Unijne dofinansowanie infrastruktury na terenach wiejskich

Obszary wiejskie stanowią w Polsce około 90 proc. powierzchni kraju. Rolnictwo i obszary wiejskie wspierane są w Unii Europejskiej dwoma strumieniami środków finansowych. Z jednej strony są to instrumenty stosowane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) i Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), z drugiej zaś działania strukturalne, finansowane z funduszy strukturalnych lub funduszu spójności. Wiele problemów występujących na obszarach wiejskich można rozwiązać wyłącznie poza rolnictwem. WPR ich sama nie rozwiąże. Wzrost gospodarczy na wsi, w tym odczuwalny wzrost nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, inwestycje w infrastrukturę techniczną i społeczną, wzmocnienie edukacji na wsi, można i trzeba realizować poprzez politykę spójności i programy strukturalne. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 (PROW) nie załatwi problemów występujących na polskiej wsi (np. bezrobocie, niewystarczająca infrastruktura techniczna i społeczna). Polityka zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich powinna być także integralną częścią strategii rozwoju regionalnego i zbudowanych na podstawie tej strategii programach regionalnych i horyzontalnych współfinansowanych z różnych źródeł w ramach polityki spójności.

Wiele na to wskazuje, że jeszcze w I kwartale będą ogłoszone pierwsze terminy naboru wniosków o dotacje z PROW. To już ostatnia chwila na zastanowienie się, jakie niezbędne inwestycje należy wykonać na terenie gminy. Podczas konsultacji z mieszkańcami, a przede wszystkim z liderami lokalnymi, należy przedyskutować potrzeby gminy, rozważyć to, jaką inwestycję komunalną należy wykonać, by w gminie żyło się lepiej mieszkańcom, by gmina była atrakcyjna dla inwestorów, turystów, by nie została wykluczona z życia gospodarczego, inwestycyjnego i informatycznego.

Do dyspozycji gmin wiejskich będzie PROW. Gminy wiejskie mogą otrzymać wsparcie również w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO). W każdym województwie będzie funkcjonował taki program.

Gminy wiejskie pierwsze kroki przy staraniu się o dotacje inwestycyjne powinny kierować do zarządców regionalnych programów operacyjnych. Instytucją zarządzającą będzie zarząd województwa. Będzie on odpowiedzialny za ocenę wniosków o dofinansowanie i udzielanie dotacji. Dotacje projektów z tych programów są głównie adresowane do samorządów gminnych.

Co prawda każdy z 16 RPO ma inne cele do realizacji, to jednak wiele cech jest wspólnych. Często, chociaż pod innymi nazwami, mowa jest o tych samych priorytetach i działaniach.

Gminy wiejskie podobnie jak inne jednostki samorządu terytorialnego będą mogły korzystać z dofinansowania projektów inwestycyjnych w ramach innych programów pomocowych, m.in. z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ). Jednak zasadą tego programu jest współfinansowanie dużych projektów inwestycyjnych, od kilku milionów euro wzwyż.

Przy każdej prawie inwestycji komunalnej, realizowanej w ramach unijnych funduszy pomocowych, należy stworzyć prognozę oddziaływania na środowisko naturalne. Wymagania są większe w przypadku terenów objętych Europejską Siecią Ekologiczną (ESE) Natura 2000.

Aby projekt został przyjęty

Obecnie znane są opisy priorytetów i działań PROW, 16 RPO, PO IiŚ oraz innych programów operacyjnych. Zostały one wszystkie już zatwierdzone przez Komisję Europejską do realizacji na terenie Polski. Każdy samorząd powinien teraz dokładnie przestudiować te opisy. Następnie wraz z liderami społecznymi i radą gminy należy odpowiedzieć na następujące pytania:

• jaka inwestycja infrastrukturalna jest najpilniejsza w gminie - droga gminna, kanalizacja, internet, a może nowoczesne wysypisko odpadów wraz z segregacją tych odpadów, a może szkoła,

• co gmina chcemy zrobić dla mieszkańców za unijne pieniądze,

• jak sfinansować inwestycję.

Pomoc unijna udzielana będzie do 2013 roku. Jest jeszcze czas, bo nie jest w tym przypadku przestrzegana zasada, że - kto pierwszy, ten lepszy. Mimo to należy już teraz po przestudiowaniu opisów tworzyć projekt i dokumentację, w szczególności studium wykonalności i prognozę oddziaływania na środowisko oraz ekspertyzy i audyt. Tworząc opis przedsięwzięcia inwestycyjnego, trzeba pamiętać, by był on.:

• innowacyjny, tzn. posiadał najnowocześniejsze w miarę rozwiązania techniczne,

• wpływał na wzrost atrakcyjności inwestycyjnej albo turystycznej gminy,

• proekologiczny i nie wpływał zbyt negatywnie na środowisko naturalne,

• w miarę konkurencyjny.

