Handel może wspierać rozwój miasta

Chociaż handel jest tą dziedziną gospodarki, która z zasady nie potrzebuje wsparcia ze strony władz publicznych, to jednak nie można tego sektora pozostawić poza zainteresowania samorządu terytorialnego. Tym bardziej że władze lokalne są wyposażone w wiele instrumentów i uprawnień pozwalających skutecznie zarządzać miejskim handlem.

Analiza rynku pierwszym krokiem do sukcesu

Zaangażowanie samorządu w planowanie i zarządzanie tą dziedziną gospodarki powinno rozpocząć się już na etapie planów budowy nowych obiektów handlowych. Decyzja o pozwoleniu na rozpoczęcie inwestycji w postaci centrum handlowego powinna być bowiem poprzedzona badaniami rynku.

Jeśli miasta nie stać na zakup profesjonalnej analizy od firmy doradczej, może przeprowadzić badanie na własną rękę. Należy je zacząć od zebrania danych o potencjalnych klientach znajdujących się w strefie oddziaływania projektowanego centrum handlowego. Źródłem informacji może być m.in. Główny Urząd Statystyczny. W ogólnodostępnym serwisie (www.stat.gov.pl) znajdują się np. odnoszące się do każdej jednostki samorządu dane o wielkości i strukturze ludności, dochodach czy wykształceniu mieszkańców. Dane GUS-u są jednak statystykami oficjalnymi

- nie uwzględniają bowiem szarej strefy. Dlatego przy analizie potencjału rynku należy uwzględnić również własną wiedzę o warunkach życia lokalnej społeczności.

Niemniej, zgodnie z obowiązującymi przepisami, obecnie utworzenie hipermarketu obwarowane jest uzyskaniem akceptacji radnych. Ponadto zanim na jego powstanie wydane zostanie zezwolenie, gmina musi wykonać prognozę skutków budowy wielkopowierzchniowego obiektu handlowego (WOH). I to dla każdego obiektu oddzielnie. Jej koszt to ok. 45 tys. zł. Decyzja o pozwoleniu na budowę WOH powinna się także opierać na analizie wpływu inwestycji na: środowisko, aktualną sytuację na rynku pracy, stan sieci ulic i komunikacji oraz na jakość życia mieszkańców. Należy uwzględnić także sytuację tych obywateli, którzy utrzymują się z drobnego handlu. Analiza objąć musi również preferencje mieszkańców dotyczące form handlu. W ich poznaniu ważną rolę będzie odgrywał czynnik demograficzny. Starzenie się społeczeństwa może stanowić zagrożenie dla takich inwestycji, jak galerie handlowe. Starsze osoby zdecydowanie chętniej wybierają małe sklepy. Z kolei młodsi częściej korzystają z oferty nowoczesnych obiektów handlowych.

Po takiej szczegółowej analizie miastu łatwiej będzie ustalić stan i kierunki zmian zachodzących w lokalnej gospodarce, poznać wpływ handlu na lokalny rozwój i rynek pracy oraz poziom życia mieszkańców i ich preferencje. Ponadto jej publikacja w mediach, na BIP oraz podczas konferencji i spotkań ułatwi dotarcie do potencjalnych inwestorów.

Zaangażowanie samorządu w planowanie i zarządzanie handlem powinno rozpocząć się już na etapie planów budowy nowych obiektów handlowych. Decyzja o pozwoleniu na rozpoczęcie inwestycji w postaci centrum handlowego powinna być poprzedzona badaniami rynku.

Galerie handlowe wspierają rozwój centrum

Poza analizą wpływu inwestycji handlowych na otoczenie społeczne i gospodarcze samorząd musi zdecydować, gdzie lokować dane rodzaje obiektów. Przy czym doświadczenia miast zachodnioeuropejskich i północnoamerykańskich dowodzą, że lokowanie atrakcyjnych obiektów handlowych poza centrum miasta prowadzi do swego rodzaju degradacji śródmieść - mieszkańcy jeżdżą do obiektów handlowych na obrzeżach, a tym samym handel i usługi w centrum upadają. Zatem żeby wspierać rozwój centrów miast, samorządy powinny lokalizować atrakcyjne obiekty handlowe na tych obszarach. Jest to niezbędne dla właściwej funkcjonalno-przestrzennej roli śródmieścia. W tym kontekście zabytkowe centra należy traktować jako megagalerię handlową.

