Azbest – niebezpieczny odpad i palący problem samorządów

Azbestem nazywamy kopalinę materiałów włóknistych – stanowiącą zbiorowość różnych związków ( minerałów) krzemu, tlenu , magnezu, wapnia, sodu, żelaza. Materiały włókniste zaliczane do azbestu są naturalnymi składnikami skorupy ziemskiej.

Dzięki unikalnym właściwościom azbest był wykorzystywany jako surowiec w różnych procesach technologicznych do produkcji wyrobów:

•     budowlanych  azbestowo-cementowych

•     włókienniczych ( przędzy, sznurów)

•     ciernych ( klocki hamulcowe, tarcze sprzęgłowe)

•     hydroizolacyjnych ( lepiki, papy dachowe, płytki podłogowe PCV)

•    filtrów w przemyśle piwowarskim i farmaceutycznym

•    cieplnych izolacyjnych

Azbest stosowany był w produkcji ok. 3 000 wyrobów przemysłowych, lecz przede wszystkim ( około 85%) do produkcji wyrobów budowlanych:

•    płyt dachowych i elewacyjnych

•    materiałów w niektórych ścianach działowych i sufitach podwieszanych - budynków z lat 60-70 tych

•    obudowy balkonów

•    wykładziny ścian zsypowych

•    wykładziny kanałów wentylacyjnych i instalacyjnych

•    osłony ścian przewodów windowych

•    wykładziny przewodów piecowych

•    podokienników

•    osłon ognioodpornych i przeciwpożarowych w budynkach przemysłowych

•    izolacji akustycznej

•    rur kanalizacyjnych i wodociągowych

•    izolacji przewodów ciepłowniczych

•    izolacji rurociągów z paliwem płynnym

Azbest w Polsce

Produkcja wyrobów zawierających azbest rozpoczęła się w Polsce w 1907 r ( produkcja płyt azbestowo-cementowych i trwała do 1998 r. Surowiec (naturalna kopalina) do ich produkcji sprowadzany był głównie z Uralu. Historia azbestu zatoczyła ogromne koło, od zachwytu połączonego z przypisywaniem mu właściwości magicznych, różnorodnego wykorzystywania ogromnych ilości surowca na skalę przemysłową w pierwszej Polowie XX w., do całkowitego zakazu jego stosowania w wielu krajach w latach 90 –tychHistoria azbestu zatoczyła ogromne koło, od zachwytu połączonego z przypisywaniem mu właściwości magicznych, różnorodnego wykorzystywania ogromnych ilości surowca na skalę przemysłową w pierwszej Polowie XX w., do całkowitego zakazu jego stosowania w wielu krajach w latach 90 –tych.

W 1997 roku weszła w życie Ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Zakazuje ona wprowadzanie na polski obszar azbestu, wyrobów zawierających azbest, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. Zgodnie z ustawą, produkcja płyt azbestowo-cementowych została zakończona we wszystkich zakładach i nastąpił zakaz obrotu tymi płytami.

Są wyjątki dopuszczające azbest w różnych wyrobach ( nie może być zastąpiony innymi surowcami, lub inne surowce zastępcze są zbyt drogie). Wykaz tych wyrobów określa corocznie Minister właściwy do spraw gospodarki w drodze rozporządzenia.

Wymieniona ustawa praktycznie zamknęła okres stosowania wyrobów zawierających azbest w Polsce, pozostaje natomiast problem sukcesywnego usuwania zużytych wyrobów w sposób nie zagrażający zdrowiu ludzi i zanieczyszczeniu środowiska. W Polsce jest około 2 mld m² płyt azbestowo-cementowych i 600 tys ton rur cementowo-azbestowych ( docelowo odpady niebezpieczne). Najwięcej azbestu znajduje się na Mazowszu i Lubelszczyźnie.

Likwidacja i wymiana starych elementów azbestowych powinna być dokonana po stwierdzaniu że są uszkodzone. Wyroby zawierające azbest używane są w okresie od 10 do 50 lat, gdy przewidziana ich wytrzymałość wynosi tylko 30 lat.

