Ochrona przyrody – dziedzictwa i bogactwa narodowego (cz.1)

Ochrona przyrody (zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody) polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu tworów i składników przyrody.

Celem ochrony przyrody jest m. in :

•    utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów,

•    zachowanie różnorodności biologicznej,

•    ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień,

•    kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody poprzez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.

Główne cele ochrony przyrody powinny być uwzględniane w dokumentach opracowywanych przez wszystkie szczeble administracji publicznej a więc:

•    polityce ekologicznej państwa,

•    programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego: województwa, powiaty, gminy,

•    koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,

•    strategiach rozwoju województw,

•    planach zagospodarowania przestrzennego województw,

•    strategiach rozwoju gmin,

•    strategiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin,

•    miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,

Organy administracji publicznej obowiązane są do zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony przyrody.

Obecnie w Polsce istnieją następujące formy ochrony przyrody:

•    parki narodowe,

•    rezerwaty przyrody,

•    parki krajobrazowe,

•    obszary chronionego krajobrazu,

•    obszary Natura 2000,

•    pomniki przyrody,

•    stanowiska dokumentacyjne,

•    użytki ekologiczne,

•    zespoły przyrodniczo- krajobrazowe,

•    ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Poszczególne formy ochrony przyrody zostają powołane i są nadzorowane przez różne ograny administracji publicznej.

Czytaj także: Zadania jednostek samorządu terytorialnego w ochronie środowiska>>

Park narodowy

Park narodowy – jest to obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1 000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Utworzenie parku narodowego następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Nadzór nad parkami narodowymi sprawuje minister właściwy do spraw środowiska.

Obszar parku narodowego jest udostępniany w celach naukowych, edukacyjnych, kulturowych, turystycznych, rekreacyjnych i sportowych w sposób, który nie wpłynie negatywnie na przyrodę.

Dla parków sporządza się plany ochrony w których ustala się m. in. miejsca, które mogą być udostępniane oraz maksymalną liczbę osób mogących przebywać jednocześnie w tych miejscach. Za wstęp do parku narodowego lub na niektóre jego obszary mogą być pobierane opłaty.

Na terenie Polski znajdują się 23 parki narodowe, których obszar stanowi ok. 1 proc. powierzchni kraju. Najstarszy z nich to Białowieski Park Narodowy utworzony już w 1932 r. , najmłodszy to Park Ujście Warty – powstał w 2001 r. Największym parkiem jest Biebrzański o powierzchni ponad 59 tys. ha, najmniejszy Ojcowski – 2145,6 ha.

Pozostałe parki to: Babiogórski, Bieszczadzki, Bory Tucholskie, Drawieński, Gorczański, Góry Stołowe, Kampinoski, Karkonoski, Magurski, Narwiański, Pieniński, Poleski, Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Wielkopolski, Wigierski, Woliński.

Rezerwat przyrody

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazu.

Wyróżnia się rezerwaty ścisłe (wykluczona jakakolwiek ingerencja człowieka) i częściowe (dopuszczone są pewne zabiegi gospodarcze). Ze względu na przedmiot ochrony wyróżnia się rezerwaty: faunistyczne, florystyczne, leśne, krajobrazowe, torfowiskowe, wodne, przyrody nieożywione, stepowe i słonoroślowe.

Ustanowienie rezerwatu przyrody następuje w formie zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska – jako prawo miejscowe. Dyrektor sprawuje również nadzór nad tym obiektem, może również wprowadzić opłaty za wstęp na obszar rezerwatu.

W Polsce wyznaczonych jest 1407 rezerwatów przyrody  w tym ponad 100 ścisłych, o łącznej powierzchni 166 901 ha ( dane z 2006 r.). Pierwszy rezerwat na świecie jest założony w 1826 r. rezerwat cisy w Wierzchlesie w Borach Tucholskich.

Dla realizacji ochrony w parkach narodowych i rezerwatach przyrody zabrania się m. in.:

•    budowy i rozbudowy obiektów budowlanych,

•    chwytania i zabijania dziko występujących zwierząt,

•    pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin i grzybów pozyskiwania skał w tym torfu,

•    niszczenia gleb,

•    palenia ognisk i wyrobów tytoniowych,

•    stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów,

•    połowu ryb i innych organizmów wodnych,

•    wprowadzania psów,

•    ruchu pojazdów poza drogami publicznymi,

•    zakłócania ciszy,

•    biwakowania z wyjątkiem miejsc wyznaczonych.

Czytaj także: NIK: bałagan w księgach wieczystych parków narodowych>>

Park krajobrazowy

Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe.

Celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja oraz udostępnianie tych wartości w warunkach racjonalnej gospodarki człowieka. W granicach parku krajobrazowego dozwolona jest gospodarcza eksploatacja gruntów rolnych, lasów lub innych nieruchomości, a także wykorzystywanie turystyczne z wyłączeniem turystyki motorowej.

Utworzenie parku krajobrazowego następuje na drodze uchwały sejmiku województwa, która wyznacza m. in. cele jego ochrony.

W parku krajobrazowym mogą być wprowadzane m. in. następujące zakazy:

•    realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko,

•    likwidacji i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych,

•    budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100m od linii brzegu rzek,

•    likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych.

W Polsce istnieje ponad 120 parków krajobrazowych (dane z 2008 r.) .

Do największych należą park krajobrazowy Doliny Baryczy (84 040 ha), Puszczy Knyszyńskiej, Pogórza Przemyskiego, Orlich Gniazd, Nadbużański, Popradzki, Mazurski, oraz Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielickich. Najstarszym parkiem krajobrazowym w Polsce jest Suwalski ustanowiony w 1976 r.

Organ ustanawiający park narodowy, rezerwat przyrody lub park krajobrazowy sporządza dla nich i realizuje plan ochronny na okres 20 lat. W planach tych powinny być zawarte ustalenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw.

Czytaj także: Jaki jest zakres ochrony specjalnych obszarów ochrony Natura 2000>>

Obszar chronionego krajobrazu

Obszar chronionego krajobrazu - jest to wydzielone przestrzennie terytorium, obejmujące atrakcyjne krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów (zmienionych częściowo przez człowieka), objęte ochroną pozwalającą zapewnić zachowanie stanu równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym.

Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa.

Na obszarach chronionego krajobrazu mogą być wprowadzone następujące zakazy:

•    realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko,

•    zabijania dziko występujących zwierząt,

•    likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadbrzeżnych,

•    likwidowania zbiorników wodnych,

Obszary chronionego krajobrazu mogą pełnić różne funkcje:

•    otuliny dla parków narodowych i krajobrazowych,

•    rekreacyjną – jako tereny dla turystyki i wypoczynku, odciążające obszary o wyjątkowych walorach przyrodniczych,

•    naturalnego korytarza ułatwiającego migracje zwierząt.

W Polsce jest 450 obszarów chronionego krajobrazu , zajmują one 23,5 proc. powierzchni kraju.

Inne formy ochrony a w szczególności tereny Natura 2000 nadzorowana przez Unię Europejską, wymagają osobnego opracowania.

dr Hanna Sztrantowicz

samorzad.infor.pl