Praca w gospodarstwie rolnym a staż pracy

Zasady zaliczania pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy zostały określone w ustawie z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (zwanej dalej ustawą).

Ilekroć przepisy prawa lub postanowienia układu zbiorowego pracy albo porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania przewidują wliczanie do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy, okresów zatrudnienia w innych zakładach pracy, do stażu tego wlicza się pracownikowi:

• okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie prowadzonym przez współmałżonka,

• przypadające przed 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16. roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem,

• przypadające po 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (art. 1 ust. 1 ustawy).

WAŻNE!

Wyżej wymienionych okresów nie można wliczać do stażu pracy, jeżeli w myśl danego przepisu lub postanowienia do stażu pracy wlicza się tylko okresy zatrudnienia w danym zakładzie pracy, w określonej branży albo okresy pracy na określonych stanowiskach lub pracy wykonywanej w szczególnych warunkach (art. 1 ust. 2 ww. ustawy).

Okres prowadzenia gospodarstwa rolnego

Do stażu pracy należy wliczać okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie prowadzonym przez współmałżonka (art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy). Nie ma tu żadnych ograniczeń czasowych, co w praktyce często jest istotną przyczyną problemów natury dowodowej.

Przez prowadzenie gospodarstwa rolnego w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy należy rozumieć samodzielną lub przy pomocy innych osób (osób bliskich, pracowników najemnych) faktyczną pracę w gospodarstwie rolnym wykonywaną na własny rachunek w charakterze właściciela bądź posiadacza w rozumieniu art. 336 Kodeksu cywilnego (wyrok NSA w Warszawie z 5 października 2001 r., II SA 1858/01). A zatem prowadzenie gospodarstwa to zarówno zarządzanie nim, jak i faktyczna praca w tym gospodarstwie, osobiście lub przy pomocy innych osób. Przy czym nie musiało to być gospodarstwo będące własnością pracownika, który dochodzi zaliczenia okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego do jego stażu pracy. Mogło być ono własnością innych osób, byle tylko pracownik władał nim jak właściciel, użytkownik, najemca lub dzierżawca.

Istotne jest jednak, że może to być tylko okres przypadający po uzyskaniu pełnoletności przez tego pracownika. Zwracał na to uwagę także Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 18 maja 1999 r. (II SA 204/99), stwierdzając, że prowadzenie gospodarstwa w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy polega na podejmowaniu czynności prawnych, do których wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych, która wiąże się z uzyskaniem pełnoletności.

Przykład

Jolanta J. przez 10 lat pracowała w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez jej męża. Następnie zatrudniła się w Przedsiębiorstwie X, w którym obowiązywał układ zbiorowy pracy przewidujący prawo do dodatku stażowego po 5 latach pracy. Układ ten przewidywał możliwość zaliczania do stażu pracy okresów zatrudnienia w innych zakładach pracy. Jolanta J. wniosła wówczas o przyznanie jej dodatku stażowego i doliczenie do jej stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym, które prowadził jej małżonek. Przedsiębiorstwo X jednak odmówiło, wskazując, że to jest niezgodne z układem zbiorowym pracy. Jolanta J. wniosła powództwo do sądu pracy, żądając zasądzenia kwoty należnego jej dodatku stażowego. Sąd uwzględnił jej powództwo, gdyż do jej stażu pracy należy wliczyć także okresy pracy w gospodarstwie rolnym, prowadzonym przez współmałżonka, co wynika z art. 1 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy.

Czytaj także: Jakie zasady obowiązują przy znoszeniu współwłasności gospodarstwa rolnego>>

Objęcie gospodarstwa rolnego

Do stażu pracy wlicza się okresy przypadające przed 1 stycznia 1983 r. i po ukończeniu przez pracownika 16. roku życia, w których pracownik pracował w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, jeśli poprzedzają one objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem (art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy).

Oznacza to, że okresy pracy w gospodarstwie rodziców lub teściów bez jego późniejszego objęcia i rozpoczęcia prowadzenia nie podlegają wliczeniu do stażu pracy. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 11 czerwca 1997 r. (I PKN 200/97), stwierdzając, że praca w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16. roku życia nie podlega zaliczeniu do pracowniczego stażu pracy, jeżeli choćby z przyczyn niezależnych od zainteresowanego nie nastąpiło objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem.

W praktyce problemy budzi samo określenie pojęcia „objęcie gospodarstwa”. Przez pojęcie to należy rozumieć nie tylko nabycie prawa własności do tego gospodarstwa, ale także jego posiadanie. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w uchwale z 16 stycznia 1996 r. (I PZP 36/95), podnosząc, że objęcie gospodarstwa rolnego rodziców lub teściów w samoistne posiadanie na podstawie nieformalnej umowy darowizny spełnia warunki z art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy.

Jak udowodnić pracę w gospodarstwie rolnym

Jeżeli chodzi o sposób udowodnienia przez pracownika faktu pracy w gospodarstwie rolnym, jego późniejszego objęcia i prowadzenia, określa to art. 3 ustawy. Na wniosek osoby zainteresowanej właściwy urząd gminy jest zobowiązany obliczyć okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, wydając stosowne zaświadczenie w celu przedłożenia w zakładzie pracy. Jeżeli urząd nie dysponuje takimi dokumentami, zawiadamia osobę zainteresowaną o tej okoliczności na piśmie. W takiej sytuacji okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym mogą być udowodnione zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo. Pracodawca może więc w razie braku zaświadczenia z urzędu gminy zażądać pisemnych zeznań tych świadków.

Ryszard Sadlik

sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach

Podstawa prawna:

• ustawa z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (DzU nr 54, poz. 310),

• wyrok Sądu Najwyższego z 11 czerwca 1997 r. (I PKN 200/97, OSNP 1998/10/295),

• uchwała Sądu Najwyższego z 16 stycznia 1996 r. (I PZP 36/95, OSNP 1996/13/181).

• wyrok NSA w Warszawie z 18 maja 1999 r. (II SA 204/99, niepubl.),

• wyrok NSA w Warszawie z 5 października 2001 r. (II SA 1858/01, niepubl.).