Pełnomocnictwo do głosowania w wyborach samorządowych

Nie jest jednak tak, że każdy może udzielić pełnomocnictwa do głosowania i nie jest tak, że każdy może być pełnomocnikiem głosującym za swego mocodawcę. Zasadą pozostało bowiem głosowanie osobiste w lokalu wyborczym. Ustawodawca umożliwił ustanowienie pełnomocnika wyborczego wyborcy, który przez właściwy organ orzekający został zaliczony do osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz wyborcy, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 75 lat.

Uprawniony do głosowania przez pełnomocnika może przed wyborami samorządowymi wskazać osobę, która głosując w lokalu wyborczym wyrazi jego wolę. Również w przypadku wyborcy obywatela Unii Europejskiej niebędącego obywatelem polskim z uprawnienia do głosowania przez pełnomocnika skorzystać może osoba uznana w państwie pochodzenia za niepełnosprawną w stopniu znacznym lub umiarkowanym. Dalsze uwagi koncentrują się jednak przede wszystkim na pełnomocnictwie do głosowania udzielonym przez obywatela polskiego, jako instytucji mającej znacznie większe znaczenie praktyczne.

Instytucja głosowania przez pełnomocnika jest oparta o cywilnoprawną konstrukcję pełnomocnictwa do dokonania określonej czynności. Przewidziana w ustawie procedura zakłada udzielanie pisemnego pełnomocnictwa do głosowania przed wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) najpóźniej w 10 dniu przed wyborami. Akt pełnomocnictwa umożliwia pełnomocnikowi reprezentowanie swojego mocodawcy przed obwodową komisją wyborczą.

Osoby uprawnione do udzielenia pełnomocnictwa

Jedynie osoba mająca czynne prawo wyborcze może udzielić pełnomocnictwa do głosowania. Zgodnie z art.5 ust.1 Ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (dalej: ordynacji)  prawo wybierania  do danej rady ma każdy obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje na obszarze działania tej rady. Nie mają prawa wybierania osoby:

1) pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym,

2) pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu,

3) ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym.

Głosowanie przez pełnomocnika jest wyjątkiem od zasady, że głosuje się osobiście i dlatego może mieć miejsce tylko w ściśle określonych przypadkach. Ustawodawca znacznie ograniczył krąg osób mogących udzielić pełnomocnictwa do głosowania. Zgodnie z art.40a ordynacji, pełnomocnictwa do głosowania może udzielić wyborca, który:

1)    posiada orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności lub

2)    posiada orzeczenie równoznaczne wydane przez organ rentowy (bez względu na datę jego wydania) lub

3)    najpóźniej w dniu głosowania kończy 75 lat.

W każdym razie głosowanie za pośrednictwem pełnomocnika jest wyłączone w przypadku głosowania odbywającego się w: obwodach głosowania utworzonych w szpitalach, zakładach pomocy społecznej, zakładach karnych i aresztach śledczych oraz w oddziałach zewnętrznych tych zakładów i aresztów oraz w obwodach głosowania utworzonych za granicą i na polskich statkach morskich (art.40a ust.4 ordynacji).

Orzeczenia o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wydają powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji (art. 4. ust.1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2008r., Nr 14, poz.92 z późn.zm.), dalej jako: u.r.z.).

Natomiast do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych (art.4 ust.2 u.r.z.). W każdym jednak przypadku decydujące dla określenia stopnia niepełnosprawności jest orzeczenie powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Orzeczenie równoznaczne z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wydane przez organ rentowy to - zgodnie z art.5 u.r.z. - orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o:

•    całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2, i niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (które traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności);

•    niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ostatnio wymienionej ustawy (które jest traktowane na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności);

•    całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ostatnio wymienionej ustawy (które jest traktowane na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności).

Stwierdzenie ukończenia w dniu głosowania 75 lat nie nastręcza trudności – oczywiście następuje ono w oparciu o dane zawarte w dokumencie stwierdzającym tożsamość. Ważne, aby pamiętać, że decyduje ustalenie wieku na dzień wyborów, a nie na dzień udzielania pełnomocnictwa, czy inny.

Czytaj także: Wykroczenia w ordynacji wyborczej do rad i sejmików>>

Kto może być pełnomocnikiem?

Pełnomocnikiem może być tylko osoba wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie, co udzielający pełnomocnictwa do głosowania. Dla określenia zdolności do bycia pełnomocnikiem do głosowania nie ma znaczenia ani posiadanie prawa wybierania, ani miejsce zamieszkania, zameldowania, czy pobytu – deklarowane przez osobę, która pełnomocnikiem miałaby być, jeżeli osoba ta nie jest wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie co mocodawca.  Wpis do rejestru wyborców ma zatem decydujące znaczenie (art.40b ust.1 ordynacji).