Przy ocenie wniosku na te sprawy komisja oceniająca wnioski i projekty będzie zawracać baczną uwagę. Komisja nie przyjmie wniosku, którego realizacja będzie zagrażać środowisku naturalnemu i gdy projekt nie będzie użyteczny dla mieszkańców gminy. Szczególnie gminy położone na terenie ESE Natura 2000 powinny zwracać na to baczną uwagę. Tam każdy projekt będzie prześwietlany pod względem ekologicznym.

Każda gmina powinna starać się, by jej wniosek został przyjęty w pierwszym terminie składania wniosków o dofinansowanie.

 

Pierwsze kroki do dotacji

Po przestudiowaniu opisów programów unijnych trzeba wziąć się aktywnie do opracowania projektu i jego dokumentacji.

Trzeba pamiętać, że komisja oceniająca wnioski i przyznająca dofinansowanie będzie zwracać uwagę na to, czy wnioskodawca posiada:

• aktualny, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (najlepiej obejmujący całą gminę) lub co najmniej studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego,

• plan inwestowania w gminie,

• strategię rozwoju lokalnego na co najmniej kilka lat.

Oczywiście z żadnych programów operacyjnych nie wynika wprost konieczność posiadania takich dokumentów. Jednak ich brak może być postrzegany przez komisję oceniającą wnioski, że zarząd gminy, w tym wójt albo burmistrz jest niegospodarnym administratorem lub zarządcą, który nie posiada wizji rozwoju gminy. To może się wiązać z utratą szansy na otrzymanie dotacji.

Jest jeszcze trochę czasu na stworzenie wymienionych wyżej dokumentów, jeśli gmina ich nie ma. Ostatnie terminy ogłaszania przyjmowania wniosków o dofinansowanie w ramach PROW będą ogłaszane ostatecznie w 2013 roku.

Niezbędny jest więc plan rozwoju, budowy i rozbudowy infrastruktury technicznej. Komisji oceniającej trzeba dać jak najwięcej argumentów przemawiających za tym, że gmina dba o inwestycje, o wzrost atrakcyjności turystycznej, że unijne dotacje, jakie otrzyma, posłużą rozwojowi infrastruktury i w konsekwencji również rozwojowi gospodarczemu gminy. Trzeba dać przekonujące argumenty, że dana gmina, w wyniku zrealizowaniu inwestycji dzięki unijnym dotacjom, stanie się gminą w pełni europejską.

DEFINICJE POJĘĆ

Beneficjent - podmiot, w tym np. jednostka samorządu terytorialnego, odpowiedzialny za inicjowanie lub realizujący określony projekt, w tym inwestycyjny w ramach unijnych programów operacyjnych.

Duży projekt - projekt, którego całkowity koszt przekracza kwotę 25 mln euro w przypadku środowiska naturalnego oraz 50 mln euro w przypadku innych dziedzin. Poniżej tej kwoty to projekty małe. Domeną RPO i PROW są projekty małe.

Trwałość projektu - jest to niepodanie zrealizowanego projektu gruntownej modyfikacji, która by zmieniła w znaczący sposób jego funkcje, wykorzystanie oraz cele. Projekt przez okres co najmniej 5 lat musi zachować swoje przeznaczenie, bez konieczności np. przeprowadzenia kapitalnego remontu i znaczących przeróbek.

Projekt generujący dochód - jakakolwiek operacja albo projekt inwestycyjny, z którego korzystanie podlega opłatom ponoszonym bezpośrednio przez korzystających lub inne odpłatne świadczenie usług. Może to być np. pobieranie opłat z tytułu dostawy wody mieszkańcom gminy z sieci wodociągowej i stacji uzdatniania wody, zrealizowanej za unijne pieniądze.

Umowa o dofinansowaniu - umowa zawarta z beneficjentem, na podstawie, której beneficjent realizuje projekt współfinansowany w ramach konkretnego PO lub RPO.

Wydatek kwalifikowany - wydatek albo koszt poniesiony przez beneficjenta w związku z realizacją projektu w ramach unijnego programu operacyjnego i zgodnie z zasadami obowiązującymi w wytycznych do konkretnego PO lub RPO. Koszty takie muszą być określone w umowie o dofinansowaniu projektu.

Wydatek niekwalifikowany - wydatek albo koszt, który nie kwalifikuje się, nie podlega refundacji ze środków przeznaczonych na realizację projektu, mimo że został poniesiony przez beneficjenta.

