Dlaczego szkoły i kuratoria odmawiają sfinansowania zajęć rehabilitacyjnych uczniów niepełnosprawnych z dotacji oświatowych

Przepisy nakazują szkole/gminie uczyć dzieci niepełnosprawne, a nie podejmować wobec nich działań rehabilitacyjnych. 

Jeżeli jednak treść orzeczenia, którym dysponuje dziecko zawiera odpowiednie wskazania, szkoła jest zobowiązana do podejmowana działań wspomagających stan zdrowia dziecka. Dotyczy to najpoważniejszych przypadków zdrowotnych związanych np. z głęboką niepełnosprawnością umysłową.

Rodzic zainteresowany rehabilitacją niepełnosprawnego dziecka musi porównać treść orzeczenia o niepełnosprawności z rozporządzeniami wydanymi na podstawie powołanych poniżej przepisów. Jeżeli jego indywidualny przypadek odpowiada zapisom rozporządzeń, to ma prawo domagać się organizacji zajęć przez szkołę, które dotyczą sprawności dziecka. 

Sporne przepisy - art. 35 ust. 4 i 5 ustawy

Postawa szkół i kuratoriów wynika z art. 35 ust. 4 i 5 ustawy z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. poz. 2203 ze zm.).

Wprowadzają m.in. normę: dotacja przekazana na uczniów i wychowanków, posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych oraz na uczniów oddziałów integracyjnych w szkołach może być wykorzystana wyłącznie na pokrycie wydatków związanych z realizacją zadań związanych z organizacją kształcenia specjalnego oraz na organizację zajęć rewalidacyjno-wychowawczych.

Informacje dodatkowe: 

a) W zakresie organizacji kształcenia specjalnego jego zakres określa art. 127 ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe. Przepis ten posługuje się w różnych odmianach pojęciem "kształcenie", a nie "rehabilitacja". Np. czytamy w nim: "uczniowi objętemu kształceniem specjalnym dostosowuje się odpowiednio program wychowania przedszkolnego i program nauczania do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia. Dostosowanie następuje na podstawie opracowanego dla ucznia indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego uwzględniającego zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego".

b) W zakresie organizacji zajęć rewalidacyjno-wychowawczych sięgamy do art. 36 ust. 17 ustawy – Prawo oświatowe. I na tej podstawie za spełnianie obowiązku, o którym mowa w art. 31 ust. 4, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki uznaje się również udział dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych, organizowanych zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2022 r. poz. 2123). I rzeczywiście w przypadku tak poważnej niepełnosprawności można wskazać działania systemu oświaty wobec dziecka mające charakter usprawnienia (ale nie rehabilitacji). Analizujemy: 

I czytamy w nim o zajęciach dotyczących usprawnienia ruchowego: 

Zajęcia obejmują w szczególności:

1) naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości uczestnika zajęć;

2) kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom uczestnika zajęć;

3) usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej;

4) wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia;

5) rozwijanie zainteresowania otoczeniem, wielozmysłowe poznawanie otoczenia, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk, kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu;

6) kształtowanie umiejętności współżycia w grupie.

7) naukę celowego działania dostosowanego do wieku, możliwości i zainteresowań uczestnika zajęć oraz przejawianej przez niego aktywności.

Zajęcia tego typu nie są rehabilitacją. Tak stwierdził WSA w Warszawie w wyroku z 25 maja 2019 r. (sygn. akt II SA/Wa 741/18):

"Zajęcia rewalidacyjne nie są to zajęcia rehabilitacji ruchowej, ale celem tych zajęć/oddziaływań rewalidacyjnych jest rozwój i aktywizowanie tych wszystkich właściwości intelektualnych i osobowości ucznia, które umożliwiają mu pełne uczestnictwo w procesie dydaktyczno-wychowawczym realizowanym w szkole, a w dalszej kolejności przygotują go do dorosłego życia. Jak z tego wynika celem tych zajęć nie jest usprawnianie ruchowo-fizyczne, ale realizowanie procesu kształcenia."

Wyroki sądów

Zamieszczamy istotny fragment uzasadnienia tego wyroku. On dotyczy poprzedniego stanu prawnego (sprawa z 2018 r.). Niemniej pokazuje sposób interpretowania obecnych przepisów oświatowych.  