Pełnomocnikiem nie może być:

1)    osoba wchodząca w skład komisji obwodowej właściwej dla obwodu głosowania osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania,

2)    osoba będąca mężem zaufania zgłoszonym przez komitet wyborczy,

3)    kandydat na radnego.

W celu uniknięcia nieprawidłowości i nadużyć ustawodawca zdecydował, że pełnomocnictwo można przyjąć tylko od jednej osoby, a wyjątkowo od dwóch osób, jeżeli co najmniej jedną z nich jest wstępny, zstępny, małżonek, brat, siostra pełnomocnika lub osoba pozostająca z nim w stosunku przysposobienia.

Wniosek o sporządzenie aktu pełnomocnictwa do głosowania

Do zagłosowania przez pełnomocnika konieczne jest posiadanie przez tego ostatniego oprócz dowodu tożsamości, którym legitymuje się przed komisją obwodową, również aktu pełnomocnictwa, to jest dokumentu poświadczającego udzielenie pełnomocnictwa do głosowania.

Akt pełnomocnictwa do głosowania sporządzany jest na wniosek wyborcy przez wniesiony do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) gminy, w której wyborca jest wpisany do rejestru wyborców.

Wniosek składa się na formularzu dostępnym w urzędzie gminy, którego wzór został określony w załączniku do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1 września 2010r. w sprawie sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania w wyborach do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast (Dz.U. Nr 170 poz.1146), dalej: rozporządzenie w sprawie sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania).

Wniosek o sporządzenie aktu pełnomocnictwa do głosowania powinien zawierać:

1)    nazwisko i imię (imiona), imię ojca, datę urodzenia, numer ewidencyjny PESEL oraz adres zamieszkania zarówno wyborcy,

2)    nazwisko i imię (imiona), imię ojca, datę urodzenia, numer ewidencyjny PESEL oraz adres zamieszkania osoby, której ma być udzielone pełnomocnictwo do głosowania,

3)    wyraźne oznaczenie wyborów, których dotyczy pełnomocnictwo do głosowania.

Ponadto, do wniosku załącza się:

1)    kopię aktualnego orzeczenia właściwego organu orzekającego o ustaleniu stopnia niepełnosprawności osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania,

2)    pisemną zgodę osoby mającej być pełnomocnikiem, zawierającą jej nazwisko i imię (imiona) oraz adres zamieszkania, a także nazwisko i imię (imiona) osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania.

Wzór zgody na przyjęcie pełnomocnictwa do głosowania również określony jest w załączniku do rozporządzenia w sprawie sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania.

Jeżeli we wniosku o sporządzenie aktu pełnomocnictwa do głosowania nie zostanie zastrzeżone inaczej, w postępowaniu w sprawie sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania wyborcę reprezentuje osoba, która wyraziła zgodę na przyjęcie pełnomocnictwa do głosowania, co oznacza, że wszelkie wezwania, czy zawiadomienia w tymże postępowaniu doręcza się właśnie osobie reprezentującej wyborcę (§5 ust.3 rozporządzenia w sprawie sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania).

Również podpis za wyborcę składa na wniosku osoba, która wyraziła zgodę na przyjęcie pełnomocnictwa, jeżeli wyborca nie może lub nie umie złożyć podpisu. Rzecz jasna nie chodzi tu o podpisanie się imieniem i nazwiskiem wyborcy, ale swoim imieniem i nazwiskiem z podaniem przyczyny złożenia podpisu za wyborcę.

Wniosek o sporządzenie aktu pełnomocnictwa do głosowania wnosi się, począwszy od dnia wejścia w życie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie zarządzenia wyborów, nie później jednak niż do 10 dnia przed dniem wyborów. Za datę wniesienia wniosku przyjmuje się dzień jego wpływu do właściwego urzędu gminy (§4 ust.1 rozporządzenia w sprawie sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania). Jest to zatem wyjątek od zasady, że wniosek można składać w urzędzie pocztowym i liczyć się będzie data stempla pocztowego jako data nadania wniosku. Jeżeli wniosek został nadany na poczcie, to decyduje data w którym poczta doręczy tenże wniosek do właściwego urzędu gminy.

Czynności związane ze sporządzeniem aktu pełnomocnictwa do głosowania są zadaniem zleconym gminy i są wolne od opłat. Pełnomocnik nie może pobierać od udzielającego pełnomocnictwa do głosowania żadnych opłat za głosowanie w jego imieniu w wyborach. Zakazane jest też udzielanie pełnomocnictwa do głosowania w zamian za jakąkolwiek korzyść majątkową lub osobistą (art.40g ordynacji).