W październiku 2003 roku Minister Gospodarki , Pracy i Polityki Społecznej, wydał rozporządzenie określające dzień 31 grudnia 2032 r jako końcową datę do której bezwarunkowo należy zaprzestać wykorzystywania azbestu lub urządzeń zawierających azbest w użytkowanych instalacjach lub urządzeniach. Ponadto Minister nałożył na właścicieli , zarządców lub użytkowników budynków obowiązek inwentaryzacji miejsc w których był lub jest wykorzystywany azbest i wyroby zawierające azbest. Informacje te podlegają corocznej aktualizacji.

Realne zagrożenie

Zasadniczo przyjmuje się , że wyroby zawierające azbest znajdujące się w budynkach, nie są automatycznie zagrożeniem dla jego mieszkańców i nie powinny być bezwzględnie usuwane. Jednak stwarzają one potencjalne ryzyko uwalniania się do powietrza pyłów zawierających włókna,  w  pewnych okolicznościach takich jak:

•    nieumyślne, nieświadome ich uszkodzenie mechaniczne, usuwanie lub próby zabezpieczenia, zwłaszcza w sposób niewłaściwy,

•    drgania, tarcia powodowane eksploatacją pewnych rodzajów budynków (konstrukcje niesztywne),

•    wibracje pochodzące od : maszyn, wind, sąsiedztwo dróg obciążonych ciężkim transportem, transportu szynowego, silnych ruchów powietrza wywołanych pracą maszyn ( wentylatory, odkurzacze),

•    uszkodzenia eksploatacyjne wyrobów zawierających azbest oraz ich starzenie, w tym uszkodzenia mechaniczne, spękania powierzchni, wyszczerbienie krawędzi, korozja chemiczna, biologiczna, termiczna, wilgotnościowa, powodująca zmiany ( osłabienie spoiwa wyrobów), co objawia się m.in. obecnością wykwitów, złuszczeń, śladami drobnego pyłu na podłodze w miejscu zastosowania wyrobów,

W powyższych okolicznościach stwarzających ryzyko zdrowotne wymagane jest zabezpieczenie lub usunięcie tych elementów.

Azbest jest zaliczany do substancji rakotwórczych oraz szczególnie niebezpiecznych , na równi z PCB. Szkodliwość azbestu dla zdrowia ludzi i zwierząt wynika z jego włóknistej struktury. Groźna jest emisja włókien do otoczenia, kiedy następuje uwalnianie ich do powietrza i zachodzi niebezpieczeństwo ich wdychania.

Włókna azbestu mają średnicę czterokrotnie cieńszą od ludzkiego włosa. Badania  dowiodły, że wszystkie włókna których średnica jest mniejsza od 3 mikrometrów a długość większa niż 5 mikrometrów są respirabilne a to oznacza, że wciągnięte wraz z powietrzem do płuc pozostają tam powodując azbestozę, zmiany opłucne, międzybłoniaka opłucnej, raka płuc. Pierwsze objawy choroby to napady kaszlu, astma. 

Usuwanie azbestu

Wypełniając zobowiązania UE  Rada Ministrów RP w dniu 14 maja 2002 roku przyjęła „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski „. Program ten określa główne kierunki działania w okresie 30-tu lat, potrzebne środki na realizację Programu, a także szacunkowe ilości wyrobów zawierających azbest w poszczególnych województwach i na terytorium kraju oraz ilość i wielkość niezbędnych składowisk odpadów niebezpiecznych. Zadaniem Programu jest określenie warunków sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających azbest, natomiast kolejność usuwania wyrobów zawierających azbest powinna być określana w lokalnych programach.

Główne założenia Programu to:

•    unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest, których stan techniczny nie pozwala na dalsze użytkowanie

•    unieszkodliwianie odpadów znajdujących się na drogach i placach

•    priorytet prac dla obiektów : szkoły, przedszkola, żłobki, szpitale, domy kultury, obiekty rekreacyjno-sportowe

Program ustala zobowiązanie właścicieli obiektów i urządzeń zawierających azbest a także firm zajmujących się wymianą i usuwaniem zużytych wyrobów do podporządkowania się ogólnym przepisom w tym zakresie.