Skarżąca wniosła o umieszczenie w zaleceniach orzeczenia zajęć rehabilitacji ruchowej, wskazanej w zaświadczeniu lekarza neurologa, w wymiarze co najmniej 3 godzin w tygodniu.

W ocenie Sądu Organ prawidłowo wskazał, że żądanie skarżącej nie mogło być spełnione zgodnie z jej stanowiskiem pomimo tego, że wcześniej inne zespoły orzekające, działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych wydawały takie orzeczenia.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające, działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743) wydanego na podstawie art. 127 ust. 10 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe wydano orzeczenie nr [...] o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na niepełnosprawność ruchową małoletniego.

Zgodnie z powołanym rozporządzeniem organ I instancji orzeka o potrzebie kształcenia specjalnego i określa dla ucznia niepełnosprawnego m.in. zalecane cele rozwojowe i terapeutyczne do realizacji podczas zajęć edukacyjnych, zajęć rewalidacyjnych, oraz zajęć w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Wskazane formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej i zajęć rewalidacyjnych są zajęciami o charakterze usprawniającym zaburzone funkcje. Rodzaj tych zajęć jest dostosowany do rodzaju niepełnosprawności ucznia.

Organy nie miały podstaw w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego zalecić rehabilitacji leczniczej, bowiem zakres zajęć rewalidacyjnych nie obejmuje zabiegów medycznych, do których zalicza się tę rehabilitację. Stanowisko takie jest uzasadnione nie poglądem Ministerstwa Edukacji Narodowej zawartym

w odpowiedzi na interpelację nr [...] z dnia [...] sierpnia 2014 r. w sprawie organizacji zajęć rehabilitacji ruchowej w szkole, ale wynika z przepisów systemu kształcenia i zadań jakie ma realizować szkoła, a to są potrzeby edukacyjne i rozwojowe. W ramach tych ostatnich mogą pojawić się zajęcia o charakterze korygującym (gimnastyka korekcyjna), ale są to nadal zajęcia w ramach realizacji potrzeb edukacyjnych i rozwojowych.

Sąd podziela stanowisko Ministra Edukacji Narodowej zawarte w odpowiedzi na interpelację nr [...] z dnia [...] sierpnia 2014 r., że

"...W istniejącym stanie prawnym jednostki systemu oświaty (m.in. szkoły) nie posiadają stosownych uprawnień do realizacji zadań z zakresu opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą, w tym w zakresie rehabilitacji leczniczej. Odpowiedzialność za prawidłowe leczenie dziecka spoczywa przede wszystkim na rodzicach i zespole medycznym leczącym dziecko. Kompetencje te należą do właściwości ministra zdrowia. Zalecenia określone w orzeczeniu są realizowane przez szkołę, więc nie mogą obejmować realizacji zadań, które nie należą do właściwości systemu oświaty. Rehabilitacja ruchowa jest natomiast zapewniana w ramach systemu ochrony zdrowia. ..."

Zasadne jest twierdzenie, że rehabilitacja ruchowa jest zabiegiem medycznym, nie będącym zadaniem, którego realizacja należy do jednostek systemu oświaty. Specjalistyczna pomoc zapewniana dzieciom i młodzieży przez system oświaty, zarówno w szkołach, jak i w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, świadczona jest przez nauczycieli i specjalistów posiadających przygotowanie pedagogiczne. Do zadań ww. specjalistów nie należy i nie może należeć wykonywanie zabiegów rehabilitacji leczniczej, ale tylko szeroko pojęte kształcenie i wychowanie (art. 1 ustawy Prawo oświatowe). Przepis art. 127 ust.1 1 ustawy Prawo oświatowe wskazuje, że kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież niepełnosprawne, niedostosowane społecznie i zagrożone niedostosowaniem społecznym, wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Kształcenie to może być prowadzone w formie nauki odpowiednio w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych, przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i szkołach lub oddziałach integracyjnych, przedszkolach i szkołach lub oddziałach specjalnych, innych formach wychowania przedszkolnego i ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 7. Przepis ten będący podstawą do wydania rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające, działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, przewiduje jedynie działania, które ogólnie można nazwać kształceniem. Przepis § 2 ww. rozporządzenia jednoznacznie wskazuje, że w orzeczeniach zawarte jest rozstrzygnięcie dotyczące potrzeby kształcenia specjalnego, potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania lub orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Zajęcia rewalidacyjne nie są to zajęcia rehabilitacji ruchowej, ale celem tych zajęć/oddziaływań rewalidacyjnych jest rozwój i aktywizowanie tych wszystkich właściwości intelektualnych i osobowości ucznia, które umożliwiają mu pełne uczestnictwo w procesie dydaktyczno-wychowawczym realizowanym w szkole, a w dalszej kolejności przygotują go do dorosłego życia. Jak z tego wynika celem tych zajęć nie jest usprawnianie ruchowo-fizyczne, ale realizowanie procesu kształcenia.