RPO dla gminy

Jak już była o tym mowa wyżej, gminy wiejskie, które chcą realizować małe projekty w ramach funduszy unijnych, powinny pierwsze kroki w staraniu się o dotacje kierować do urzędów marszałkowskich. To one będą administrować RPO. W ramach tych programów będą finansowane niewielkie przedsięwzięcia inwestycyjne w takich m.in. dziedzinach, jak: inwestycje proekologiczne, w tym np. stacje uzdatniania wody, oczyszczalnie ścieków, sieć wodno-kanalizacyjna, wysypiska odpadów komunalnych i poprzemysłowych o charakterze ekologicznym. Wspierane będą także przedsięwzięcia z zakresu infrastruktury informatycznej, rewitalizacja terenów zaniedbanych, inwestycje w infrastrukturę turystyczną. A także rozwój dróg gminnych i dojazdowych, np. do terenów inwestycyjnych oraz infrastruktura transportowa.

W każdym niemal RPO, gminy wiejskie mogą otrzymać wsparcie na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie budowy i rozbudowy oraz modernizacji sieci wodno-kanalizacyjnej. Wspierane będą inwestycje w ramach budowy i modernizacji nowoczesnych wysypisk o charakterze proekologicznym z systemem odzysku i recyklingu odpadów.

Gminom wiejskim w ramach działań przeciw wykluczeniu informatycznemu będzie udzielana pomoc na rozwój i rozbudowę infrastruktury informatycznej, umożliwiającej dostęp wszystkich mieszkańców do szerokopasmowego internetu m.in. publiczne punkty dostępu. A także tworzenie systemu e-urzędu, tak by interesanci z terenów wiejskich poprzez łącza internetowe mogli bez wychodzenia z domu załatwiać jak najwięcej spraw administracyjnych.

Wsparcie będzie udzielane na rozwój infrastruktury turystycznej na terenach wiejskich, na rozwój turystyki przyrodniczej, szczególnie na obszarach ESE Natura 2000. Wszystkie działania i priorytety w ramach RPO są skierowane przede wszystkim na wzrost atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej.

Dotyczy to takich przedsięwzięć, jak:

• uzbrajanie terenów pod inwestycje,

• budowa dróg dojazdowych do terenów inwestycyjnych,

• budowa sieci wodno-kanalizacyjnych.

Drogi wiejskie i infrastruktura drogowa

W ramach RPO będą dotowane projekty budowy, rozbudowy i modernizacji dróg gminnych. Wspierane będą też projekty budowy połączeń drogowych gminnych z drogami wojewódzkimi i krajowymi oraz trasami szybkiego ruchu. Działania tego typu mają pomóc w dojazdach do terenów turystycznych i inwestycyjnych.

Z unijnych programów operacyjnych w poszczególnych województwach pomoc będzie udzielana na budowę i tworzenie systemu dowozu dzieci z terenów wiejskich do szkół gminnych. Rozwijany będzie transport sprzyjający lepszym połączeniom komunikacyjnym pomiędzy wsiami i terenami podmiejskimi a centrami miejskimi. Dofinansowanie otrzymają przedsięwzięcia z zakresu budowy i modernizacji: mostów, tuneli, skrzyżowań w ciągu dróg gminnych oraz inne przedsięwzięcia, przyczyniające się do wzrostu bezpieczeństwa na drogach.

Realizacja tych zadań ma przyczynić się do: zwiększenia dostępności komunikacyjnej, rozwoju i ożywienia gospodarczego terenów wiejskich, szczególnie tych dotychczas zaniedbanych. Wspierana będzie budowa infrastruktury przyczyniającej się do wzrostu poziomu przedsiębiorczości pozarolniczej w gminach wiejskich.

- RPO stanowią podstawowe źródło wsparcia inwestycji infrastrukturalnych realizowanych przez gminy wiejskie i miejsko-wiejskie. W dokumentach programowych precyzyjnie określono parametry projektów, które ubiegać się mogą o dofinansowanie w ramach poszczególnych RPO. Jednak operując kategoriami mniej szczegółowymi, zdefiniować można podstawowe obszary tematyczne, w zakresie których gminy będą mogły ubiegać się o wsparcie działań realizowanych ze środków każdego z 16 regionalnych programów operacyjnych. Każda gmina ubiegać się będzie mogła o dofinansowanie inwestycji polegającej na budowie, przebudowie lub modernizacji dróg lokalnych wraz z drogową infrastrukturą towarzyszącą - informuje Jakub Podworski, project manager z firmy konsultingowej Eficom.

 

PROW i gospodarka wodno-ściekowa

W ramach PROW gminy wiejskie na rozwój infrastruktury komunalnej mogą starać się o dofinansowanie szczególnie w ramach tzw. osi priorytetowej III - Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej, w działaniu - Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej. Wsparcie w formie dotacji będzie udzielane na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie:

• gospodarki wodno-ściekowej:

- zaopatrzenia w wodę,

- odprowadzania i oczyszczania ścieków, w tym system kanalizacji ściekowej lub kanalizacji zagrodowej,

• tworzenia systemu zbioru, segregacji i wywozu odpadów komunalnych,

• wytwarzanie lub dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych.

