Planowane zmiany w kontroli skarbowej: skutki dla samorządów

Rząd przygotował projekt zmian w ustawie z 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (dalej: ustawa o kontroli skarbowej). Rządowy projekt zmian w ustawie o kontroli skarbowej zawarty jest w druku sejmowym nr 1852. Zdaniem projektodawców celem zmian jest m.in. ograniczenie „szarej strefy”, a także ograniczenie marnotrawienia środków pochodzących z Unii Europejskiej (dalej: UE). Proponuje się m.in. rozszerzenie zakresu kontroli środków publicznych i pochodzących z UE.

Środki samorządowe podlegające kontroli

Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami ustawy o kontroli skarbowej do jej zakresu należy m.in. kontrola celowości i zgodności z prawem gospodarowania środkami publicznymi oraz środkami pochodzącymi z UE i międzynarodowych instytucji finansowych, podlegającymi zwrotowi (art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o kontroli skarbowej)

Kontrola skarbowa nie obejmuje środków własnych samorządów oraz innych środków, które nie podlegają zwrotowi.

Co ma się zmienić

W art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o kontroli skarbowej proponuje się skreślenie po przecinku zwrotu „podlegającymi zwrotowi”. Oznacza on, że kontrolą skarbową będzie można objąć wszystkie środki publiczne oraz pochodzące z UE i międzynarodowych instytucji finansowych, niezależnie od tego, czy podlegają zwrotowi, czy też nie.

Czy kontrola skarbowa może dotyczyć budżetów samorządowych? Wydaje się, że nie. Jak więc proponowaną zmianę uzasadniają projektodawcy? W uzasadnieniu do projektu można przeczytać, że: Zmiana brzmienia art. 2 ust. 1 pkt 4 (od redakcji: ustawa o kontroli skarbowej) związana jest z pojawiającymi się wątpliwościami w zakresie interpretacji co do zakresu kontroli skarbowej w przedmiocie środków publicznych. Na podstawie obecnego brzmienia nowelizowanych przepisów pojawiają się interpretacje ograniczające uprawnienia organów kontroli skarbowej wyłącznie do kontroli środków publicznych podlegających zwrotowi. Taka interpretacja przepisów jest niezgodna z ich celem i pozostawia poza zakresem kontroli zdecydowaną większość środków publicznych, w tym np. dotacje udzielane z budżetu państwa. Proponowana nowelizacja (...) ma na celu usunięcie wątpliwości interpretacyjnych i doprecyzowanie, iż do zakresu kontroli skarbowej należy kontrola celowości i zgodności z prawem gospodarowania wszystkich środków publicznych, niezależnie od tego, czy podlegają one zwrotowi lub mają charakter bezzwrotny. Jednocześnie nowelizacja dostosowuje brzmienie przepisu do definicji środków publicznych, określonej w ustawie (...) o finansach publicznych. W związku z tym, iż ustawa o finansach publicznych do środków publicznych zalicza również środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, nowelizacja przepisu nie spowoduje zmian w zakresie kontroli skarbowej w odniesieniu do środków pochodzących z Unii Europejskiej.

A zatem wspomniane w uzasadnieniu doprecyzowanie tak naprawdę rozszerza zakres kontroli.

Ponadto nawet uznając, że kontroli skarbowej podlega całość środków określonych w ustawie z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, może to być ingerencja w działania samorządów terytorialnych, których samodzielność gwarantują akty prawne odrębne od ustawy o kontroli skarbowej.

Może dojść do ograniczenia samodzielności samorządów

Przede wszystkim samodzielność jednostek samorządu terytorialnego gwarantuje Konstytucja RP. Według art. 169 ust. 1 Konstytucji RP jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych. Zapis ten oznacza więc, że co do zasady nie jest możliwa w tym zakresie ingerencja innych organów państwa, w tym m.in. kontroli skarbowej. Zwiększenie zakresu ingerencji administracji rządowej w działalność samorządów lokalnych może bowiem doprowadzić do nadmiernej centralizacji, a nawet podporządkowania władzy lokalnej administracji centralnej.

Należy również pamiętać o innych istotnych regulacjach w tym zakresie. Chociażby o Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego sporządzonej w Strasburgu 15 października 1985 r. (dalej: Europejska Karta Samorządu Terytorialnego).

Zapisy Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego nie dają możliwości kontroli wszystkich środków publicznych wykorzystywanych przez samorządy.

Autorzy projektu zmian w ustawie o kontroli skarbowej twierdzą również, że: Projektowane zmiany dotyczące zakresu kontroli skarbowej mają na celu uniknięcie powielania przez nią podstawowych zadań innych służb lub organów państwowych. Pozwoli to na skoncentrowanie potencjału kontroli skarbowej w obszarze walki z szarą strefą i zwalczania przestępstw skarbowych.

Problem jednak w tym, że przy okazji może dojść do ograniczenia samodzielności samorządów terytorialnych.

Zdaniem projektodawców zmiany nie będą miały bezpośredniego wpływu dla budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Z pewnością będą miały pewien wpływ na funkcjonowanie tych jednostek, poddając je kontroli w szerszym niż dotąd zakresie.