Zgodnie z § 13 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje się dla dzieci i uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, o których mowa w przepisach w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Pełne brzmienie spornych przepisów

Art. 35 ust. 4. Dotacja, o której mowa w art. 16–21, art. 25, art. 26, art. 28–31a i art. 32, przekazana na uczniów i wychowanków, posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych oraz na uczniów oddziałów integracyjnych w szkołach może być wykorzystana wyłącznie na pokrycie wydatków związanych z realizacją zadań związanych z organizacją kształcenia specjalnego, o którym mowa w art. 127 ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe, oraz na organizację zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, o których mowa w art. 36 ust. 17 ustawy – Prawo oświatowe.

Art. 35 ust. 5. Przez wydatki, o których mowa w ust. 4, należy rozumieć w przypadku:

1) przedszkoli specjalnych, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych specjalnych, szkół specjalnych oraz placówek, o których mowa w art. 2 pkt 7 ustawy – Prawo oświatowe – wydatki, o których mowa w ust. 1;

2) przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz szkół, niewymienionych w pkt 1, innych form wychowania przedszkolnego oraz poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych – wydatki na realizację zadań wynikających z zaleceń zawartych w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego, orzeczeniach o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, indywidualnych programach zajęć, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, oraz indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych, o których mowa w art. 127 ust. 3 ustawy – Prawo oświatowe, oraz zapewnienie warunków ich realizacji;

3) przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych, niewymienionych w pkt 1, oraz innych form wychowania przedszkolnego – oprócz wydatków, o których mowa w pkt 2, także wydatki na realizację zadań innych niż określone w pkt 2, w wysokości niezbędnej dla realizacji zadań tych placówek wychowania przedszkolnego w zakresie kształcenia, wychowania i opieki, w tym profilaktyki społecznej, w odniesieniu do uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych;

4) szkół niewymienionych w pkt 1 – oprócz wydatków, o których mowa w pkt 2, także wydatki na realizację zadań innych niż określone w pkt 2, w wysokości wyrażonej wzorem:

w którym poszczególne symbole oznaczają:

W_inne – wydatki poniesione w danym roku budżetowym na realizację zadań innych niż określone w pkt 2 w tej szkole,

W – wydatki, o których mowa w ust. 1, poniesione w danym roku budżetowym w tej szkole,

S_SI – kwotę przewidzianą w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na uczniów oddziałów specjalnych i oddziałów integracyjnych w tej szkole,

S_SIN – kwotę przewidzianą w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego oddziałów specjalnych i oddziałów integracyjnych tej szkoły, w zakresie wynikającym z posiadania przez tych uczniów orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego,

S_ON – kwotę przewidzianą w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego oddziałów niebędących oddziałami specjalnymi albo oddziałami integracyjnymi i uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w tej szkole,

S_ONN – kwotę przewidzianą w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego oddziałów niebędących oddziałami specjalnymi albo oddziałami integracyjnymi i uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w tej szkole, w zakresie wynikającym z posiadania przez tych uczniów oraz uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego lub orzeczeń o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych,

S – kwotę części oświatowej subwencji ogólnej przewidzianą dla jednostki samorządu terytorialnego na uczniów i uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w tej szkole.