Na dofinansowanie realizacji projektów inwestycyjnych w ramach tego działania przeznaczono łącznie przez cały czas trwania programu, a więc do 2013 roku, blisko 1,5 mld euro.

Pomocą objęte są koszty inwestycyjne, w szczególności: zakup materiałów, wykonanie prac budowlano-montażowych, zakup niezbędnego wyposażenia.

Beneficjentem w tym przypadku może być tylko gmina wiejska oraz miejsko-wiejska, z wyłączeniem miejscowości liczących powyżej 5 tys. mieszkańców.

Pomoc ma formę zwrotu części (do 75 proc.) kosztów kwalifikowanych projektu. Maksymalna wysokość pomocy na realizację projektów w jednej gminie w okresie realizacji programu nie może przekroczyć:

• 4 mln zł na projekty w zakresie gospodarki wodno-ściekowej,

• 200 tys. zł na projekty w zakresie tworzenia systemu zbioru, segregacji i wywozu odpadów komunalnych,

• 3 mln zł na projekty w zakresie wytwarzania lub dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych.

Projekty z zakresu tworzenia i modernizacji wysypisk odpadów komunalnych mogą otrzymać dofinansowanie we wszystkich miejscowościach wiejskich. Oczywiście, o ile będą: dobry projekt, prawidłowo sporządzone studium wykonalności i prognoza oddziaływania na środowisko.

10 KROKÓW OD POMYSŁU DO OTRZYMANIA DOFINANSOWANIA

1 Plany i strategie

Jeżeli gmina nie ma planu i strategii, to powinna stworzyć aktualny plan zagospodarowania przestrzennego albo co najmniej studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz plan inwestycyjny gminy, plan rozwoju lokalnego.

2 Analiza opisów PO i RPO

Należy dokładnie przestudiować opis programu operacyjnego lub miejscowego RPO, w ramach którego gmina będzie chciała otrzymać pomoc unijną.

3 Stworzenie wizji

Po konsultacjach społecznych, szczególnie z liderami lokalnymi i radą gminy, należy stworzyć wizję projektu, zlokalizować najpilniejsze potrzeby w zakresie inwestycji infrastrukturalnej. Trzeba uzgodnić, czy pilniejsza jest sieć kanalizacyjna czy szkoła, a może budowa drogi.

4 Priorytety i działania

Po stworzeniu wizji należy projekt przypisać danemu priorytetowi i działaniu w konkretnym programie operacyjnym.

5 Finanse

Trzeba zabezpieczyć środki finansowe nie tylko na udział własny, ale i na realizację projektu.

6 Projekt

Po głębokich przemyśleniach, konsultacjach społecznych i studiowaniu opisów programu unijnego jak najszybciej należy zacząć tworzyć projekt.

7 Dokumentacja

W zależności od rodzaju projektu i danego programu operacyjnego, potrzebne są rożne dokumenty, ale na pewno prawie wszędzie potrzebne jest studium wykonalności przedsięwzięcia inwestycyjnego oraz ocena oddziaływania na środowisko, ekspertyzy, audyt i analizy.

8 Wniosek

Druki wniosków będą udostępniane w wersjach elektronicznych na stronach MRR, w przypadku PROW (albo www.funduszestrukturalne.gov.pl) na stronach MRiRW albo na stronach zarządów województw w przypadkach RPO.

9 Umowa

Po pozytywnej opinii wniosku i załączonej dokumentacji gmina może być zaproszona do zawarcia umowy o dofinansowanie i do realizacji projektu.

10 Umowa o płatność

Po zrealizowaniu projektu lub pewnego etapu będzie wypłacana dotacja, w całości lub częściowo, na podstawie umowy o płatność.

Ochrona i rozwój terenów wiejskich

Bezpośrednio do gmin wiejskich i miejscowości liczących do 5 tys. mieszkańców włącznie adresowane jest działanie Odnowa i rozwój wsi w tzw. trzeciej osi priorytetowej PROW.

Realizacja przedsięwzięć inwestycyjnych w tym przypadku ma się przyczyniać do wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej i turystycznej obszarów wiejskich. Działanie ma wpłynąć na poprawę jakości życia na obszarach wiejskich poprzez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich. Umożliwić ma rozwój tożsamości wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturalnego i specyfik terenów wiejskich, poprzez m.in. inwestowanie w infrastrukturę społeczną i komunalną.

