Odpowiedzialność za wypalanie roślinności

Zgodnie z art. 82 §4 kodeksu wykroczeń (dalej: k.w.) każdy kto wypala trawy, słomę lub pozostałości roślinne na polach w odległości mniejszej niż 100 metrów od zabudowań, lasów, zboża na pniu i miejsc ustawienia stert lub stogów bądź w sposób powodujący zakłócenia w ruchu drogowym, a także bez zapewnienia stałego nadzoru miejsca wypalania, podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany.

Z kolei, zachowanie polegające na wypalaniu łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, pasów przydrożnych, szlaków kolejowych, trzcinowisk lub szuwarów, stanowi wykroczenie określone w art.131 p.12 ustawy o ochronie przyrody (dalej jako: u.p.) zagrożone karą aresztu albo grzywny.

Naruszenie bezpieczeństwa osób i mienia

Zachowanie o którym mowa w art.82 §4 k.w. narusza dobro prawne w postaci bezpieczeństwa osób i mienia.

Każde wypalanie trawy, słomy lub pozostałości roślinnych na polu w odległości mniejszej niż 100 metrów od zabudowań, lasów, zboża na pniu, miejsc ustawień stert lub stogów stanowi wykroczenie – bez względu na to, czy wymienione miejsca zajęły się ogniem, czy nie. Nie ma też znaczenia to, czy ktokolwiek poniósł szkodę w związku z wypalaniem trawy. Ustawodawca przyjął bowiem zasadę, że takie zachowanie po prostu samo w sobie zagraża bezpieczeństwu osób i mienia.

Inaczej jest z powodowaniem zakłóceń w ruchu drogowym. Odległość pola od drogi nie ma już żadnego znaczenia, liczy się tylko fakt, że wskutek wypalania trawy, słomy lub pozostałości roślinnych dochodzi do zakłóceń w ruchu drogowym. Zakłóceniem w ruchu drogowym, o którym mowa w art.82 §4 k.w. może być np.:

•    zadymienie powodujące ograniczenie widoczności na drodze,

•    rozwiewanie wypalanych pozostałości na drogę,

•    wzniecenie ognia odwracające uwagę kierowców od tego co dzieje się na drodze,

jeżeli tego typu skutki wypalania trawy, słomy lub pozostałości roślinnych powodują niemożność normalnego korzystania z drogi, a w szczególności konieczność zmniejszenia prędkości jazdy przez kierowców lub innych użytkowników drogi.

Sprawca nie może się przy tym uchylić od odpowiedzialności poprzez wskazanie na zmianę stanu pogody i np. fakt zmianę kierunku wiatru, co spowodowało, że dym rozprzestrzenił się w innym kierunku niż to początkowo przewidywała osoba wypalająca trawę. Zmiany kierunku wiatru nie są bowiem niczym zaskakującym i nie usprawiedliwia to zachowania polegającego na wypalaniu trawy.

Ostatnią formę popełnienia wykroczenia z art.82 §4 k.w. stanowi wypalanie trawy, słomy lub pozostałości roślinnych bez zapewnienia stałego nadzoru miejsca wypalania. Jak wiadomo, wypalanie resztek roślinności (najczęściej łatwopalnych), stanowić może poważne zagrożenie wtedy zwłaszcza, gdy lekkie resztki palącej się jeszcze roślinności są roznoszone przez wiatr. Dlatego też konieczne jest zapewnienie odpowiedniego nadzoru nad wypalaniem takich pozostałości, jeżeli już ma ono miejsce.

Naruszenie zasad ochrony przyrody

Stosownie do art. 131 p.12 u.p. wykroczeniem jest zachowanie polegające na wypalaniu łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, pasów przydrożnych, szlaków kolejowych, trzcinowisk lub szuwarów. Nieistotne jest, czy wypalający trawę zagraża w tych przypadkach czyjemukolwiek zdrowiu lub mieniu. Każde wypalanie wymienionych miejsc stanowi wykroczenie.

Przepis art.131 p.12 u.p. chroni przyrodę, stąd tak szeroki jest zakres jego stosowania. Łąki, pastwiska, nieużytki, pasy przydrożne, szlaki kolejowe, trzcinowiska lub szuwary mogą wszakże stanowić siedlisko cennych gatunków roślin, czy zwierząt.

O ile wypalanie trawy, słomy, czy pozostałości roślinnych, o którym mowa w art.82 §4 k.w. dotyczy raczej pozbywania się przez właścicieli lub posiadaczy gruntów resztek roślinności zebranych z pola, o tyle wypalanie łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, pasów przydrożnych, szlaków kolejowych, trzcinowisk lub szuwarów o którym mowa w art. 131 p.12 u.p. dotyczy wykonania takiego „zabiegu” na większym obszarze, a więc mającego z reguły relatywnie szerszy zakres.

