RPO: Nauczyciele mianowani są gorzej traktowani odnośnie ochrony przedemerytalnej. MEN rozważy zmianę przepisów

• Problem z ochroną przedemerytalną nauczycieli. Rzecznika Praw Obywatelskich: nierówność wynika ze zróżnicowania formy zatrudnienia (umowa o pracę a mianowanie)
• MEN: zastanowimy się nad zmianą przepisów

Problem z ochroną przedemerytalną nauczycieli. Rzecznika Praw Obywatelskich: nierówność wynika ze zróżnicowania formy zatrudnienia (umowa o pracę a mianowanie)

Do Rzecznika Praw Obywatelskich zgłaszany jest problem nierównej sytuacji prawnej nauczycieli ze względu na tryb ich zatrudnienia, tj. umowy o pracę lub mianowania. Postulowana jest zmiany przepisów Karty Nauczyciela w celu dochowania zasady równości w ochronie przedemerytalnej i prawa do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy. w przypadku przywrócenia do pracy przez sąd.

Zgodnie z prawem pracy, w tzw. pragmatykach pracowniczych w sposób odrębny reguluje się stosunki pracy osób zatrudnionych w sektorze publicznym, do których należą m.in. nauczyciele. Karta Nauczyciela jest właśnie taką pragmatyką, co oznacza, że przy regulacji stosunku pracy ma ona pierwszeństwo przed Kodeksem pracy. Wynika, to w szczególności z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela: „w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy".

Na tym tle powstał problem, czy wszyscy nauczyciele są objęci zakazem wypowiedzenia stosunku pracy w ochronnym wieku przedemerytalnym określonym w art. 39 kodeksu pracy. Czy w przypadku wypowiedzenia stosunku pracy lub jego rozwiązania bez wypowiedzenia, i przywrócenia do pracy przez sąd pracy oraz jej podjęcia, każdemu nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy?

Na podstawie art. 47 (za wypowiedzeniem) i art. 57 (bez wypowiedzenia) kodeksu pracy, jeżeli umowę rozwiązano z pracownikiem w ochronnym wieku przedemerytalnym, wynagrodzenie (po podjęciu pracy na skutek przywrócenia do pracy przez sąd) przysługuje za cały czas pozostawania bez pracy.

Ale status nauczycieli jest zróżnicowany. Oprócz zatrudnionych na umowę o pracę, najliczniejszą grupą są nauczyciele mianowani i dyplomowani. A te przepisy kodeksu pracy dotyczą wyłącznie pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.

Jest więc poważna wątpliwość, czy nauczyciel mianowany w ochronnym wieku przedemerytalnym jest objęty z tego tytułu ochroną przed wypowiedzeniem stosunku pracy. I czy może dochodzić wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez zatrudnienia po przywróceniu go do pracy. Wątpliwość wynika właśnie z tego powodu, że podstawą jego zatrudnienia nie jest umowa o pracę.

Sąd Najwyższy w wyroku z 2 sierpnia 2012 r. uznał, że art. 39 kodeksu pracy wprost stanowi, że pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Zdaniem SN, wynikający z tego zakaz wypowiedzenia umowy odnosi się do stosunku pracy nawiązanego na podstawie umowy o pracę, nie dotyczy natomiast wypowiadania stosunków pracy opartych na innych podstawach.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, że przepis art. 39 kodeksu pracy dotyczy wyłącznie osób zatrudnionych na podstawie umów o pracę i nie może być stosowany do nauczycieli mianowanych.
Takie też stanowisko zajmował Sąd Najwyższy w postanowieniach z 19 listopada 2013 r., I PK 155/13 i 12 stycznia 2016 r., II PK 145/15.

Zatem – zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich – w tym przypadku istnieje nieuzasadnione zróżnicowanie statusu prawnego nauczycieli zatrudnionych w ramach umowy o pracę i mianowania. Tych ostatnich stawia to w gorszym położeniu. Istnieje w związku z tym problem nierównego traktowania nauczycieli w zakresie ochrony przedemerytalnej i prawa do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy w przypadku przywrócenia do pracy przez sąd - w zależności od podstawy nawiązania stosunku pracy.

Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich w piśmie z lutego 2024 r., poprosił Barbarę Nowacką, minister edukacji o rozważenie potrzeby podjęcia działań legislacyjnych, mających na celu zmianę przepisów Karty Nauczyciela w kierunku zrównania uprawnień nauczycieli mianowanych z uprawnieniami nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, związanych z ochroną przedemerytalną i prawem do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy w przypadku przywrócenia nauczyciela do pracy przez sąd pracy i podjęcia przez niego zatrudnienia.

MEN: zastanowimy się nad zmianą przepisów

Odpowiedź Barbary Nowackiej, minister edukacji datowana na 13 marca 2024 r była dość ogólna.

Wskazała ona, że jednym z priorytetów obecnej polityki oświatowej Rządu RP jest odbudowa prestiżu zawodu nauczycielskiego. Rola społeczna, wymagane kwalifikacje i ustawowy obowiązek cyklicznego potwierdzania rozwoju zawodowego, a także wyzwania stawiane przed nauczycielami  - muszą być  odzwierciedlone w regulacjach systemowych kształtujących warunki pracy w tym zawodzie. 

Natomiast w związku z postulatami o zmianę lub korektę niektórych rozwiązań systemowych dotyczących m.in. sposobu wynagradzania, awansu zawodowego, uprawnień nauczycieli, minister edukacji dostrzega potrzebę wypracowania propozycji zmian dotychczasowych regulacji. Dlatego Minister Nowacka zapowiedziała powołanie Zespołu, który będzie zajmował się zgłaszanymi postulatami w ramach tematycznych grup roboczych. 

Minister Nowacka poinformowała w szczególności, że podczas prac grup roboczych, analizie będą mogły być poddane podniesione przez RPO kwestie dotyczące ochrony przedemerytalnej i prawa do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy w przypadku przywrócenia do pracy przez sąd pracy.