Pomoc finansowa będzie udzielana na:

• budowę, przebudowę, remont lub wyposażenie obiektów:

- pełniących funkcje publiczne, społeczno-kulturalne, rekreacyjne i sportowe,

- służących promocji obszarów wiejskich, w tym propagowaniu i zachowaniu dziedzictwa kulturowego, tradycji, sztuki oraz kultury.

• kształtowanie obszaru przestrzeni publicznej,

• budowę, remont lub przebudowę infrastruktury związanej z rozwojem funkcji kulturalnej i turystycznej oraz sportowej,

• zakup obiektów charakterystycznych dla regionalnego budownictwa, odnowę pomników historycznych i zabytków oraz miejsc pamięci.

Projekt musi być wpisany w miejscowy plan odnowy miejscowości i nie może mieć charakteru komercyjnego. W przypadku, gdy gmina będąca beneficjentem pomocy finansowej realizować będzie przedsięwzięcie inwestycyjne na nieruchomości nienależącej do niej, to musi posiadać prawo do dysponowania taką nieruchomością przez co najmniej siedem lat.

Podobnie jak w innych przypadkach, pomoc finansowa ma formę refundacji, czyli zwrotu części poniesionych kosztów w ramach zawartej umowy o dofinansowaniu. Maksymalna wysokość pomocy na realizację projektów w jednej miejscowości wynosi 500 tys. zł. Nie może być niższa niż 25 tys zł. Nie może także przekroczyć w każdym przypadku 75 proc. wartości kosztów kwalifikowanych.

- Tak więc w ramach działania Odnowa i rozwój wsi przewidziane jest wsparcie inwestycji polegających na budowie, modernizacji lub wyposażeniu infrastruktury pełniącej funkcje publiczne, społeczno-kulturalne, rekreacyjne, sportowe i turystyczne oraz obiektów służących propagowaniu i zachowaniu dziedzictwa kulturalnego i historycznego. Inwestycje te realizowane będą w miejscowościach zamieszkanych przez nie więcej niż 5 tys. mieszkańców - dodaje Jakub Podworski z Eficom.

W celu wyeliminowania możliwości podwójnego finansowania projektów prowadzone będą kontrole krzyżowe realizowanych przedsięwzięć.

Na realizację wymienionych wyżej celów, tj. działania Odnowa i rozwój wsi, przeznaczono w ramach PROW ponad 589,5 mln euro.

Pomoc z Lidera

Gminy wiejskie mogą otrzymać pomoc także w ramach tzw. osi priorytetowej nr 4 o nazwie Lider Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Jednak w tym przypadku dofinansowanie wynosi tylko do 25 tys. zł w przypadku małych projektów, a w innych przypadkach do 100 tys. zł. W zdecydowanej większości dotacje w tym priorytecie można otrzymać na projekty nieinwestycyjne, poza takimi wyjątkami, jak:

• inwestycje służące utrzymaniu i kultywowaniu tradycyjnych zawodów i rzemiosła oraz inwestycji służących wspieraniu twórczości lokalnej i ludowej,

• budowy i rozbudowy infrastruktury turystycznej, w szczególności punktów widokowych, miejsc wypoczynkowych i biwakowych, tras narciarstwa biegowego i zjazdowego oraz tras rowerowych,

• zakup wyposażenia świetlic wiejskich i ich remont.

W ramach PROW na realizację zadań i celów, o których mowa na terenach wiejskich, przeznaczono ponad 13,23 mld euro.

Priorytet pod nazwą Lider jest pomocniczym narzędziem do priorytetu III o nazwie - Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej. Za pośrednictwem m.in. samorządów gminnych i organizacji pozarządowych będą wspierane finansowo przedsięwzięcia przyczyniające się do pobudzenia inicjatyw społecznych i aktywności mieszkańców wsi i małych miast.

Wsparcie dla wschodnich samorządów

W ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW), wsparcie finansowe będzie udzielane m.in. dla samorządów wiejskich z pięciu województw: warmińsko- -mazurskiego, podlaskiego, lubelskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego. Na realizację zadań przeznaczono w tym przypadku łącznie 2,27 mld euro.

W ramach tego programu operacyjnego przewidziano do realizacji m.in. takie priorytety, jak:

• nowoczesna gospodarka,

• infrastruktura społeczeństwa informatycznego,

• zrównoważony rozwój potencjału turystycznego oparty na warunkach naturalnych.

W ramach priorytetu Nowoczesna gospodarka gminy mogą otrzymać wsparcie na przedsięwzięcia, w ramach których będą przygotowywane tereny do działalności inwestycyjnej. Dotyczy to m.in. budowy infrastruktury drogowej (drogi gminne i dojazdowe, uzbrajanie terenów, budowa sieci kanalizacyjno-ściekowej na terenach inwestycyjnych).

