Świadczenia rodzinne w 2017 r.

Systematycznie w polskim systemie prawnym obserwujemy wzrost wsparcia finansowego dla rodzin. Mimo że zasiłki w Polsce nadal są niższe niż w innych krajach Unii Europejskiej, widzimy wzrost świadczeń i zmiany w tym zakresie. Rok 2016 przyniósł rewolucję w kierunku wsparcia rodziców bądź opiekunów prawnych i faktycznych – wdrożono program 500+.

Już w 2015 roku nastąpił wzrost kwot wypłacanych zasiłków rodzinnych, a także kryterium dochodowego dla osób korzystających ze świadczeń, następnie wprowadzono nowy system przeliczania świadczeń rodzinnych, tzw. złotówka za złotówkę, a także świadczenie rodzicielskie dla tych, którzy do 1 stycznia 2016 r. nie mogli liczyć na zasiłek macierzyński wypłacany po urodzeniu dziecka.

Polecamy produkt: Gazeta Samorządu i Administracji

System zasiłkowy

Od czasu wdrożenia świadczenia wychowawczego polski system zasiłkowy stanowi zbiór różnorodnych świadczeń przeznaczonych dla wielu grup beneficjentów. Wdrożenie ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (dalej: ustawa 500+) nie wpłynęło na realizację dotychczas obowiązujących zasiłków, m.in. ze względu na fakt, że świadczenie wychowawcze nie liczy się do dochodu rodziny. W związku z tym wzrosły wydatki państwa na realizację systemu zasiłkowego, na który obecnie składa się:

● świadczenie wychowawcze,

● zasiłek rodzinny wraz z dodatkami,

● świadczenie pielęgnacyjne,

● jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia dziecka,

● świadczenie rodzicielskie,

● świadczenie z funduszu alimentacyjnego,

● stypendium szkolne,

● zasiłki celowe,

● dodatek mieszkaniowy,

● dodatek energetyczny.

Funkcjonowanie kilku systemów wsparcia przeznaczonych częściowo dla tej samej grupy odbiorców powoduje rozrost systemu administracji i jednocześnie generuje wysokie koszty utrzymania. Osoby zainteresowane uzyskaniem wsparcia zobowiązane są do składania kilku niezależnych wniosków. Co ciekawe, system określony w ustawie 500+ powstał niezależnie od dotychczas funkcjonującej pomocy – dochód z tytułu świadczenia wychowawczego nie może być uwzględniany do dochodu rodziny, mimo że w praktyce w znaczący sposób wpływa na jakość jej życia. Oznacza to duże obciążenie dla budżetu, gdyż wypłata świadczenia wychowawczego nie wpłynęła na zmniejszenie liczby wniosków o zasiłek rodzinny czy też stypendium szkolne.

Dla kogo świadczenie wychowawcze, a dla kogo zasiłek rodzinny

Świadczenie wychowawcze jest przeznaczone dla rodzin wychowujących dzieci do 18. roku życia. Jak wskazywał ustawodawca, powodem przedłożenia projektu była chęć zmniejszenia obciążeń finansowych rodzin związanych z wychowywaniem dzieci, przy jednoczesnym stymulowaniu wzrostu przyrostu naturalnego w Polsce. Świadczenia tego nie należy mylić ani ze świadczeniem rodzicielskim, ani też z dodatkiem do zasiłku rodzinnego z tytułu urlopu wychowawczego, do tej pory określanego powszechnie zasiłkiem wychowawczym, ani też z samym zasiłkiem rodzinnym. Nowe świadczenie wychowawcze wypłacane od 1 kwietnia 2016 r. kierowane jest do rodzin mających na utrzymaniu dzieci, a jego celem jest przede wszystkim częściowe pokrycie wydatków związanych z zaspokojeniem potrzeb życiowych i wychowywaniem dzieci. Ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (dalej: ustawa o świadczeniach) w art. 4 ust.1 wskazuje, że zasiłek rodzinny ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka. W praktyce zatem cele obydwu świadczeń są równoważne – różni je jednak sama konstrukcja (zasiłek rodzinny może być wypłacany łącznie z poszczególnymi dodatkami), kryteria przyznawania (inne jest kryterium dochodowe dla świadczenia wychowawczego, a inne dla zasiłku rodzinnego) i wpływ na kryterium dochodowe uwzględniane w sytuacji ubiegania się o świadczenia z pomocy społecznej.

Celem nowych regulacji miało być zapewnienie powszechności dostępu świadczeń, stąd świadczenie wychowawcze na drugie i kolejne dzieci przyznawane jest bez uwzględnienia kryterium dochodowego. W przypadku zasiłku rodzinnego taka możliwość nie występuje. W konsekwencji świadczenie wychowawcze będzie przysługiwać matce, ojcu, opiekunowi prawnemu dziecka lub opiekunowi faktycznemu dziecka. Rozszerzenie katalogu na opiekunów faktycznych dziecka ma przede wszystkim zabezpieczać otrzymywanie świadczenia w sytuacjach, w których osoba faktycznie opiekująca się dzieckiem wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o jego przysposobienie. Takie rozwiązanie występuje również w przypadku świadczeń rodzinnych. Należy jednak podkreślić, że zasiłek rodzinny jest związany z faktem uczenia się, a zatem przysługuje dzieciom powyżej 18. roku życia, o ile kontynuują naukę. Tymczasem prawo do świadczenia wychowawczego jest związane bezpośrednio z ukończeniem określonego wieku, tj. 18 lat.