Ustawa o odpadach ( Dz. U. Nr 62 poz.628 z poźn. zm.) reguluje całokształt spraw administracyjnych związanych z postępowaniem przy zbieraniu, transporcie, odzysku i unieszkodliwianiu, w tym składowaniu odpadów , a także wymogi techniczne i organizacyjne dotyczące składowisk odpadów. 

Czytaj także: Odpowiedzialność gminy za gospodarkę odpadami>>

Zakres działania organów państwowych i samorządowych dotyczący prawidłowego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest jest następujący:

1.    Wójt, burmistrz, prezydent miasta:

•    opracowanie gminnego planu gospodarki odpadami, w tym niebezpiecznymi zawierającymi azbest ( uchwalenie w 2004 r. i co 4 lata korekta)

•    składanie radzie gminy – co 2 lata – sprawozdania z realizacji planu gospodarki odpadami, w tym niebezpiecznymi zawierającymi azbest

•     zbieranie od osób fizycznych nie będących przedsiębiorcami, informacji  o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne  zagrożenia dla środowiska, w tym azbestu

•     informowanie mieszkańców o zagrożeniach azbestem: ulotki, artykuły w prasie lokalnej, lekcje w szkołach

•    prowadzenie okresowych przeglądów stanu technicznego obiektów i urządzeń

•    powołanie punktu konsultacyjnego- pomoc w ocenie stanu, dokumentacja odbioru prac ( usuwanie), ocena wykonanych prac

•    opracowanie i wydanie odpowiednich zaleceń i wytycznych dla administracji osiedli mieszkaniowych i obiektów komunalnych , dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest

•    przedkładanie marszałkowi informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska w tym azbestu na terenie gminy/ miasta

2.    Starosta:

•    opracowanie powiatowego planu gospodarki odpadami , w tym niebezpiecznymi zawierającymi azbest ( uchwalenie 2003 r.  i co 4 lata korekta)

•    składanie radzie powiatu – co 2 lata sprawozdania z realizacji planu gospodarki odpadami, w tym niebezpiecznymi zawierającymi azbest

•    zatwierdzanie programów gospodarki odpadami niebezpiecznymi opracowanymi przez wytwórców wytwarzających powyżej 100 kg rocznie – za wyjątkiem programów zatwierdzanych przez marszałka – po zasięgnięciu opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, właściwego ze względu na miejsce wytwarzania odpadów niebezpiecznych

•    przyjmowanie – na 30 dni przed rozpoczęciem działalności – od wytwórcy odpadów, wytwarzającego do 100 kg odpadów rocznie, informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami. Przekazanie kopii informacji marszałkowi województwa oraz właściwemu wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta

•    wydawanie zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie unieszkodliwiania odpadów, w tym zawierających azbest - poza działalnością, dla której zezwolenia wydaje marszałek oraz po zasięgnięciu opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, właściwych ze względu na miejsce prowadzenia działalności. Przekazanie kopii zezwolenia właściwemu wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta

•    wydawanie zezwolenia w zakresie transportu odpadów w tym zawierających azbest  ( właściwy starosta ze względu na miejsce siedziby )

•    przekazanie kopii wydanych zezwoleń oraz decyzji marszałkowi województwa

3.    Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego

•    zbieranie arkuszy ocen stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest oraz wykonywanie właściwego nadzoru

      

4.    Marszałek województwa

•    opracowanie wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, w tym niebezpiecznymi zawierającymi azbest (  uchwalenie 2003 r i korekta co 4 lata)

•    składanie Radzie Ministrów oraz Sejmikowi województwa – co 2 lata - sprawozdania z realizacji planu gospodarki odpadami w tym niebezpiecznymi zawierającymi azbest

•    wydawanie zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zbierania odpadów w tym zawierających azbest, po zasięgnięciu opinii właściwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta – zezwolenie wydawane jest na cały kraj

•    gromadzenie informacji dotyczących wytwarzanych odpadów niebezpiecznych, w tym zawierających azbest, a także informacji z zakresu zbierania  lub transportu oraz sposobów gospodarowania tymi odpadami – przedkładanych przez starostów, wójtów, burmistrzów oraz prezydentów miast. Zbieranie kopii wydanych decyzji.