Natomiast w ramach priorytetu o nazwie Infrastruktura społeczeństwa informatycznego będzie realizowana budowa ponadregionalnej sieci szerokopasmowego dostępu do internetu składającego się z pięciu regionalnych sieci. Będą prowadzone szkolenia osób zagrożonych tzw. wykluczeniem cyfrowym.

Szerokopasmowy internet ma być wykorzystywany szczególnie na terenach wiejskich. W związku z tym duże pole do popisu jest dla gmin, na terenie których nie ma szerokiego dostępu do internetu. Mają tam powstawać m.in. publiczne punkty dostępu do połączeń wirtualnych. Ma to przyczynić się do stworzenia e-urzędu, w którym wiele spraw będzie załatwianych poprzez łącza elektroniczne.

Ma to zmniejszyć dystans między miastem a wsią przez zapewnienie poprawy jakości życia mieszkańców obszarów wiejskich i zapewnienie każdemu gospodarstwu domowemu nieograniczonego dostępu do zasobu usług i informacji dostępnych przy wykorzystaniu internetu.

Szeroki dostęp do internetu ma zachęcić przedsiębiorców do inwestowania na terenach wiejskich i w małych miasteczkach w Polsce wschodniej. Wspierane będą projekty szkoleniowe dla osób zagrożonych wykluczeniem informatycznym.

 

PRZYKŁAD 1

BUDOWA DROGI GMINNEJ

Gmina wiejska z województwa dolnośląskiego w ramach priorytetu III - Rozwój infrastruktury transportowej będzie się starała o zbudowanie od podstaw drogi dojazdowej i gminnej do terenów inwestycyjnych. Tereny te zostały przygotowane przy wykorzystaniu środków własnych. Inwestycja ma przyczynić się do wzrostu konkurencyjności gminy i przyciągnąć inwestorów na tereny wiejskie tej gminy. Tereny inwestycyjne są uzbrojone oraz wyposażone w sieć kanalizacyjną. Potrzebne jest jeszcze zbudowanie drogi gminnej oraz dwóch dróg dojazdowych od terenów inwestycyjnych do drogi krajowej.

PRZYKŁAD 2

KANALIZACJA ZE WSPARCIEM Z PROW

Samorząd gminny z woj. warmińsko-mazurskiego w ramach PROW priorytetu nr III i działania o nazwie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej, będzie starał się o dofinansowanie modernizacji sieć wodno-kanalizacyjnej z oczyszczaniem ścieków komunalnych. W ramach tego samego projektu będzie budować kanalizację do 5 sołectw, które dotychczas nie posiadały tego systemu zaopatrzenia w wodę oraz w system odprowadzania ścieków. Gmina posiada już studium wykonalności oraz ocenę oddziaływania na środowisko. Pozostał tylko wniosek.

PRZYKŁAD 3

POMOC TAKŻE Z PO IIŚ

Kilka gmin zrzeszonych w związku gmin wiejskich za unijne pieniądze będzie budować od podstaw nowoczesne wysypisko odpadów komunalnych i poprzemysłowych. W ramach tej inwestycji budowana będzie segregacja odpadów oraz system odzysku surowców wtórnych (plastyku, makulatury, metali i szkła). Łączna wysokość kosztów inwestycyjnych to ponad 15 mln euro. Przedsięwzięcie ma szanse otrzymania wsparcia finansowego z tego programu.

Infrastruktura turystyczna

Duże korzyści samorządy wiejskie mogą osiągnąć w ramach V priorytetu PO RPW o nazwie - Zrównoważony rozwój potencjału turystycznego opartego o warunki naturalne. W ramach tego programu będą wspierane m.in. projekty promocji walorów turystycznych miejscowości z pięciu województw wschodnich. Realizowane będą projekty budowy infrastruktury obsługi ruchu rowerowego, w tym wytyczne i oznakowanie tras rowerowych na terenach pozamiejskich.

Finansowane będą przedsięwzięcia polegające na budowie i montażu podstawowej infrastruktury towarzyszącej, tj.: stojaków na rowery, wiat postojowych, przechowalni rowerów i bagażu, wiat widokowych, miejsc do obserwacji zwierzyny dzikiej, urządzeń do poprawy bezpieczeństwa ruchu rowerowego.

Wspierane będą również przedsięwzięcia służące ochronie środowiska naturalnego przed wzmożonym ruchem turystycznym, w szczególności na terenie parków narodowych i na terenie ESE Natura 2000.