Należy podkreślić, że świadczenie o charakterze podobnym do świadczenia wychowawczego przysługuje również rodzinom zastępczym i osobom prowadzącym rodzinne domy dziecka. Świadczenie to wprowadzone zostanie do systemu wspierania rodziny i pieczy zastępczej i będzie miało formę dodatku do otrzymywanych przez rodziny zastępcze i osoby prowadzące rodzinne domy dziecka, świadczenia na pokrycie kosztów utrzymania dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej. Dodatek ten nazwany został „dodatkiem wychowawczym” i wynosi tyle samo, ile wysokość świadczenia wychowawczego. Dodatek wychowawczy przysługiwać będzie na umieszczone w rodzinnej pieczy zastępczej dziecko do ukończenia przez nie 18. roku życia. W odróżnieniu od świadczenia wychowawczego prawo do dodatku na pierwsze dziecko nie będzie uzależnione od dochodu.

Świadczenie rodzicielskie

Nowym świadczeniem określonym w ustawie o świadczeniach jest również świadczenie rodzicielskie, które przysługuje matce lub ojcu dziecka, opiekunowi faktycznemu dziecka (z uwzględnieniem ograniczeń wiekowych), rodzinie zastępczej, jak również osobie, która przysposobiła dziecko (również z uwzględnieniem ograniczeń wiekowych) w związku ze sprawowaniem bezpośredniej opieki nad dzieckiem po porodzie. Świadczenie to faktycznie przeznaczone jest dla osób, które nie mają prawa do urlopu macierzyńskiego. Jednocześnie należy podkreślić, że nie ma ono wpływu na uzyskanie prawa do jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka, czyli tzw. becikowego. Świadczenie nie będzie przysługiwać, jeżeli co najmniej jeden z rodziców otrzymuje zasiłek macierzyński lub uposażenie za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub okres urlopu rodzicielskiego.

Te konstrukcje pokazują, że system zasiłkowy ma na celu zachęcenie do posiadania większej liczby dzieci. Należy jednak podkreślić, że świadczenie rodzicielskie stanowi dochód i jako takie jest uwzględniane przy ustalaniu dochodu rodziny, w przeciwieństwie do świadczenia wychowawczego.

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego

Niezależnie od systemu wsparcia rodzin funkcjonuje system wsparcia osób uprawnionych do alimentacji, przy zachowaniu kryterium dochodowego. Ze wsparcia mogą korzystać osoby do ukończenia 18. roku życia, a także osoby do 25. roku życia, pod warunkiem że uczą się w szkole lub studiują, o ile egzekucja alimentów na ich rzecz jest bezskuteczna za okres co najmniej dwóch miesięcy.

System ten nie ma charakteru powszechnego, a wpływa wyłącznie na osoby, co do których egzekucja alimentów jest bezskuteczna. Ustawa 500+ nie wprowadziła jednocześnie żadnych preferencji dla osób samotnie wychowujących dzieci bądź nieotrzymujących wsparcia od rodzica zobowiązanego do alimentacji.

Zasiłki stałe

Na chwilę obecną niezmienne pozostają zasady realizacji zasiłków stałych. Jednak rok 2017 niesie ze sobą kolejne zmiany w tym zakresie. Rada Ministrów przyjęła bowiem projekt ustawy o zmianie ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym od 1 stycznia 2017 r. osobie, która wystąpiła o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, a następnie złożyła wniosek o zasiłek stały, świadczenie to będzie przyznawane wstecz, po uzyskaniu orzeczenia, od miesiąca złożenia wniosku o zasiłek stały, do którego trzeba będzie dołączyć potwierdzenie o jego złożeniu. Obecnie zasiłek stały jest przyznawany od dnia złożenia wniosku o taki zasiłek, wraz z wydanym już orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności.

Rozwiązanie to jest konsekwencją realizacji zapisów wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 października 2015 r., kwestionującego zgodność z konstytucją przepisu, na podstawie którego zasiłek stały był przyznawany dopiero od momentu zgłoszenia się do ośrodka pomocy społecznej z pełną dokumentacją, czyli w praktyce z orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności. Jednocześnie, wprowadzając to rozwiązanie, ustawodawca ujednolica system wsparcia osób legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności. Osoby korzystające np. z zasiłku pielęgnacyjnego mają szansę na uzyskanie świadczenia od miesiąca złożenia wniosku we właściwym miejscowo zespole ds. orzekania o niepełnosprawności. Do wniosku o zasiłek stały trzeba będzie dołączyć potwierdzenie złożenia wniosku o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności. Aby skorzystać z możliwości wstecznego przyznania zasiłku stałego, orzeczenie o stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy należy złożyć w ośrodku pomocy społecznej w ciągu 60 dni od daty jego otrzymania.

System zasiłkowy w ośrodkach pomocy społecznej

Należy zaznaczyć, iż realizacja wsparcia w formie wypłaty różnorodnych zasiłków należy do gminy. Zadania te zostały nałożone na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (organ właściwy). Naturalnie organ właściwy może upoważnić, i tak w praktyce czyni, kierownika ośrodka pomocy społecznej do realizacji tych zadań. W związku z rozbudową systemu zasiłkowego zmianie ulega zatem struktura ośrodków pomocy społecznej, które stają się centrami wypłaty świadczeń. Realizacja zadań z zakresu pomocy społecznej stanowi tylko wycinek działań ośrodka.

Zobacz serwis: Kadry

System zasiłkowy w Polsce

Podstawa prawna:

● ustawa z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (Dz.U. z 2016 r. poz. 195)

● ustawa z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 169; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1579)

● ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 930; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz.1583)

● art. 4 ust. 1 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 1518; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz.1579).

Polecamy: Wskaźniki i stawki