Jakie są najważniejsze zmiany w nowym projekcie nowelizacji UOPZ?
Chciałbym najpierw zauważyć, że Ministerstwo poprawiło tekst pod względem językowym. Jest teraz napisany bardziej zrozumiałym językiem. Natomiast co do zmian merytorycznych.
Po pierwsze: Ministerstwo odstąpiło od zmiany definicji podmiotu zbiorowego. Według poprzedniej wersji projektu nowelizacji, UOPZ miały podlegać tylko duże podmioty (zatrudniające powyżej 500 pracowników albo osiągające obrót powyżej 100 milionów euro) oraz których głównym celem ustawowym lub statutowym jest prowadzenie działalności gospodarczej. Należy to uznać za zmianę in plus.
Po drugie: Ministerstwo proponuje odstąpiło (z dwoma wyjątkami) od likwidacji zasady prejudykatu, tj., że podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności dopiero po wydania prawomocnego wyroku albo orzeczenia, potwierdzającego fakt popełnienia czynu zabronionego przez osobę fizyczną. Należy uznać to za zmianę in minus. To powyższa zasada powoduje, że UOPZ jest de facto prawem martwym. Praktyka i doktryna oraz unijne organy od dawna postulują by zlikwidować przedmiotową zasadę.
Pierwszy wyjątek wynika z wrześniowej nowelizacji UOZP i dotyczy popełnienia czynu zabronionego przeciwko środowisku.
Drugi wyjątek jest nowością w projekcie. Ministerstwo zaproponowało, żeby duże podmioty (zatrudniające powyżej 500 pracowników albo osiągające obrót powyżej 100 milionów euro) oraz których głównym celem ustawowym lub statutowym jest prowadzenie działalności gospodarczej odpowiadały na innych zasadach niż pozostałem podmioty zbiorowe.
Po trzecie warto zwrócić uwagę, że w projekcie jest propozycja by wydłużyć z 10 lat do 15 lat, okres po którym nie orzeka się wobec podmiotu zbiorowego kary pieniężnej, przepadku, zakazów ani podania wyroku do publicznej wiadomości.
Po czwarte, według obecnej ustawy podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności na podstawie UOPZ, jeżeli określona w ustawie osoba popełniła przestępstwo wymienionego w ustawie rodzaju. Projekt nowelizacji proponuje, by podmiot zbiorowy podlegał odpowiedzialności za każde przestępstwa lub przestępstwa skarbowe z wyłączeniem czynów popełnionych przez opublikowanie materiału prasowego oraz innych naruszeń prawa związanych z przekazywaniem myśli ludzkiej, do których stosuje się przepisy o odpowiedzialności prawnej i postępowaniu w sprawach prasowych. Znacznie rozszerzy to zakres odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.
Po piąte, projekt ustawy wskazuje, który podmiot poniesie odpowiedzialność w przypadku połączenia, podziału, przekształcenia podmiotu zbiorowego lub w przypadku przeniesienia własności przedsiębiorstwa podmiotu zbiorowego lub większości jego składników pod tytułem darmym lub za cenę rażąco odbiegającą od wartości rynkowej przedsiębiorstwa lub jego składników. Warto zauważyć, że zgodnie z projektem nie poniesie odpowiedzialności podmiot zbiorowy albo nabywca własności przedsiębiorstwa lub większości jego składników, jeżeli osoby wchodzące w skład tego organu i osoby uprawnione do działania w imieniu lub na rzecz tego podmiotu albo nabywcy, wykażą, że przy zachowaniu należytej staranności nie mogły uzyskać wiedzy o czynie zabronionym będącym podstawą odpowiedzialności. Kolejny więc raz wzrośnie rola audytów due diligence przed połączeniem, podziałem, przekształceniem lub nabyciem.
Na jakich zasadach mają odpowiadać te duże podmioty według nowego projektu nowelizacji UOPZ?
Duże podmioty (zatrudniające powyżej 500 pracowników albo osiągające obrót powyżej 100 milionów euro) mają odpowiadać niezależnie od wydania wyroku albo orzeczenia, potwierdzającego fakt popełnienia czynu zabronionego przez osobę fizyczną (mamy więc tu drugi wyjątek od zasady prejudykatu. Ponadto duży podmiot zbiorowy ma podlegać odpowiedzialności za czyn zabroniony na poniższych zasadach również w razie śmierci sprawcy czynu zabronionego albo wystąpienia innej okoliczności wyłączającej jego odpowiedzialność karną, a także gdy nie ustalono tożsamości członków reprezentujących podmiot, podejmujących w jego imieniu decyzje, nadzorujących podmiot lub osoby, która dopuściła sprawcę do działania.
Duże podmioty mają odpowiadać za czyny zabronione, których znamiona zostały wyczerpane przez działanie lub zaniechanie organu tego podmiotu, pozostające w związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością.