Postępowanie w sprawie sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania

W przypadku gdy wniosek o sporządzenie aktu pełnomocnictwa do głosowania spełnia warunki określone w ustawie wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub inny upoważniony pracownik urzędu gminy niezwłocznie uzgadnia z wyborcą lub z osobą, która wyraziła zgodę na przyjęcie pełnomocnictwa do głosowania, termin sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania. W razie braku uzgodnienia terminu termin wyznacza wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub inny upoważniony pracownik urzędu gminy.

Przed uzgodnionym lub wyznaczonym terminem sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub inny upoważniony pracownik urzędu gminy sporządza w trzech egzemplarzach projekt aktu pełnomocnictwa do głosowania. Wyborca jest obowiązany przed sporządzeniem aktu pełnomocnictwa do głosowania potwierdzić w sposób niebudzący wątpliwości, przed wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) lub innym upoważnionym pracownikiem urzędu gminy, wolę udzielenia pełnomocnictwa do głosowania osobie, która wyraziła zgodę na jego przyjęcie.

W uzgodnionym terminie pełnomocnictwa do głosowania udziela się przed wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) lub przed innym pracownikiem urzędu gminy upoważnionym przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) do sporządzania aktów pełnomocnictwa do głosowania. Akt pełnomocnictwa do głosowania jest sporządzany w miejscu zamieszkania wyborcy udzielającego pełnomocnictwa do głosowania wskazanym we wniosku o sporządzenie aktu pełnomocnictwa do głosowania. Jeżeli wyborca zwróci się o to w tymże wniosku, to akt pełnomocnictwa do głosowania może być sporządzony na obszarze gminy poza miejscem zamieszkania wyborcy udzielającego pełnomocnictwa do głosowania.

Przed udzieleniem pełnomocnictwa do głosowania wyborca lub osoba, która wyraziła zgodę na przyjęcie pełnomocnictwa do głosowania, są obowiązani do sprawdzenia poprawności danych zawartych w akcie pełnomocnictwa do głosowania. Stwierdzone oczywiste omyłki lub błędy pisarskie prostuje wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub inny upoważniony pracownik urzędu gminy, czyniąc stosowne adnotacje na wszystkich egzemplarzach aktu pełnomocnictwa do głosowania.

Wyborca, udzielając pełnomocnictwa do głosowania, składa podpis na przygotowanych projektach aktu pełnomocnictwa do głosowania w obecności wójta (burmistrza, prezydenta miasta) lub innego upoważnionego pracownika urzędu gminy, który potwierdza ten fakt przez złożenie własnego podpisu. Wolę udzielenia pełnomocnictwa do głosowania przez wyborcę niemogącego lub nieumiejącego złożyć podpisu stwierdza przez złożenie własnego podpisu wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub inny upoważniony pracownik urzędu gminy, o ile wola wyborcy została potwierdzona w sposób niebudzący wątpliwości.

Akt pełnomocnictwa do głosowania przeznaczony dla osoby, która wyraziła zgodę na przyjęcie pełnomocnictwa do głosowania, doręcza się tej osobie w miejscu jego sporządzenia albo, w zależności od wskazania w zgodzie na przyjęcie pełnomocnictwa do głosowania, pozostawia się do odbioru w urzędzie gminy lub doręcza się pod wskazany adres. W razie niewskazania miejsca doręczenia pełnomocnictwa do głosowania lub nieobecności osoby, która wyraziła zgodę na przyjęcie pełnomocnictwa do głosowania przy sporządzaniu aktu pełnomocnictwa do głosowania, akt pełnomocnictwa do głosowania pozostawia się do odbioru w urzędzie gminy

Gmina prowadzi wykaz sporządzonych aktów pełnomocnictwa do głosowania, w którym odnotowuje się fakt sporządzenia danego aktu.

Czytaj także: Wzory protokołów i wytyczne dla komisji wyborczych w uchwałach PKW>>

Odmowa sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania

W przypadku, gdyby wniosek o sporządzenie aktu pełnomocnictwa do głosowania nie spełniał ustawowych warunków, wójt (burmistrz, prezydent miasta) w terminie 3 dni od dnia otrzymania wniosku wzywa wyborcę do usunięcia wad wniosku w terminie 3 dni (art.40d ust.1 ordynacji). Jeżeli wady wniosku nie zostaną w tym terminie usunięte, wójt (burmistrz, prezydent miasta) odmówi sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania.

