Czy Kodeks wyborczy będzie zmieniony?

Tylko wybory

Pierwsza propozycja zmian polega na dodaniu do Kodeksu wyborczego nowego przepisu – art. 9a – zgodnie z którym na dzień, na który zarządzone zostały wybory:

1. do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej;

2. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;

3. do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej;

4. do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego;

5. wójtów, burmistrzów i prezydentów miast,

nie zarządza się wyborców do organów jednostek pomocniczych gmin i wyborów do jednostek niższego rzędu, a także referendów lokalnych. Ograniczenie to nie ma dotyczyć wyborów do rad dzielnic m.st. Warszawy.

Jednocześnie projektodawcy proponują w powyższym zakresie pewien wyjątek. Przewiduje się bowiem możliwość organizacji wyborów do organów jednostek pomocniczych gmin lub wyborów organów jednostek niższego rzędu, a także referendów lokalnych na dzień, na który zarządzone zostały wybory uzupełniające do Senatu, wybory do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego: przedterminowe, uzupełniające, ponowne i do nowej rady lub wybory przedterminowe wójta.

Podkreślić należy, iż projekt nie przewiduje ograniczeń związanych z jednoczesnym przeprowadzeniem wyborów oraz referendum ogólnokrajowego.

Jak wynika z pisma PKW powyższe ograniczenia mają ukrócić praktyki występujące w niektórych gminach polegające na łączeniu wyborów odbywających się w całym kraju z wyborami do jednostek pomocniczych. Zdaniem PKW „powoduje to bardzo duże problemy organizacyjne, wiążące się m. in. z koniecznością utworzenia odrębnych lokali wyborczych, sporządzeniem odrębnych spisów wyborców, powołaniem odrębnych komisji wyborczych. W przeszłości wiązało się to z trudnością z uzyskaniem wystarczającej liczby osób do pracy w obwodowych komisjach wyborczych powoływanych w związku z wyborami ogólnokrajowymi. Powodowało też chaos i wprowadzało w błąd wyborców”.

Do powyższych argumentów niestety nie odnieśli się projektodawcy w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej, które w tym zakresie nie zawiera de facto żadnej argumentacji. Należy podkreślić, iż powyższa zmiana w pewnością wpłynie negatywnie na frekwencję w wyborach do organów pomocniczych JST wiążąc się jednocześnie z dodatkowymi trudnościami organizacyjnymi po stronie gmin.

Brak transmisji

Druga z proponowanych zmian polega na uchyleniu w Kodeksie wyborczym art. 52 § 7-8 i 10, które dotyczą transmisji z lokalu wyborczego – zarówno w trybie „podstawowym”, jak i „trybie awaryjnym” związanym z technicznym brakiem możliwości transmisji. Zmiana w tym zakresie jest z wszech miar pożądana. Wynika ona z wcześniejszego stanowiska GIODO i uchwały PKW dotyczących niezgodności pomiędzy Kodeksem wyborczym a Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO). Proponowana zmiana z całą pewnością korzystnie wpłynie na obecną sytuację i zakończy dyskusję dotyczącą możliwości odmowy stosowania dotychczasowych przepisów Kodeksu wyborczego pomimo ich formalnego obowiązywania.

Powyższa zmiana wymusza także nowelizację przepisów dotyczących zakresu zadań urzędników wyborczych, którzy w obecnym stanie prawnym mają sprawować nadzór nad zapewnieniem warunków pracy obwodowych komisji wyborczych, w szczególności w zakresie transmisji z lokali wyborczych.

Niestety projektodawcy nie połączyli przedmiotowej propozycji zmian z nowelizacją ustrojowych ustaw samorządowych, które przewidują możliwość transmisji obrad organów stanowiących przy pomocy urządzeń służących transmisji z wyborów. Być może zmiana w tym zakresie pojawi się na kolejnym etapie prac legislacyjnych.

Nowa kompetencja PKW

Trzecia w proponowanych zmian polega na przyznaniu Państwowej Komisji Wyborczej nowej kompetencji w postaci prowadzenia wykazu osób, wobec których wydano prawomocne orzeczenie stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym mowa w art. 21a ust. 2a ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów i udostępnianie danych tych osób komisjom wyborczym rejestrujących listy kandydatów i kandydatów.