Mają one również odpowiadać za czyn zabroniony, pozostający w związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością, jeżeli czyn ten przyniósł lub mógł przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, choćby niemajątkową i jeżeli został popełniony przez:
1) członka organu tego podmiotu;
2) osobę fizyczną uprawnioną do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru, w związku z jej działaniem w interesie lub na rzecz tego podmiotu;
3) osobę fizyczną dopuszczoną do działania przez jego organ, członka jego organu lub osobę, o której mowa w pkt 2, wskutek nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków;
Ponadto warunkiem odpowiedzialności dużych podmiotów ma być wyczerpanie znamion czynu zabronionego w następstwie:
1) co najmniej braku należytej staranności w wyborze powyższej osoby, albo w nadzorze nad nią ze strony podmiotu zbiorowego;
2) takiej nieprawidłowości w organizacji działalności podmiotu zbiorowego, która ułatwiła lub umożliwiła popełnienie czynu zabronionego.
Nieprawidłowość, w organizacji działalności dużego podmiotu zbiorowego, która ułatwiła lub umożliwiła popełnienie czynu zabronionego, według projektu ma polegać na tym, że:
1) nie zostały określone zasady postępowania na wypadek zagrożenia popełnienia czynu zabronionego lub skutków niezachowania reguł ostrożności;
2) nie został określony zakres odpowiedzialności organów podmiotu zbiorowego, innych jego komórek organizacyjnych, jego pracowników lub osób uprawnionych do działania w jego imieniu lub interesie;
3) nie została określona osoba lub komórka organizacyjna, nadzorująca przestrzeganie przepisów i zasad regulujących działalność podmiotu zbiorowego;
4) osoba lub komórka organizacyjna, nadzorująca przestrzeganie przepisów i zasad regulujących działalność podmiotu zbiorowego nie miała możliwości działania lub została ich pozbawiona;
5) organ podmiotu zbiorowego lub osoba fizyczna uprawniona do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru, w związku z jej działaniem w interesie lub na rzecz tego podmiotu, wiedział o nieprawidłowości w organizacji, która ułatwiła lub umożliwiła popełnienie czynu zabronionego.
Dokonując oceny ww. nieprawidłowości, bierze się pod uwagę rozmiar i przedmiot działalności podmiotu zbiorowego. W tym miejscu chciałbym zwrócić uwagę na pewien brak konsekwencji Ministerstwa. Zapis, że „bierze się pod uwagę rozmiar” miałby sens gdyby te zasady dotyczy wszystkich przedsiębiorstw a nie tylko największych.
Zgodnie z projektem nowelizacji duży podmiot zbiorowych nie poniesie odpowiedzialności na powyższych zasadach, jeżeli pomimo spełnienia warunku odpowiedzialności, o którym mowa powyżej wykaże, że wszystkie organy i osoby uprawnione do działania w jego imieniu lub interesie zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach w organizacji działalności tego podmiotu oraz w nadzorze nad tą działalnością.
Czyli tak jak w poprzednich projektach, podmioty zbiorowe (w tym przypadku duże) ma zwalniać z odpowiedzialności wdrożenie skutecznego i efektywnego systemu zarządzania zgodnością (Compliance).
Czy projekt nowelizacji UOPZ proponuje jeszcze jakieś zmiany w zakresie odpowiedzialności dużych podmiotów?
Projekt nowelizacji proponuje też zwiększenie wysokości pieniężnych orzekanych od dużych podmiotów. Co do zasady wobec podmiotu zbiorowego sąd ma orzekać karę pieniężną w wysokości od 10 000 do 5 000 000 złotych, a wobec dużego podmiotu od 10 000 do 30 000 000 złotych albo do wysokości 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego.
Dlaczego Ministerstwo proponuje utworzenie nowej kategorii dużych podmiotów?
Przyznam się szczerze, że nie wiem. Ale sam pomysł oceniam negatywnie. Na Polskim rynku funkcjonuje ponad 2 miliony przedsiębiorstw, z czego 3290 zatrudnia co najmniej 250 pracowników i ich roczny obrót przekracza 50 mln euro. Czyli jeszcze mniej przedsiębiorstw zatrudnia 500 pracowników i ich roczny obrót przekracza 100 mln euro. Często też korporacje zatrudniające więcej niż 500 pracowników i mające roczny obrót przekraczający 100 mln euro robią to w ramach grup kapitałowych, w których pojedyncze spółki należące do grupy nie zatrudniają tylu pracowników i nie mają takich przychodów.
Obecny projekt nowelizacji spowoduje, że UOPZ będzie skuteczny wobec góra paru promili przedsiębiorców, natomiast wobec ponad 99% przedsiębiorców UOPZ nadal będzie nieskuteczna.
Jak pisałem ostatnio, dobrze, że Ministerstwo wróciło do tematu nowelizacji UOPZ, szkoda, że nie oparło się bardziej na projekcie skierowanym w 2019 r. do Sejmu.