Doręczenie wezwania do usunięcia wad wniosku następuje według przepisów ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000r. Nr 98, poz. 1071, z późn. zm.; dalej: k.p.a.). Zatem, organ administracji publicznej doręcza pisma za pokwitowaniem przez pocztę, przez swoich pracowników lub przez inne upoważnione osoby lub organy (art.39 k.p.a.).

Wezwanie do usunięcia wad wniosku powinno zawierać pouczenie o tym, że nieusunięcie wad w terminie 3 dni od dnia otrzymania wezwania będzie skutkować odmową sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania.

Bez wzywania do usunięcia wad wniosku wójt (burmistrz, prezydent miasta) odmówi sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania, jeżeli wady wniosku są tego rodzaju, że nie dadzą się usunąć, na przykład wynika z wniosku ewidentnie, że wyborca w ogóle nie jest uprawniony do głosowania przez pełnomocnika.

Odmowę sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania sporządza się na piśmie, po czym wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie wyborcy.

Cofnięcie i wygaśnięcie pełnomocnictwa

Cofnięcie pełnomocnictwa to czynność prawna dokonywana przez wyborcę. Następuje ono przez złożenie najpóźniej na dwa dni przed dniem wyborów stosownego oświadczenia wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) gminy, w której sporządzono akt pełnomocnictwa do głosowania lub doręczenie takiego oświadczenia właściwej obwodowej komisji wyborczej w dniu głosowania (art.40e ust.1 ordynacji).

Fakt cofnięcia do głosowania przed przekazaniem spisu wyborców przewodniczącemu właściwej obwodowej komisji wyborczej odnotowuje w spisie wyborców wójt (burmistrz, prezydent miasta), a po przekazaniu spisu - obwodowa komisja wyborcza właściwa dla obwodu głosowania osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania.

W niektórych sytuacjach, wskazanych w ordynacji, pełnomocnictwo do głosowania wygasa z mocy prawa, a więc z chwilą ziszczenia się ustawowej przesłanki wygaśnięcia pełnomocnictwa.  Pełnomocnictwo do głosowania wygasa z mocy prawa w następujących przypadkach:

1)    śmierci udzielającego pełnomocnictwa do głosowania lub pełnomocnika,

2)    utraty prawa wybierania przez udzielającego pełnomocnictwa do głosowania lub pełnomocnika,

3)    gdy okaże się, że pełnomocnik nie jest wpisany do rejestru wyborców w tej samej gminie, co udzielający pełnomocnictwa do głosowania,

4)    gdy okaże się, że pełnomocnikiem jest osoba wchodząca w skład komisji obwodowej właściwej dla obwodu głosowania osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania, mąż zaufania zgłoszony przez komitet wyborczy lub kandydat na radnego,

5)    wcześniejszego głosowania osobistego przez osobę udzielającą pełnomocnictwa do głosowania.

Również fakt wygaśnięcia pełnomocnictwa do głosowania przed przekazaniem spisu wyborców przewodniczącemu właściwej obwodowej komisji wyborczej wójt (burmistrz, prezydent miasta) odnotowuje w spisie wyborców wójt, a po przekazaniu spisu - obwodowa komisja wyborcza właściwa dla obwodu głosowania osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania.

Głosowanie przez pełnomocnika

Pełnomocnik głosuje w imieniu swego mocodawcy w taki sam sposób jak każdy wyborca. Przed przystąpieniem do głosowania pełnomocnik okazuje obwodowej komisji wyborczej dokument umożliwiający stwierdzenie jego tożsamości oraz akt pełnomocnictwa do głosowania. Obwodowa komisja wyborcza odnotowuje nazwisko i imię (imiona) pełnomocnika wyborcy w spisie wyborców w rubryce "uwagi" odpowiadającej pozycji, pod którą umieszczono nazwisko wyborcy, wraz z oznaczeniem "pełnomocnik", a akt pełnomocnictwa do głosowania załącza do spisu wyborców.

Pełnomocnik potwierdza otrzymanie karty do głosowania własnym czytelnym podpisem w rubryce spisu przeznaczonej na potwierdzenie otrzymania karty do głosowania przez wyborcę udzielającego pełnomocnictwa do głosowania. Po otrzymaniu karty do głosowania pełnomocnik – jak każdy wyborca – udaje się do miejsca zapewniającego tajność głosowania, znajdującego się w lokalu wyborczym.  

Jeżeli pełnomocnictwo do głosowania zostało cofnięte lub wygasło, obwodowa komisja wyborcza odmawia wydania pełnomocnikowi karty do głosowania i zatrzymuje akt pełnomocnictwa do głosowania.

mgr Sebastian Kowalski - sędzia Sądu Rejonowego w Wałbrzychu,
doktorant w Katedrze Kryminologii i Prawa Karnego Gospodarczego
Uniwersytetu Wrocławskiego