Budowa infrastruktury turystycznej oraz przygotowanie studium uwarunkowań rozwoju potencjału turystycznego ma przyczynić się do przyspieszenia tempa rozwoju obszarów wiejskich, w szczególności położonych w miejscach atrakcyjnych przyrodniczo. Wiązać się to będzie z tworzeniem usług i struktur dostarczających nowych możliwości zatrudnienia lokalnej ludności poza rolnictwem przy aktywnym udziale samorządów gminnych.

Program infrastrukturalny i środowiskowy

Programem unijnym, który ma zagwarantowany największy budżet, jest Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ). Łączna wielkość środków finansowych zaangażowanych w realizację celów i zadań tego programu wynosi na okres do 2013 roku aż 37,6 mld euro. W ramach PO IiŚ przewidziano 15 priorytetów. Priorytetami adresowanymi m.in. do samorządów gminnych są:

gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska, ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, transport przyjazny środowisku,

kultura i dziedzictwo kulturowe, bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu zdrowia.

Najwięcej pieniędzy jest przeznaczonych na przedsięwzięcia związane z transportem, bo aż 19,4 mld euro oraz na projekty z zakresu środowiska - 4,8 mld euro.

W ramach PO IiŚ dofinansowane będą głównie projekty przedsięwzięć bardziej kosztownych. Gminy wiejskie, które z reguły nie będą realizować dużych projektów, jeżeli zechcą skorzystać z pomocy w ramach tego programu, powinny łączyć swoje wysiłki w ramach związku międzygminnego. Pomoc uzyskają także, jeżeli są częścią metropolii.

Celem PO IiŚ jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie środowiska i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej.

Pomoc gminom będzie udzielana po analizie wniosku i przedłożonych dokumentów, czy konkretny projekt nie może otrzymać wsparcia z PROW albo konkretnego RPO. Dotyczy to przedsięwzięć, które będą realizowane w miejscowościach nieprzekraczających 5 tys. mieszkańców. Ma to zapobiec ewentualnym przypadkom podwójnego finansowania ze środków unijnych tego samego projektu. Podwójna refundacja kosztów tego samego przedsięwzięcia, np. z PROW i PO IiŚ, jest zabroniona.

Ocena kwalifikowalności kosztów

Ocena kwalifikowalności projektu, czyli co może być refundowane, następuje na etapie wyboru projektu o dofinansowanie. Czynność ta będzie polegać na sprawdzeniu, czy przedstawiony projekt może być przedmiotem współfinansowania w ramach danego programu.

Projekt kwalifikuje się do refundacji, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

• jest zgodny z priorytetami i działaniami określonymi w konkretnym programie operacyjnym, a we wniosku wnioskodawca będzie musiał wpisać projekt w konkretny priorytet (albo oś priorytetową) i w konkretne działanie tego priorytetu,

• jest zgodny z celami i zasadami przedstawionymi w programie operacyjnym,

• beneficjent ubiegający się o dofinansowanie jest uprawnionym do złożenia wniosku,

• jest zgodny m.in. ze zrównoważonym rozwojem, zasadami konkurencji, ustawą Prawo zamówień publicznych, ochroną środowiska naturalnego oraz społeczeństwa informacyjnego,

• przyczynia się do realizacji zasad i celów przedstawionych w konkretnym priorytecie i konkretnym działaniu danego programu operacyjnego albo RPO.

Projekt współfinansowany ze środków unijnych musi zachować trwałość przez okres co najmniej pięciu lat.

Końcowa data kwalifikowalności poniesionych kosztów to 31 grudnia 2015 r. W niektórych, indywidualnych przypadkach mogą być zastosowane odstępstwa od tej zasady.

Ocena kwalifikowalności wydatków przy realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych będzie polegać także na analizie zgodności ich poniesienia z obowiązującymi przepisami prawa krajowego i unijnego. Ocena taka będzie dokonywana podczas realizacji projektu.

Należy pamiętać, że przyjęcie konkretnego projektu do realizacji i podpisanie z beneficjentem umowy o dofinansowaniu nie oznacza, że wszystkie wydatki, które beneficjent przedstawi do refundacji w trakcie realizacji projektu, będą zakwalifikowane do współfinansowania.

Kwalifikowalność poniesionych wydatków oceniana będzie również w trakcie realizacji projektu, kiedy beneficjent będzie przedkładał kolejne wnioski o płatność.

Jakie wydatki będą refundowane

Aby wydatek mógł być refundowany, to musi być poniesiony w ramach zawartej umowy o dofinansowaniu i w tej umowie musi być określony i przewidziany jako koszt beneficjenta. Koszt kwalifikowany powinien być poniesiony zgodnie z zasadą oszczędności w wydatkowaniu pieniędzy oraz w oparciu o zasadę dążenia do uzyskania założonych efektów przy jak najniższej kwocie wydatków. Każdy wydatek zakwalifikowany do refundacji musi być udokumentowany fakturami, rachunkami lub innymi podobnymi dokumentami księgowymi.