Tego rodzaju wypalanie roślinności dotyczy zatem niemałych powierzchni i właśnie ono jest częstym zjawiskiem występującym zwłaszcza późną zimą i wczesną wiosną. Przyczyną takich zachowań jest zupełnie błędne przekonanie o tym, że wypalanie łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, czy pasów przydrożnych jest wręcz korzystne dla młodej roślinności. Tymczasem, oprócz zagrożenia pożarowego, wypalanie tych obszarów powoduje naruszenie równowagi biologicznej w przyrodzie oraz zniszczenie szlachetnych gatunków roślin trawiastych i zielnych. Wskutek podobnych praktyk ginie cały świat zwierzęcy: młode zające, pożyteczne owady oraz miejsca lęgowe ptaków. Zniszczeniu ulegają ponadto mikroorganizmy będące miernikiem żyzności gleby: grzyby, wije, skoczogonki, bakterie. Zakłócone zostaje, zatem życie mikrobiologiczne gleby (zob.: apel o niewypalanie traw Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie na stronie: kroscienko.krakow.lasy.gov.pl). Z uwagi na tak poważne skutki dla przyrody, ustawodawca objął bezwarunkowym zakazem wypalanie obszarów wymienionych w art.131 p.12 u.p. 

Czytaj także: Wykroczenia przeciwko zasadom bezpieczeństwa przeciwpożarowego>>

Osoba ponosząca odpowiedzialność

Oba wykroczenia: z art. 82 §4 k.w. i z art. 131 p.12 u.p. są wykroczeniami powszechnymi, a więc może je popełnić każda osoba, która ukończyła 17 lat i zachowała się w sposób wskazany w tych przepisach.

Odpowiedzialność za wykroczenie może zatem ponosić zarówno osoba, która wypala trawy, czy pasy przydrożne dla „żartu” lub z ciekawości, jak i właściciel łąki lub pastwiska, który – w jego mniemaniu – w ten sposób „pielęgnuje” glebę.

Nieświadomość tego, że wypalanie roślinności jest zagrożone karą nie wyłącza odpowiedzialności, chyba że nieświadomość była usprawiedliwiona. Warto jednak mieć na uwadze to, że w orzecznictwie przyjmuje się, iż nie można powoływać się na niezawinioną nieznajomość prawa, jeżeli z ustalonych faktów wynika, że sprawca nie tylko nie starał się zapoznać z obowiązującym uregulowaniem, ale wręcz z takiej możliwości wyraźnie zrezygnował (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1997 r., II KKN 124/96, OSNKW 1997, nr 5-6, poz. 46). Dlatego też niezmiernie trudno byłoby sobie wyobrazić usprawiedliwione powoływanie się na nieświadomość karalności wypalania łąk, pastwisk, czy nieużytków, skoro praktycznie corocznie wiosną w mediach apeluje się o zaniechanie takich praktyk.

Rozmiar kary

Zarówno za wykroczenie z art. 82 §4 k.w., jak i za wykroczenie z art. 131 p.12 u.p. grozi kara aresztu albo grzywny. W każdym przypadku wymierzając karę organ postępowania karnego wymierza ją według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę za dane wykroczenie, oceniając stopień społecznej szkodliwości czynu i biorąc pod uwagę cele kary w zakresie społecznego oddziaływania oraz cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma ona osiągnąć w stosunku do ukaranego .

Kara aresztu może być wymierzona wyrokiem wyłącznie przez sąd. Wymierza się ją w dniach – od 5 do 30 dni. Stosuje się ją w wyjątkowych przypadkach, wówczas gdy – ogólnie rzecz ujmując – wymierzenie innej kary nie spełniłoby żadnego celu.

Wykonanie kary aresztu można warunkowo zawiesić, jeżeli ze względu na okoliczności popełnienia wykroczenia, właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz jego zachowanie się po popełnieniu wykroczenia należy przypuszczać, że pomimo niewykonania kary nie popełni on nowego podobnego przestępstwa lub wykroczenia, przy czym dobrodziejstwa tego zasadniczo nie stosuje się do sprawcy, który w ciągu 2 lat przed popełnieniem wykroczenia był już karany za podobne przestępstwo lub wykroczenie. Warunkowe zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który nie może być krótszy niż 6 miesięcy i nie może przekroczyć roku. Okres próby biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Sąd, który orzekł karę aresztu zarządza wykonanie kary, jeżeli ukarany w okresie próby popełnił podobne do poprzedniego przestępstwo lub wykroczenie.

Grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5000 złotych.  Jest to najczęściej wymierzana kara za wykroczenia. Wymierzając grzywnę, bierze się pod uwagę również dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Po uprawomocnieniu się orzeczenia nakładającego grzywnę podlega ona wykonaniu.

Jeżeli egzekucja grzywny w kwocie przekraczającej 500 złotych okaże się bezskuteczna, można po wyrażeniu zgody przez ukaranego zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną, określając jej rodzaj i czas trwania. Jeżeli jednak ukarany w warunkach określonych nie wyrazi zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej albo mimo wyrażenia zgody jej nie wykonuje, można orzec zastępczą karę aresztu, przyjmując jeden dzień aresztu za równoważny grzywnie od 20 do 150 złotych, przy czym kara zastępcza nie może przekroczyć 30 dni aresztu.

Od zastępczej kary aresztu sprawca może być uwolniony w każdym czasie przez wpłacenie kwoty pieniężnej przypadającej jeszcze do uiszczenia. Jeżeli grzywna została uiszczona w części, karę zastępczą zmniejsza się w sposób odpowiadający stosunkowi kwoty zapłaconej w wysokości grzywny.

W przypadku wykroczenia z art.82 §4 k.w. można poprzestać na wymierzeniu nagany, jeżeli ze względu na charakter i okoliczności czynu lub właściwości i warunki osobiste sprawcy należy przypuszczać, że wymierzenie nagany jest wystarczające do uświadomienia mu potrzeby poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.

mgr Sebastian Kowalski

sędzia Sądu Rejonowego w Wałbrzychu