Racjonalizacja zatrudnienia w administracji

Ustawa ta stanowi konsekwencję potrzeby ograniczania wydatków w związku z trudną sytuacją finansów publicznych i jest przejawem dążenia do przeciwdziałania tendencji wzrostowej zatrudnienia w jednostkach sektora finansów publicznych wykonujących zasadniczą część zadań administracji publiczne. Celem ustawy jest:

1) ograniczenie zatrudnienia w części jednostek wykonujących zadania z zakresu administracji publicznej;

2) zwiększenie efektywności wykonywania zadań przez zmiany w strukturze zatrudnienia;

3) stworzenie możliwości obniżenia kosztów funkcjonowania administracji publicznej.

Zakres stosowania ustawy

Przepisy ustawy stosuje się do pracowników zatrudnionych w:

1) państwowych jednostkach budżetowych,

2) Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego,

3) Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych,

4) Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

5) Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

6) Narodowym Funduszu Zdrowia,

7) Państwowym Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,

8) Agencji Mienia Wojskowego,

9) Agencji Nieruchomości Rolnych,

10) Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,

11) Agencji Rezerw Materiałowych,

12) Agencji Rynku Rolnego,

13) Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości,

14) Wojskowej Agencji Mieszkaniowej.

Przepisów ustawy nie stosuje się do będących państwowymi jednostkami budżetowymi:

1) szkół i placówek, o których mowa w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, prowadzonych przez organy administracji rządowej;

2) podmiotów, o których mowa w art. 139 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego wraz z wojewódzkimi sądami administracyjnymi, Krajowej Rady Sądownictwa, sądownictwa powszechnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego i Państwowej Inspekcji Pracy),

3) jednostek Policji, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej;

4) jednostek zatrudniających w dniu wejścia w życie ustawy poniżej 20 pracowników, w przeliczeniu na pełne etaty, z wyjątkiem jednostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych mających siedziby poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej.

Limity zatrudnienia

W ramach racjonalizacji zatrudnienia przeprowadzane jest zmniejszenie zatrudnienia pracowników w jednostce co najmniej o 10 proc. liczby ich etatów. Kierownik jednostki ustala średnią liczbę etatów pracowników w jednostce, biorąc za podstawę liczbę etatów na dzień 30 czerwca 2010 r. i liczbę etatów na dzień wejścia w życie ustawy (1 luty 2010 r.).

Ustalając liczbę etatów nie bierzemy pod uwagę:

1) osoby zajmującej kierownicze stanowisko państwowe;

2) kierownika jednostki niebędącego osobą zajmującą kierownicze stanowisko państwowe;

3) głównego księgowego jednostki, głównego księgowego części budżetowej, której dysponentem jest wojewoda, oraz głównego księgowego części budżetowej, której dysponentem jest minister albo kierownik urzędu centralnego;

4) audytora wewnętrznego jednostki;

5) pełnomocnika do spraw ochrony informacji niejawnych jednostki;

6) pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz pracownika zatrudnionego w jednostce przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby;

7) pracownika objętego szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy wynikającą z art. 39 oraz przepisów działu ósmego ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, pod warunkiem że ochroną tą był objęty w dniu wejścia w życie ustawy;

8) pracownika zatrudnionego w jednostce organizacyjnej podległej ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych mającej siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie umowy o pracę zawartej zgodnie z prawem państwa przyjmującego;

9) działacza związkowego objętych ochroną na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych;

10) pracownika będącego społecznym inspektorem pracy.

Sposoby racjonalizacji zatrudnienia:

Zmniejszenie zatrudnienia w ramach racjonalizacji zatrudnienia może nastąpić przez:

1) rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy, w tym z pracownikiem posiadającym prawo do emerytury lub renty;

2) niezawarcie z pracownikiem kolejnej umowy o pracę, w przypadku umowy zawartej na okres próbny, umowy zawartej na czas określony lub umowy zawartej na czas wykonania określonej pracy;

3) obniżenie wymiaru czasu pracy pracownika z jednoczesnym proporcjonalnym zmniejszeniem wynagrodzenia za pracę;

4) inne niż określone w pkt 1 i 2 przypadki ustania stosunku pracy.

Do zmniejszenia zatrudnienia w ramach racjonalizacji zatrudnienia nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.