Przeniesienie galerii handlowych do centrum miasta znacząco wpływa na ożywienie handlu i wydłużenie godzin pracy także w sklepikach przy ulicach i miejskich placach. Oczywiście, są przypadki spadku zainteresowania klientów niektórymi sklepami, jednak nie zmienia to ogólnego trendu, jakim jest ożywienie życia gospodarczego w centrum.

Ponadto galerie handlowe nie są konkurencją dla drobnego handlu tylko jego dopełnieniem. W wielkich centrach są sklepy markowe, należące do różnych sieci. Jednak nie wszystkim zależy na metce. Niektórzy wolą tańsze produkty ze zwykłych sklepów.

WAŻNE

Dobrym rozwiązaniem może być ulokowanie centrów handlowych po przeciwnych stronach rynku. Dzięki temu powstanie między nimi duży ruch pieszych, a ludzie w drodze do centrów wstąpią do mijanych sklepów i kafejek.

Jeśli urzędnikom miejskim uda się przy okazji wynegocjować udział inwestorów w inwestycjach miejskich, to wokół rynku mogą zostać przebudowane drogi, pojawią się nowe chodniki, latarnie itd. Można również skłonić prywatnego przedsiębiorcę do wybudowania efektownej fontanny czy odrestaurowania zabytkowego budynku. Taki zabieg z pewnością przyciągnie rzesze turystów i poprawi wizerunek miasta.

Rewitalizacja poprzez obiekty handlowe

O tym, że duże inwestycje handlowe to spełnienie oczekiwań cywilizacyjnych mieszkańców, szansa na wzmocnienie metropolitalnej, krajowej i międzynarodowej marki miasta oraz rewitalizację zdegradowanych terenów w centrum, a w konsekwencji zwiększenie wpływów budżetowych przekonała się już część polskich samorządów.

Dobrze obrazuje to przykład Silesia City Center w Katowicach, które powstało w miejscu starej kopalni węgla kamiennego. W czasie budowy centrum handlowego nowoczesne budynki wkomponowano w blisko wiekową architekturę przemysłową. W ten sposób doprowadzono do przekształcenia zniszczonego obszaru postindustrialnego w nowoczesną przestrzeń miejską, w której centrum handlowe jest punktem wyjścia do całego procesu planowania pozostałych funkcji komunalno-bytowych ludności. Inwestycja ta może być modelowym przykładem wspierania rewitalizacji regionu poprzemysłowego.

Innym przykładem godnym pochwały jest Stary Browar w Poznaniu. Centrum powstało na bazie dawnego browaru Hungera - ponadstuletniej nieruchomości zlokalizowanej w ścisłym centrum Poznania. Jest to przykład rewaloryzacji, tj. procesu przywracania wartości poprzez remont i modernizację obiektów o szczególnej wartości zabytkowej. Nastąpiło umiejętne połączenie handlu, rozrywki, sztuki i biznesu z wytworzeniem wyjątkowej atmosfery, dającej również w sensie architektonicznym wartość dodaną. Gospodarczo zaktywizował się również okoliczny teren, m.in. ulice przylegające do centrum handlowego.

Dobry przykład wykorzystania inwestycji handlowych do rewitalizacji miasta to Manufaktura w Łodzi. Projekt przyczynił się do odnowy zabytkowego i zdewastowanego kompleksu fabrycznego oraz budowy nowoczesnej infrastruktury. Ta dotychczas zaniedbana część miasta stała się jego wizytówką, obejmującą tereny zielone, rzekę płynącą wśród zabytkowych budynków, fontannę, kolejkę, restauracje, kawiarnie. Realizowany projekt poprawił atrakcyjność inwestycyjną miasta oraz w sposób bezpośredni i pośredni wykreował nowe miejsca pracy.

Galerie handlowe nie są konkurencją dla drobnego handlu tylko jego dopełnieniem.