Wydatek kwalifikowany musi być ponadto faktycznie poniesiony. Przez to pojęcie należy rozumieć wydatek poniesiony w znaczeniu kasowym, tj. jako rozchód pieniędzy z kasy lub z rachunku bankowego gminy. Wyjątkiem są odpisy amortyzacyjne, wkład niepieniężny oraz udzielenie promesy premii technicznej.

Kosztem kwalifikowanym jest zabezpieczenie robót budowlanych, poniesionych w formie tzw. kwoty zatrzymanej.

Zabronione jest zrefundowanie podatku VAT, a następnie odzyskanie tego podatku ze środków budżetu państwa na podstawie ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 ze zm.).

W przypadku przedsięwzięć inwestycyjnych generujących dochód, kalkulacja oczekiwanego dochodu netto z inwestycji powinna być dokonana w studium wykonalności albo w biznesplanie złożonym, np. wraz z wnioskiem o dotacje.

Wydatkiem kwalifikowanym jest koszt niepieniężny poniesiony przez samorząd gminny na rzecz realizowanego projektu w postaci: dóbr, usług, nieruchomości oraz w niektórych koniecznych przypadkach wartości prawnych i niematerialnych.

 

Kwalifikowalność kosztów finansowych

Kosztem zrefundowanym mogą być opłaty finansowe związane z otwarciem lub prowadzeniem wyodrębnionego na rzecz projektu rachunku bankowego lub subkonta. A także opłaty pobierane od dokonywanych transakcji finansowych (krajowych i zagranicznych).

Częściowej refundacji podlegają również wydatki poniesione na doradztwo prawne, finansowe lub techniczne, opłaty notarialne, w zakresie audytu i księgowości, o ile ich poniesienie jest niezbędne do realizacji przedsięwzięcia i jest wymagane przez prawo krajowe lub unijne.

Do współfinansowania kwalifikować się będą wydatki poniesione na opracowanie dokumentacji związanej z przygotowaniem projektu: biznesplanu albo studium wykonalności, ekspertyz technicznych, oceny oddziaływania na środowisko, map i szkiców.

Kosztem podlegającym dofinansowaniu jest zakup środka trwałego stanowiący część wydatków inwestycyjnych. Środek ten musi być na stałe zainstalowany w projekcie inwestycyjnym. Natomiast w przypadku jego niezainstalowania współfinansowanie wynosi do wysokości odpowiadających odpisom amortyzacyjnym w okresie, w którym środek trwały będzie wykorzystany do realizacji projektu.

Zakup gruntu może być zrefundowany tylko do wysokości 10 proc. całkowitych kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia inwestycyjnego. Tylko w projektach z zakresu ochrony środowiska ta wysokość może być zwiększona. Cena zaś gruntu nie może być wyższa od ceny rynkowej. Jego wartość musi być potwierdzona przez rzeczoznawcę majątkowego zgodnie z przepisami ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603 ze zm.). Nieruchomość ta ponadto musi być wykorzystana tylko przy realizacji przedsięwzięcia. Nie może być wykorzystana do innych celów niż określone jasno w projekcie.

Refundacji podlegają koszty poniesione w przypadku zastosowania leasingu. Kosztem kwalifikowanym jest przede wszystkim część raty leasingowej. Natomiast wydatki leasingowe związane głównie z podatkiem, marżą finansującego, odsetkami od refinansowania kosztów, koszty ogólne i opłaty ubezpieczeniowe nie podlegają refundacji.

Podatek VAT może podlegać refundacji tylko gdy:

• został faktycznie poniesiony oraz

• beneficjent nie ma prawnej możliwości jego odzyskania.

POTRZEBNE ADRESY

•www.funduszestrukturalne.gov.pl - witryna internetowa, na której znajduja się aktualne informacje i opisy programów operacyjnych oraz regionalnych programów operacyjnych, oprócz PROW.

•www.minrol.gov.pl/ - strona internetowa Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, na tej stronie jest opis i informacje o PROW.

•www.mrr.gov.pl - Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

•www.eficom.pl - EFICOM - instytucja zajmująca się m.in. konsultingiem europejskim i wykorzystaniem funduszy unijnych

•www.smartlink.pl - SMARTLINK - instytucja zajmująca się głównie wykorzystaniem efektywnym pomocy unijnej przez samorządy.

Andrzej Okrasiński

andrzej.okrasinski@infor.pl

Podstawa prawna

• Ustawa z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. nr 227, poz. 1658).

• Rozporządzenie Rady Europy (WE) nr 1083/2006 ustanawiające ogólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz.Urz.UE L 210 z 31 lipca 2006 r.).

• Ustawa z 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. nr 19, poz. 177).