Czytaj także: Racjonalizacja zatrudnienia w administracji - min. 500 mln zł oszczędności>>

Szczególne warunki rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy

Kierownik jednostki opracowuje kryteria wyboru pracowników, które mają zastosowanie do zmniejszenia zatrudnienia w ramach racjonalizacji zatrudnienia w tej jednostce. Kryteria te kierownik jednostki podaje do wiadomości pracowników tej jednostki w sposób przyjęty w tej jednostce, a także udostępnia w Biuletynie Informacji Publicznej. Ustawa nie narzuca kryteriów doboru pracowników do zwolnienia lub zmniejszenia etatu.

Kierownik jednostki zawiadamia na piśmie zakładowe organizacje związkowe działające w tej jednostce o proponowanym sposobie przeprowadzenia zmniejszenia zatrudnienia w ramach racjonalizacji zatrudnienia, w szczególności przekazuje informację o liczbie pracowników, z którymi zamierza rozwiązać stosunek pracy, oraz o kryteriach wyboru pracowników. Zakładowa organizacja związkowa może, w terminie 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia przekazać kierownikowi jednostki opinię dotyczącą proponowanego sposobu przeprowadzenia zmniejszenia zatrudnienia w ramach racjonalizacji zatrudnienia.

Jeżeli w jednostce nie działają zakładowe organizacje związkowe, uprawnienia tych organizacji, w zakresie racjonalizacji zatrudnienia, przysługują przedstawicielom pracowników wyłonionym w trybie przyjętym w tej jednostce.

Wypowiedzenie w ramach racjonalizacji zatrudnienia

Wypowiedzenie umowy o pracę w ramach racjonalizacji zatrudnienia rządzi się własnymi prawami, które znacznie odbiegają od procedur wynikających z Kodeksu pracy. Ustawa wprowadza znaczne ułatwienia w tym zakresie:

•    Brak konieczności konsultowania zamiaru wypowiedzenia z reprezentującą pracownika organizacją związkową,

•    Możliwość wypowiedzenia umowy pracownikom w wieku przedemerytalnym,

•    Możliwość wypowiedzenia umowy o pracę w czasie urlopu (ale tylko wtedy, gdy urlop został udzielony na co najmniej 3 miesiące – w czasie krótszego urlopu możliwe jest wyłącznie wypowiedzenie warunków pracy i płacy; wypowiedzenie zmieniające możliwe jest zresztą także w czasie każdej innej usprawiedliwionej nieobecności – np. w czasie zwolnienia lekarskiego);

•    nie stosuje się przepisów odrębnych dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy oraz ustalających szczególne przesłanki lub warunki nawiązywania lub rozwiązywania stosunku pracy (ochrona dotyczy wyłącznie działaczy związkowych objętych ochroną i społecznych inspektorów pracy).

Procedura

Objęcie pracownika racjonalizacją zatrudnienia stanowi samoistną podstawę do rozwiązania z nim stosunku pracy w drodze wypowiedzenia lub obniżenia wymiaru czasu pracy pracownika z jednoczesnym proporcjonalnym zmniejszeniem wynagrodzenia za pracę. Wypowiedzenie pracownikowi stosunku pracy w ramach racjonalizacji zatrudnienia może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia przekazania zawiadomienia (związkom zawodowym lub przedstawicielom załogi).

Odprawa

Pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem w ramach racjonalizacji zatrudnienia, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:

1) jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony w danej jednostce krócej niż 2 lata;

2) dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony w danej jednostce od 2 do 8 lat;

3) trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony w danej jednostce ponad 8 lat.

W razie zbiegu prawa do odprawy pieniężnej z prawem do odprawy przysługującej z innego tytułu (np. odprawa emerytalna) uprawnionemu przysługuje jedna odprawa, wyższa albo przez niego wybrana.