Dodatkowo proponuje się nowelizację ww. ustawy poprzez zobowiązanie prezesa sądu do niezwłocznego przesyłania do PKW prawomocnych orzeczeń sądów stwierdzających fakt złożenia przez osobę lustrowaną niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego.

Powyższa zmiana – zdaniem projektodawców – „przyczyni się do prawidłowego i sprawnego prowadzenia procedury rejestracji kandydatów w wyborach”.

Wymogi wobec urzędników wyborczych

Czwarta ze zmian dotyczy wymogów stawianych przez Kodeks wyborczy kandydatom na urzędników wyborczych. Dotychczasowe regulacje w tym zakresie – określające dość wąskie kryteria – skutkowały brakiem wystarczającej liczby kandydatów na urzędników wyborczych. W związku z powyższych projektodawcy proponują, aby urzędników wyborczych powoływać spośród posiadających wykształcenie wyższe:

1. pracowników urzędów obsługujących: organy administracji rządowej, samorządowej lub innych jednostek im podległych lub przez nie nadzorowanych (co było wymogiem dotychczasowym);

2. innych osób mających co najmniej 5-letni staż pracy w urzędach lub jednostkach, o których mowa powyżej (wymóg nowy).

W konsekwencji urzędnikami wyborczymi będą mogli zostać byli pracownicy określonych urzędów i jednostek, w tym pracownicy emerytowani. Projektodawcy nie przychylili się przy tym do wcześniejszych propozycji PKW, aby umożliwić pełnienie funkcji urzędników wyborczych m.in. przez osoby posiadające wykształcenie prawnicze, nawet wówczas gdy nie posiadają doświadczenia w pracy w strukturach samorządowych.

Projektodawcy proponują także rozwiązanie „awaryjne” związane z brakiem urzędników wyborczych. Szef Krajowego Biura Wyborczego ma uzyskać możliwość – w przypadku zagrożenia wykonania zadań przypisanych ustawowo urzędnikowi wyborczemu – powierzenia – nie dłużej niż na czas danych wyborów, wykonywania funkcji urzędnika wyborczego osobie niespełniającej ustawowych wymogów (w tym dotyczących posiadania wykształcenia wyższego). Zakres powyższego wyjątku zdaje się jednak być zbyt szeroki, co przeczyć może pierwotnym założeniom związanym z wprowadzeniem do systemu prawa samorządowego urzędników wyborczych.

Problematyczne porozumienia

Projektodawcy proponują także zmianę przepisów dotyczących porozumień, jakie mają być zawierane pomiędzy wójtami (burmistrzami, prezydentami miast) a Szefem Krajowego Biura Wyborczego. W projekcie ustawy nowelizującej zaproponowano, aby porozumienia te miały charakter fakultatywny (W celu zapewnienia obsługi, o której mowa w art. 187 § 1, oraz warunków pracy umożliwiających prawidłowe wykonywanie zadań przez urzędników wyborczych, Szef Krajowego Biura Wyborczego może zawrzeć z właściwym miejscowo wójtem porozumienie, określające w szczególności warunki organizacyjnoadministracyjne, techniczne oraz zasady pokrywania kosztów z tym związanych).

Jednocześnie zaproponowano, aby do zapewnienia przez wójta obsługi i warunków pracy umożliwiających prawidłowe wykonywanie zadań przez urzędników wyborczych odpowiednio stosować art. 156 § 1 zdanie 2 Kodeksu wyborczego. Zgodnie z tym przepisem zadania wykonywane w zakresie określonym w zdaniu pierwszym tego przepisu są zadaniami zleconymi jednostek samorządu terytorialnego.

Celem zmian w tych przepisach – jak wskazują projektodawcy – ma być jednoznaczne określenie, że zapewnienie przez wójta obsługi i warunków pracy umożliwiających prawidłowe wykonywanie zadań przez urzędników wyborczych jest zadaniem zleconym gminy.