•    prowadzenie wojewódzkich baz danych w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami wraz z rejestrem udzielonych zezwoleń w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami. Sporządzanie raportów wojewódzkich i przekazywanie ministrowi właściwemu do spraw środowiska 

5.    Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska

•    Wydawanie decyzji o wstrzymaniu działalności zbierania, transportu, unieszkodliwiania odpadów w tym odpadów azbestowych , w przypadku niedopełnienia wymagań określonych w przepisach , zezwoleniach, decyzjach

6.    Wojewódzki Inspektor Sanitarny

•    wydanie decyzji o wstrzymaniu działalności przez posiadacza odpadów azbestowych w zakresie zbierania, transportu, unieszkodliwiania w przypadku zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi

Władze samorządowe najniższego szczebla – gminy, powinny prowadzić akcje informacyjne dla właścicieli lub zarządców obiektów i urządzeń budowlanych z zabudowanymi wyrobami zawierającymi azbest ( dla osób fizycznych nie będących przedsiębiorcami ) o nałożonych na nich prawem obowiązkach.

I.    Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003r w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania się azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest ( Dz. U. Nr 192 poz. 1876).

Z  wymienionego rozporządzenia wynikają między innymi następujące obowiązki:

1.    dokonanie inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawierających azbest, poprzez sporządzenie spisu z natury ( zał.1 i zał.2 – każdy w dwóch egzemplarzach)

2.    przekazanie do Urzędu Gminy, jednego egzemplarza „ Informacji o wyrobach zawierających azbest i miejsca ich wykorzystania lub „Informacji o wyrobach  zawierających azbest, których wykorzystanie zostało zakończone”

3.    przechowywanie drugiego egzemplarza wymienionych Informacji przez okres jednego roku, do czasu sporządzenia następnej Informacji

4.    coroczna aktualizacja Informacji w nieprzekraczalnym terminie 31 stycznia każdego roku

Czytaj także: Nakaz usunięcia odpadów z nieruchomości>>

II.    Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998 roku w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest ( Dz. U. Nr 138 poz. 895 )

Z wymienionego rozporządzenia wynikają między innymi następujące obowiązki:

1.    sporządzenie oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest ( zał.3)

2.    przekazanie jednego egzemplarza oceny do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego

3.   przechowywanie drugiego egzemplarza ( zarządca lub właściciel obiektu) łącznie z dokumentacją obiektu

4.   prowadzenie okresowych przeglądów stanu technicznego obiektów i urządzeń budowlanych z zabudowanymi wyrobami zawierającymi azbest, zgodnie z przepisami prawa budowlanego  

Przykładowa treść ulotki informacyjnej:

U W A G A  - A Z B E S T !         U W A G A  -  A Z B E S T !

Jeżeli w Twoim domu lub posesji znajdują się wyroby/ materiały izolacyjne zawierające azbest – utrzymuj je w należytym stanie technicznym.

Jeśli wszystkie użytkowane wyroby zawierające azbest są w dobrym stanie technicznym, nie posiadają pęknięć, złamań lub innych uszkodzeń – możesz je nadal użytkować.

Dokonuj corocznie przeglądu wyrobów zawierających azbest.

Jeśli stwierdzisz, że znajdujące się w  Twoim posiadaniu wyroby zawierające azbest są uszkodzone, popękane lub widoczna jest erozja ich powierzchni – to należy je najszybciej usunąć.

Wdychanie pyłu azbestowego stanowi niebezpieczeństwo dla zdrowia. Tylko włókna azbestu uwalniane do powietrza z uszkodzonych wyrobów są niebezpieczne.

Azbest jest zaliczany do substancji rakotwórczych oraz szczególnie niebezpiecznych.

Zdemontowane wyroby zawierające azbest są odpadami niebezpiecznymi zakazane jest ich powtórne użycie.

Składowanie azbestu dopuszczalne jest tylko na składowiskach przeznaczonych dla odpadów niebezpiecznych,

Pamiętaj: Zdrowie Twoje i Twojej Rodziny oraz Sąsiadów zależeć może od Twojej mądrości i przezorności!

dr Hanna Sztrantowicz

samorzad.infor.pl