Obowiązki podmiotów właściwych w sprawach racjonalizacji zatrudnienia

Kierownik jednostki, w terminie do dnia 28 lutego 2011 r., przedstawia Prezesowi Rady Ministrów informację o stanie zatrudnienia w tej jednostce (raport początkowy). Raport początkowy zawiera w szczególności informacje o:

1) ogólnym stanie zatrudnienia w przeliczeniu na etaty, z uwzględnieniem okresu od dnia 31 grudnia 2007 r. do dnia wejścia w życie ustawy oraz osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy, z wyłączeniem umów cywilnoprawnych,

2) liczbie pracowników w przeliczeniu na etaty, w tym pracowników objętych szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, o których mowa w art. 10 ust. 1, oraz pracowników, o których mowa w art. 6 ust. 4 lub 7,

3) liczbie pracowników w przeliczeniu na etaty objętych racjonalizacją zatrudnienia,

4) funduszu wynagrodzeń

– w podziale na grupy lub nazwy stanowisk.

Kierownik jednostki, w terminie do dnia 15 maja 2011 r., może przekazać Prezesowi Rady Ministrów informacje dotyczące szczególnego charakteru zadań jednostki, a także efektywności wykonywanych zadań, uzasadniające zmniejszenie zatrudnienia w ramach racjonalizacji zatrudnienia do poziomu innego niż wynikający z ustawy.

Prezes Rady Ministrów, w terminie do dnia 31 lipca 2011 r., może określić, w drodze rozporządzenia, jednostki:

1) uprawnione do zmniejszenia zatrudnienia w ramach racjonalizacji zatrudnienia do poziomu innego niż ustalony zgodnie z art. 6, wraz ze wskazaniem tego poziomu;

2) zwolnione z obowiązku utrzymania zatrudnienia na poziomie ustalonym zgodnie z art. 6.

Kierownik jednostki jest obowiązany do zakończenia racjonalizacji zatrudnienia w terminie do dnia 1 stycznia 2012 r., w tym do wypowiedzenia stosunku pracy w takim terminie, aby skutek w postaci jego rozwiązania nastąpił nie później niż do dnia 1 stycznia 2012 r.

Kierownik jednostki, w terminie do dnia 31 stycznia 2012 r., przedstawia Prezesowi Rady Ministrów informację o przeprowadzonej racjonalizacji zatrudnienia w tej jednostce (raport z realizacji). Raport z realizacji zawiera w szczególności informacje o:

1) stanie zatrudnienia w przeliczeniu na etaty po przeprowadzonej racjonalizacji zatrudnienia,

2) liczbie i wysokości wypłaconych odpraw

– w podziale na grupy lub nazwy stanowisk.

Kierownik jednostki jest obowiązany do utrzymania, do dnia 31 grudnia 2013 r., zatrudnienia na poziomie nie wyższym niż ustalony zgodnie z ustawą.

Kierownik jednostki, w terminie do dnia 31 stycznia 2014 r., przedstawia Prezesowi Rady Ministrów informację o wynikach przeprowadzonej racjonalizacji zatrudnienia w tej jednostce według stanu zatrudnienia pracowników w przeliczeniu na etaty na dzień 31 grudnia 2013 r. w podziale na grupy lub nazwy stanowisk (raport końcowy).

Czytaj także: Oświadczenia o stanie kontroli zarządczej>>

Odpowiedzialność

Kierownik jednostki, który wbrew obowiązkowi:

1) nie przeprowadził zmniejszenia zatrudnienia w ramach racjonalizacji zatrudnienia do poziomu ustalonego zgodnie ustawą, (kara nagany albo kara pieniężna)

2) nie przekazał raportu początkowego, raportu z realizacji lub raportu końcowego w terminach,  (kara upomnienia albo kara nagany)

3) nie wykonał obowiązku, o którym mowa w art. 19 (utrzymanie zatrudnienia na ustawowym poziomie do 31 grudnia 2013 r.) – (kara nagany albo kara pieniężna)

– podlega odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Karę pieniężną wymierza się w wysokości od trzykrotności do pięciokrotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych – obliczonego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego – należnego w roku, w którym doszło do naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

W sprawach tych orzeka komisja orzekająca przy Szefie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

Projekt ustawy został uchwalony przez Sejm 3-go grudnia. Prezydent Bronisław Komorowski zdecydował jednak o skierowaniu ustawy do TK.

W dniu 14 czerwca 2011 r Trybunał uznał iż ustawa nie może wejść w życie z powodu jej niezgodności z Konstytucją. 

Ustawa o racjonalizacji zatrudnienia w administracji nie może wejść w życie>>

Opracował:

Dariusz Dwojewski

samorzad.infor.pl