W trosce o dziedzictwo narodowe

Inwestorzy, czyli osoby fizyczne i jednostki organizacyjne zamierzające finansować roboty budowlane przy zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru lub objętym ochroną konserwatorską na podstawie ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego muszą pokrywać koszty badań archeologicznych, jeśli ich przeprowadzenie jest niezbędne dla ochrony zabytków. Powody do zmartwień mają również tzw. poszukiwacze skarbów. Poszukiwanie zabytków za pomocą urządzeń elektronicznych wymaga bowiem uzyskania pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Powinno to zapobiec niszczeniu zabytków archeologicznych.

Poprzednio obowiązująca ustawa, podobnie zresztą jak obecna, przewidywała, że wtedy, gdy zabytek znajduje się w niewłaściwym stanie, wojewódzki konserwator zabytków może nakazać właścicielowi tego zabytku przeprowadzenie niezbędnych prac i robót. Jeśli właściciel nie realizuje nakazu, można przeprowadzić tzw. wykonanie zastępcze. Polega ono na tym, że Skarb Państwa wykłada pieniądze na zrealizowanie prac, a wierzytelność z tytułu zastępczego wykonania prac zabezpiecza hipoteką przymusową na nieruchomości. Nowością jest możliwość umorzenia w całości lub w części albo rozłożenia na raty wierzytelności Skarbu Państwa z tytułu wykonania zastępczego. Następuje to w drodze decyzji wydanej przez wojewodę w porozumieniu z generalnym konserwatorem zabytków. Umorzenie lub rozłożenie na raty wchodzi w grę tylko wtedy, gdy zostanie stwierdzona nieściągalność wierzytelności albo gdy jej ściągnięcie mogłoby spowodować znaczny uszczerbek dla sytuacji materialnej osoby lub jednostki, na rzecz której miało miejsce wykonanie zastępcze.

Ale na tym nie koniec. Poprzednio w przypadku wystąpienia zagrożenia dla zabytku można było dokonać tymczasowego zajęcia, a nawet przejęcia zabytku na rzecz państwa. Wiązało się to jednak z koniecznością zapłacenia odszkodowania. Obecnie ustawa również przewiduje możliwość ustanowienia czasowego zajęcia (zarówno zabytku ruchomego, jak i nieruchomego) oraz przejęcia za odszkodowaniem zabytku ruchomego na rzecz Skarbu Państwa. Nowością jest natomiast możliwość wywłaszczenia przez starostę zabytku nieruchomego na wniosek konserwatora zabytków na rzecz Skarbu Państwa lub gminy właściwej ze względu na miejsce położenia tego zabytku. Przepisy nie przewidują w tym przypadku konieczności wypłaty odszkodowania.