Powyższe propozycje należy ocenić jednoznacznie krytycznie. Dowodzą one braku zrozumienia ze strony PKW i projektodawców rzeczywistych podstaw sporu pomiędzy Krajowym Biurem Wyborczym a środowiskami samorządowymi w zakresie porozumień wyborczych. Istotą problemu jest brak precyzyjnego określenia zadań przypisanych urzędnikom wyborczym i gminom. Porozumienia wyborcze w tym zakresie miało na celu doprecyzować te kwestie i wyeliminować ewentualne spory w tym zakresie. Proponowana zmiana kwestii tych nie rozstrzygnie. Wręcz przeciwnie – propozycja określenia, iż w przedmiotowym zakresie stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące określania charakteru zadania – skutkować będzie dalszymi wątpliwościami (np. dlaczego nie określono wprost, że jest to zadanie zlecone).

Projektodawcy powinni pilnie odpowiedzieć – bazując na materiałach przygotowanych dotychczas przez stronę samorządową - czym zajmować się mają urzędnicy wyborczy, a co w dalszym ciągu należeć ma do zadań gminy. Dopiero rozdzielenie tych dwóch obszarów może stanowić podstawę do regulacji kwestii technicznych. Pozostanie przy obecnej propozycji skutkować będzie szeregiem sporów zarówno w trakcie organizacji wyborów, jak i po ich zakończeniu w związku z wzajemnymi rozliczeniami finansowymi.

Zmiany w procedurze sądowoadministracyjnej

Projektodawcy proponują także zmiany w ustawie o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych w zakresie przepisów nowelizujących Kodeks wyborczy dotyczącym skarg na postanowienia PKW (przepisy te mają wejść w życie z dniem 1 stycznia 2019 roku).

W ustawie nowelizującej zaproponowano, aby na postanowienie Państwowej Komisji Wyborczej przysługiwało prawo wniesienia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w terminie 3 dni od daty podania tego postanowienia do publicznej wiadomości. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów nie później niż w ciągu 5 dni od dnia jej wniesienia. Od orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego nie przysługuje środek prawny.

Tym samym projektodawcy zaproponowali w powyższym zakresie całkowite odstąpienie od zasady dwuinstancyjności – w pierwotnej propozycji zmian uchwalonej uprzednio przez Sejm postępowanie to było dwuinstancyjne.

Jednocześnie zaproponowano, aby w zakresie nieuregulowanym w kodeksie do postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym stosować odpowiednio przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2017 r. poz. 1369, 1136, i 2451 oraz z 2018 r. poz. 650) w sprawach ze skarg, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 1 tej ustawy, z wyłączeniem art. 52-55, art. 61 § 2-6, art. 90, art. 91 § 2, art. 93, art. 96-122, art. 145 § 1 pkt 1 lit. b oraz pkt 2–3 i art. 243-262, z tym, że termin, o którym mowa w art. 193 tej ustawy wynosi 5 dni.

Zobacz: Postępowanie administracyjne

Podobne zmiany wprowadzono w przepisach przejściowych ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych.

W przepisach przejściowych ustawy nowelizującej zaproponowano, aby powyższe zmiany znalazły zastosowanie także do spraw wszczętych i dotychczas niezakończonych.

Wejście w życie nowych przepisów

Proponowane zmiany mają wejść w życie po upływie 7 dni od dnia ogłoszenia ustawy, z wyjątkiem zmian w procedurze sądowoadministracyjnej, które w części mają zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2019 roku.

Podsumowanie

Pilne zmiany w Kodeksie wyborczym są niezbędne. W związku z tym pozytywnie należy ocenić inicjatywę PKW oraz sejmowej Komisji. Kwestią dyskusyjną pozostaje natomiast zakres proponowanych zmian, zwłaszcza w kontekście relacji pomiędzy urzędnikami wyborczymi a gminami. Przepisy w tym zakresie powinny ulec dalej idącym zmianom, na które jest jeszcze czas. W tym zakresie pozostaje liczyć na otwartość i chęć dialogu pomiędzy parlamentarzystami, PKW i KBW oraz środowiskami samorządowymi.

Szybkie skierowanie do Marszałka Sejmu projektu ustawy nowelizującej oraz bardzo szybkie nadanie mu numeru druku sejmowego może napawać optymizmem co do szans na szybkie uchwalenie powyższych zmian.

Maciej Kiełbus

prawnik w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, Partner, specjalizuje się w zakresie prawa administracyjnego, w szczególności prawa samorządowego

Dr Krystian Ziemski & Partners Kancelaria Prawna spółka komandytowa w Poznaniu

www.ziemski.com.pl

Artykuł pochodzi z Portalu: www.prawodlasamorzadu.pl