terytorialnego.
Podstawa prawna wyboru partnera prywatnego
Na polskim rynku PPP, najchętniej wybieraną przez samorządy formułą prawną dokonywania wyboru partnera prywatnego jest koncesja na usługi oraz postępowania prowadzone w trybie art. 4 ust. 2 ustawy PPP, na podstawie ustawy - Prawo zamówień publicznych. Tendencja bazowania na modelu koncesyjnym jest również utrzymywana w odniesieniu do planowanych postępowań.
Biorąc pod uwagę łącznie koncesje na usługi oraz koncesje na roboty budowlane, model koncesyjny stanowi blisko 70% wszystkich wszczętych postępowań.
Analiza sektorowa rynku PPP
Można zauważyć, że na przełomie ostatnich lat najwięcej liczbowo przedsięwzięć realizowano w obszarze infrastruktury transportowej, sportu i turystyki oraz efektywności energetycznej. Pod względem wartości inwestycji prym wiodły inwestycje telekomunikacyjne oraz projekty związane z gospodarką odpadami. Podobnie wygląda sytuacja w odniesieniu do planowanych projektów. Aktualnie wszczęte postępowania PPP wskazują, że na czele wciąż pozostają wskazane wcześniej sektory branżowe.
Współpraca samorządu z partnerami prywatnymi
Partnerstwo publiczno-prywatne w Polsce rozwija się głownie dzięki zaangażowaniu samorządów. Abstrahując od potencjalnie większych możliwości samorządów w tym zakresie ich udział w rynku PPP, liczony łącznie z jednostkami z nimi związanymi, stanowi prawie 90% wszystkich umów zawartych i realizowanych we współpracy z partnerami prywatnymi. W tym kontekście samorządy z liczbą 120 aktywnych umów wykazują zdecydowanie większe zaangażowanie w porównaniu z innymi podmiotami (niepowiązanymi z samorządami), np. organami centralnej administracji rządowej, które zawarły 7 tego typu umów.
Samorządy zawarły najwięcej umów przy zastosowaniu formuły PPP i wykazują blisko 90% udział w tym rynku.
Najbardziej aktywne w tego typu działaniach są gminy, które wypracowały ok. 75% wszystkich umów zawartych pomiędzy samorządowym sektorem publicznym a sektorem prywatnym. Pozostałe 25% umów jest udziałem innych niż gminy jednostek samorządowych oraz jednostek z nim powiązanych. Wśród gmin najwięcej kontraktów realizowanych jest przez gminy miejskie. Niemniej jednak gminy miejsko-wiejskie i gminy wiejskie wykazują tendencję wzrostową w zakresie realizacji przedsięwzięć PPP.
Zobacz: Ustrój i jednostki
Analogiczna sytuacja dominacji samorządów na ogólnopolskim rynku PPP widoczna jest w odniesieniu do przedsięwzięć planowanych do realizacji. Jednostki samorządu terytorialnego - w tym przede wszystkim gminy - wykazują się największą liczbą wszczętych postępowań PPP, tj. dotyczących wyboru partnera prywatnego do realizacji inwestycji własnych.
Partnerstwo publiczno-prywatne wciąż mało popularne
Biorąc pod uwagę kluczową rolę samorządu lokalnego i regionalnego w sferze usług użyteczności publicznej, w tym ich funkcję właścicieli i zarządców obiektów infrastrukturalnych, dominacja samorządu w sferze PPP nie jest zaskoczeniem. Nie zmienia to jednak ogólnego obrazu, że skala przedsięwzięć samorządowych realizowanych z partnerami prywatnymi wciąż pozostaje na marginesie wszystkich realizowanych, planowanych i potencjalnie możliwych do przeprowadzenia projektów. Formuła współpracy sektora publicznego z sektorem prywatnym nie osiągnęła jeszcze poziomu, który świadczyłby o popularności takiego rozwiązania.
Brak większej aktywności samorządu we współpracy z przedsiębiorcami prywatnymi wydaje się być powodowany tym, że pomimo funkcjonowania tej formuły od ponad 10 lat, PPP wciąż pozostaje tematem nierozpoznanym. Może to wynikać, szczególnie w małym jednostkach samorządowych, z braku odpowiedniego przygotowania merytorycznego pracowników, którzy chociażby z obawy przed niepowodzeniem unikają stosowania formuły partnerstwa publiczno-prywatnego.
Zapewne ograniczeniem nie jest brak pomysłów na ciekawe projekty. Niemniej jednak problematyczne dla wielu samorządowców może okazać się sprawne przeprowadzenie procesu przełożenia istniejącego pomysłu na konkretne działania i późniejsze przygotowanie inwestycji do realizacji w formule PPP. Gminy potrzebują kompleksowego i fachowego wsparcia z zewnątrz. Profesjonalne wsparcie doradców jest niezwykle istotnym czynnikiem wpływającym na przyszłe powodzenie projektów PPP. Niestety usługi doradcze są kosztowne i często nie są możliwe do sfinansowania przez gminy. Biorąc pod uwagę dotychczas prowadzone postępowania w PPP, które zakończyły się zawarciem umów, w 43% jednostki samorządowe korzystały z fachowych usług doradczych na etapie przygotowania postępowania do ogłoszenia oraz na etapie prowadzenia postępowania PPP.
Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju prowadzi program kompleksowego wsparcia doradczego zapewniający podmiotom publicznym finansowanie znacznej części kosztów doradztwa w zakresie PPP.
Jednostki administracji samorządowej mogą skorzystać z bezpłatnego doradztwa prawnego, finansowego i technicznego na wysokim poziomie eksperckim. Dodatkowo dobre przygotowanie do podjęcia działań w obszarze PPP może dać zapoznanie się z katalogiem dobrych praktyk stworzonym w oparciu o doświadczenia podmiotów publicznych, które prowadziły bądź prowadzą projekty w formule partnerstwa publiczno-prywatnego. To właśnie doświadczenie praktyczne stanowi najcenniejsze źródło informacji o potencjalnych możliwościach działania oraz co ważniejsze, ewentualnych zagrożeniach i sposobach radzenia sobie z tymi zagrożeniami. Efektem monitorowania dotychczasowych działań podmiotów publicznych podejmowanych we współpracy z podmiotami prywatnymi są wypracowane wytyczne oraz wzory dokumentów, które mogą okazać się szczególnie przydatne dla gmin niemających doświadczenia w postępowaniu PPP. Wytyczne stanowią zbiór wskazówek, jak krok po kroku przygotować niezbędne analizy, które de facto stanowią niezbędny element fazy przygotowawczej, tj. od momentu identyfikacji projektu do momentu wszczęcia postępowania na wybór partnera. To właśnie na podstawie opracowanych analiz podejmuje się decyzję o dalszej realizacji inwestycji w formule PPP. Na dalszym etapie przydatne będą wytyczne w zakresie postępowania przetargowego, tj. odnoszące się bezpośrednio do specyfiki trybu negocjacyjnego, zgodnie z którym odbywa się wybór partnera prywatnego.
Wybór właściwego partnera stanowi istotę udanego przedsięwzięcia PPP - to partner prywatny dzięki swoim umiejętnościom, wiedzy i doświadczeniu, we współpracy z podmiotem publicznym, ma zagwarantować wyższą jakość świadczonych usług publicznych, a w konsekwencji wyższy komfort życia użytkowników powstałej infrastruktury.
Dobrym rozwiązaniem dla samorządowców w kwestii podnoszenia kompetencji niezbędnych w obszarze przygotowania i zarządzania projektami realizowanymi w formule PPP mogą okazać się przygotowane przez MIiR cykliczne szkolenia specjalistyczne, których program merytoryczny dostosowany jest do aktualnych potrzeb administracji samorządowej. Pod koniec października br. w Łodzi odbyło się szkolenie specjalistyczne z zakresu PPP obejmujące tematykę projektów w zakresie efektywności energetycznej. Szczegółowo omawiana była problematyka dotycząca przygotowania samego projektu PPP w zakresie efektywności energetycznej oraz procedury wyboru partnera prywatnego z uwzględnieniem wymagań branżowych. Poza wspomnianymi szkoleniami, samorządy mają możliwość uczestnictwa w serii warsztatów specjalistycznych z zakresu postępowań przetargowych w PPP.
Cenną inicjatywą podjętą przez MIiR może okazać się planowane uruchomienie instytucji certyfikacji projektów planowanych do realizacji w formule PPP. Jednostki samorządowe, które będą chciały podjąć realizację inwestycji w PPP będą miały możliwość zweryfikowania czy dla formuła PPP będzie właściwa dla planowanego przez nie przedsięwzięcia. Zakres certyfikacji prowadzonej przez MIiR będzie dotyczył w głównej mierze:
- oceny poprawności i kompletności przeprowadzonych analiz
- przyjętego w ich wyniku modelu prawno-organizacyjnego oraz mechanizmu wynagradzania podmiotu prywatnego
- proponowanego podziału ryzyk w projekcie.
Niezależnie od pojawiających się wśród samorządowców wątpliwości, warto szerzej zainteresować się możliwością realizacji istotnych z punktu widzenia społeczności lokalnych inwestycji właśnie w formule współpracy jednostki samorządu z podmiotem prywatnym. W sytuacji braku wystarczających środków na finansowanie publicznych inwestycji, gminy mogą pokusić się o pozyskanie odpowiednego wsparcia pochodzącego z sektora prywatnego. Potencjał partnera prywatnego przy odpowiedniej współpracy z podmiotem publicznym może przynieść wymierne korzyści dla każdej ze stron.
Krzysztof Adamczyk
audytor wewnętrzny z praktyką w jednostkach samorządu terytorialnego, ekspert w zakresie inwestycji i zarządzania projektami, dziennikarz specjalizujący się w tematyce prawa samorządowego, finansów publicznych oraz zamówień publicznych
Podstawa prawna