Czas pracy nauczycieli

Do zagadnień związanych z czasem pracy nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych (dalej: nauczycieli), zatrudnionych w publicznych szkołach i innych placówkach oświatowych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego (dalej: szkoły), zastosowanie mają przede wszystkim przepisy art. 35 i 42–42c ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela.

Pensum z Karty Nauczyciela

Tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz (nazywany pensum), określony jest dla większości nauczycieli w art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela. Wynosi od 15 do 30 godzin. Najwięcej nauczycieli ma 18-godzinne pensum.

Choć przepisy Karty Nauczyciela określają pensum w wymiarze tygodniowym i stanowią o jego rozliczaniu w okresach tygodniowych (co wskazuje, że w każdym tygodniu nauczyciele powinni mieć tyle samo godzin), to przewidują zróżnicowane liczby godzin w poszczególnych tygodniach w przypadku nauczycieli, dla których ustalony plan zajęć w pewnych okresach roku szkolnego nie wyczerpuje obowiązującego ich tygodniowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych. Powinni oni nauczać odpowiednio większą liczbę godzin w innych okresach danego roku szkolnego. To rozwiązanie będzie więc dotyczyć m.in. nauczycieli ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych, w których zajęcia kończą się wcześniej. Zasady rozliczania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli, dla których ustalony plan zajęć jest różny w poszczególnych okresach roku szkolnego, powinien określić organ prowadzący szkołę.

Pensum ustalane przez samorząd

Do organu prowadzącego należy też określenie w szkołach samorządowych pensum:

● nauczycieli szkół niewymienionych w art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela,

● nauczycieli prowadzących kształcenie w formie zaocznej lub na odległość (a także zasad zaliczania do wymiaru godzin poszczególnych zajęć w formie zaocznej i w kształceniu na odległość),

● nauczycieli kolegiów pracowników służb społecznych,

● nauczycieli realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin,

● pedagogów, psychologów, logopedów, doradców zawodowych prowadzących zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu w celu wspomagania uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych, o których mowa w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach,

● bibliotekarzy bibliotek pedagogicznych.

W szkołach prowadzonych przez samorządy zadania związane z określaniem pensum, powierzone na mocy Karty Nauczyciela organowi prowadzącemu, wykonuje odpowiednio rada gminy, rada powiatu lub sejmik województwa.

Czytaj także: Wynagrodzenia nauczycieli od września 2011>>

Zwiększenie liczby zajęć

Tygodniowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych części nauczycieli może być zwiększony na ich wniosek złożony na piśmie do dyrektora szkoły przed rozpoczęciem zajęć w danym roku szkolnym (tzw. podwyższone pensum). Dyrektor szkoły może wyrazić zgodę na podwyższenie pensum, jeżeli taka możliwość wynika z zatwierdzonego przez organ prowadzący arkusza organizacyjnego szkoły. Podwyższenie pensum na wniosek nauczyciela dopuszczalne jest tylko w przypadku nauczycieli:

● dla których pensum, na podstawie Karty Nauczyciela, wynosi 18 godzin – do maksimum 27 godzin,

● praktycznej nauki zawodu – do maksimum 26 godzin.

Innym sposobem na zwiększenie liczby zajęć prowadzonych przez nauczyciela są godziny ponadwymiarowe. Nauczyciel może zostać obowiązany do pracy w godzinach ponadwymiarowych:

● w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania lub zapewnienia opieki w placówkach opiekuńczo-wychowawczych,

● zgodnie z posiadaną specjalnością,

● których liczba nie przekracza 1/4 pensum.

Takich godzin ponadwymiarowych nie można przydzielić bez zgody nauczyciela, jeżeli jest:

● kobietą w ciąży,

● osobą wychowującą dziecko do lat czterech,

● w trakcie odbywania stażu.

Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych niż 1/4 pensum dopuszczalne jest tylko za jego zgodą. W takiej sytuacji liczba godzin ponadwymiarowych nie może jednak przekroczyć 1/2 pensum.

Nauczycielowi mogą być też przydzielane godziny doraźnych zastępstw. Przez godzinę doraźnego zastępstwa rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego pensum, której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela.

Czytaj także: Zatrudnianie nauczycieli z początkiem roku szkolnego 2011/2012>>

Obniżone pensum

Obniżony tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć realizowanych w ramach pensum przysługuje:

● dyrektorowi szkoły,

● wicedyrektorowi szkoły,

● nauczycielowi pełniącemu inne stanowisko kierownicze w szkole,

● nauczycielowi, który obowiązki kierownicze pełni w zastępstwie innego nauczyciela.

Rozmiar takich obniżek powinien określić organ prowadzący szkołę, biorąc pod uwagę wielkość i typ szkoły oraz warunki pracy. Organ prowadzący może wymienione osoby w ogóle zwolnić z obowiązku prowadzenia zajęć w ramach pensum.

Organ prowadzący ma też prawo określić inne przypadki, w jakich nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć można obniżyć tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć, oraz warunki i tryb tego obniżenia. Nauczyciel korzystający z takiego obniżenia nie może mieć godzin ponadwymiarowych.

Inne elementy czasu pracy

Zajęcia w ramach pensum są podstawowym, ale nie jedynym elementem czasu pracy nauczyciela.

Czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo. W ramach tego czasu pracy nauczyciel ma obowiązek realizować:

1) pensum;

2) inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, z tym, że w ramach tych zajęć:

a) nauczyciel szkoły podstawowej i gimnazjum jest obowiązany prowadzić zajęcia opieki świetlicowej lub zajęcia w ramach godzin przeznaczonych w ramowych planach nauczania do dyspozycji dyrektora szkoły, z wyjątkiem godzin przeznaczonych na zwiększenie liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych – w wymiarze dwóch godzin w tygodniu,

b) nauczyciel szkoły ponadgimnazjalnej jest obowiązany prowadzić zajęcia w ramach godzin przeznaczonych w ramowych planach nauczania do dyspozycji dyrektora szkoły, z wyjątkiem godzin przeznaczonych na zwiększenie liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych – w wymiarze jednej godziny w tygodniu;

3) zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

Zajęcia wymienione w pkt 2 lit. a i b (tzw. godziny karciane) mogą być przeznaczane np. na zajęcia wyrównawcze, kółka zainteresowań. Godziny karciane są rozliczane w okresach półrocznych. Nauczyciel powinien więc zrealizować odpowiednio jedną lub dwie godziny tygodniowo przeciętnie w takim okresie, a nie koniecznie w każdym tygodniu. Z obowiązku realizacji godzin karcianych zwolnieni są m.in. dyrektorzy szkół.

Innymi zadaniami realizowanymi w ramach czasu pracy nauczyciela będzie np. udział w posiedzeniach rady pedagogicznej czy zebraniach z rodzicami, opieka nad uczniami w czasie imprez pozalekcyjnych.

Czytaj także: MEN: co nowego w edukacji od 1 września 2011>>

Nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć obowiązuje pięciodniowy tydzień pracy. Dyrektor szkoły może ustalić czterodniowy tydzień pracy:

● nauczycielom dokształcającym się,

● nauczycielom wykonującym inne ważne społeczne zadania lub

● jeżeli wynika to z organizacji pracy w szkole.

W sytuacji gdy nauczyciel wykonuje zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze w dniu wolnym od pracy powinien otrzymać inny dzień wolny. W szczególnie uzasadnionych przypadkach dopuszczalne jest jednak nieudzielenie dnia wolnego. Wówczas nauczycielowi przysługuje odrębne wynagrodzenie, obliczane jak za godziny ponadwymiarowe.

Tabela. Pensum nauczycieli w zależności od stanowisk*

@RY1@i41/2011/017/i41.2011.017.000.0031.001.jpg@RY2@

PRZYKŁAD

Nauczyciel w szkole podstawowej prowadzonej przez gminę w ramach jednej umowy o pracę ma mieć 12 godzin języka polskiego (dla których pensum jest 18-godzinne) i 10 godzin zajęć w świetlicy (pensum 26-godzinne). Ile wyniesie pensum takiego nauczyciela?

Zależy to od decyzji rady gminy prowadzącej daną szkołę. Rada gminy powinna określić w uchwale, w jaki sposób ustalać pensum dla nauczycieli realizujących w ramach jednego stosunku pracy zajęcia, dla których przepisy Karty Nauczyciela określają różne pensum.

PRZYKŁAD

W szkole ma być łącznie tygodniowo 50 godzin historii. Zatrudnionych jest dwoje nauczycieli historii – pani Maria i pan Andrzej. Pan Andrzej chce mieć jak najwięcej lekcji, zaś pani Maria nie jest zainteresowana dodatkowymi lekcjami ponad 18-godzinne pensum. Pan Andrzej złożył wniosek o podwyższenie pensum do 27 godzin, który dyrektor zaakceptował. Pozostaje więc do rozdysponowywania 5 godzin. Czy można przydzielić je panu Andrzejowi jako godziny ponadwymiarowe?

Nie. Nauczyciel, który realizuje na swój wniosek podwyższone pensum, nie może mieć godzin ponadwymiarowych (dopuszczalne jest przydzielenie mu tylko godzin doraźnych zastępstw). Wspomniane pięć godzin można przydzielić pani Marii jako godziny ponadwymiarowe, ale tylko za jej zgodą (bo jest to więcej niż 1/4 jej pensum). Jeżeli pani Maria nie wyrazi zgody, powinien zostać przyjęty do pracy nowy nauczyciel historii w niepełnym wymiarze zajęć.

Z orzecznictwa

Przepisy Karty Nauczyciela, a w szczególności art. 35 ust. 1, określają maksymalny wymiar godzin ponadwymiarowych. Rada gminy nie jest upoważniona do wprowadzania limitów godzin obowiązujących nauczycieli.

Wyrok WSA we Wrocławiu z 17 września 2008 r., sygn. akt IV SA/Wr 281/08

Praca w godzinach ponadwymiarowych nie stanowi uprawnienia nauczyciela, lecz jest jego obowiązkiem, jeżeli została zarządzona zgodnie z prawem. Zdjęcie z nauczyciela tego dodatkowego obowiązku przez nieprzydzielenie pracy w godzinach ponadwymiarowych nie może być uważane za pogorszenie warunków pracy.

Wyrok SN z 12 maja 2004 r., sygn. akt I PK 454/03

Czytaj także: Zasady przebywania nauczyciela w stanie nieczynnym>>

Podstawy prawne

• Ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 149, poz. 887)

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. nr 228, poz. 1487)

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz.U. nr 22, poz. 181; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 161, poz. 967)

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz.U. nr 46, poz. 432; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 186, poz. 1245)

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz.U. nr 15, poz. 142; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 54, poz. 442)