Handel poprawia samorządowe dochody

Centra handlowe to nie tylko rewitalizacja i poprawa atrakcyjności miasta, ale realne wpływy do budżetu. Można to pokazać na przykładzie „Galerii Kaskada” w Szczecinie, oddanej do użytku w kwietniu 2006 r. Jak wyliczyli miejscy urzędnicy, dzięki tej inwestycji od 2010 r. roczny dochód budżetu miasta wzrośnie o 0,67 proc. (łącznie z podatku od nieruchomości oraz udziału w podatkowych dochodach budżetu państwa). Wydaje się, że to niewielka kwota, ale odpowiada ona w budżecie miasta na 2006 r. aż:. 95 proc. wydatków na świadczenie usług opiekuńczych, 43 proc. wydatków na wspieranie rozwoju gospodarczego, w tym - ok. 400 proc. na obsługę inwestorów i promocję gospodarczą, a także 160 proc. wydatków na Szpital Miejski w Szczecinie.

Drobni kupcy też tworzą miasto

Jednak nie tylko galerie handlowe są dla miasta ważne. Istotny z punktu widzenia atrakcyjności i rozwoju jest również drobny handel. Ta sfera potrzebuje jednak często wsparcia ze strony władzy lokalnej.

Przede wszystkim czynsze w lokalach użytkowych usytuowanych na parterze budynków mieszkalnych przy ulicach atrakcyjnych dla handlu są wyższe, niż w centrach handlowych. Dlatego przyciągają głównie najemców o większych możliwościach finansowych, dla których posiadanie siedziby przy głównych ulicach to wyższy prestiż (np. banki). To prowadzi jednak do jednoczesnej eliminacji drobnych kupców.

Dlatego działania lokalnych władz powinny być ukierunkowane na zwiększenie zainteresowania wynajmem lokali użytkowych „w sercu” danej jednostki również przez kupców trudniących się drobnym handlem.

Można to uczynić poprzez zróżnicowanie stawek czynszu lokali usytuowanych w najatrakcyjniejszej części miasta, w tzw. strefie „0”. W placówkach przeznaczonych dla drobnych kupców powinno się też wydzielić powierzchnie socjalno-magazynowe i piwnice, za które czynsze należy obniżyć.

Zasadne wydaje się też wprowadzenie ulgi w czynszu dla najemców lokali gastronomicznych. Można np. powiązać ją z obowiązkiem nieodpłatnego udostępniania znajdujących się tam toalet do użytku publicznego.

Samorząd nie powinien także zapomnieć o promocji pasaży handlowych oraz o utrzymywaniu porządku i estetyki danej ulicy (np. iluminacyjne oświetlenie, które okresowo jest uzupełniane świątecznymi dekoracjami, rewitalizacja kamienic), co poprawia wizerunek i wzmacnia funkcje reprezentacyjne. Dobrym pomysłem są też cyklicznie powtarzane konkursy na najładniejszy ogródek gastronomiczny, wystrój wnętrza oraz witrynę sklepową, zorganizowanie dogodnej i atrakcyjnej komunikacji (np. wprowadzenie riksz) czy organizowanie imprez i festynów przyciągających mieszkańców i turystów (potencjalnych klientów) na wybraną ulicę.

Te przedsięwzięcia przełożą się na wzrost atrakcyjności miasta i rozwój gospodarczy. Ochrona lokalnych kupców ma bowiem trzy wymiary:

• rozwojowy, który wzmacnia strategiczne cele rozwoju miasta (np. branże zanikające w miastach historycznych),

• społeczny, skłaniający do elastycznego stosowania instrumentów wsparcia w relacji do sytuacji makroekonomicznej kraju i regionu,

• polityczny, uwzględniający wpływ przedsiębiorczych kupców, zasiadających w organach gminy.

Doświadczenia miast zachodnioeuropejskich dowodzą, że lokowanie atrakcyjnych obiektów handlowych poza centrum miasta prowadzi do degradacji śródmieść - mieszkańcy jeżdżą do obiektów handlowych na obrzeżach, a tym samym handel i usługi w centrum upadają.

AGNIESZKA JEZIERSKA

Artykuł powstał na podstawie materiałów ze zorganizowanej przez Dolnośląską Izbę Gospodarczą przy współpracy Urzędu Miejskiego Wrocławia i Powiatowego Urzędu Pracy we Wrocławiu konferencji „Wpływ handlu na funkcjonowanie i rozwój dużych miast”, która odbyła się 4-5 października br.