Kandydowanie w wyborach samorządowych 2014

Kadencja samorządów dobiega w tym roku końca. Dokonamy zatem oceny pracy nie tylko dotychczasowych rządzących, ale też wybierzemy nowych.

Jeżeli chcesz w sposób szczególny dbać o dobro i pomyślność wspólnoty samorządowej, jej rozwój społeczny gospodarczy, kulturowy i cywilizacyjny, utrzymywać stałą wieź z mieszkańcami i ich organizacjami, kandydowanie w wyborach samorządowych w 2014 roku to idealna propozycja dla ciebie.

Kto może zostać radnym?

W Polsce wybiera się radnych, czyli członków organów samorządowych, na czterech szczeblach: wojewódzkim, powiatowym, gminnym oraz w jednostkach pomocniczych gminy: sołectwach, dzielnicach osiedlach. 

Radnym może zostać każdy, kto ukończył 18. rok życia i posiada zaświadczenie o niekaralności, stale zamieszkuje w gminie (powiecie, województwie), w którym kandyduje. Obligatoryjnym obowiązkiem jest, więc posiadanie biernego prawa wyborczego, natomiast obywatelstwo polskie nie jest warunkiem koniecznym. Aby zostać radnym należy mieć obywatelstwo państwa należącego do Unii Europejskiej i pełnię praw wyborczych w tym państwie.

Zobacz również: Zatrudnianie pracowników samorządowych po wyborach w 2014 roku

Mandat radnego

Ustawy o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym i o samorządzie województwa w sposób jednolity kształtują konstrukcję mandatu radnego. Pełnienie mandatu radnego wiąże się z określonymi obowiązkami i prawami oraz szczególną odpowiedzialnością związaną z reprezentacją wspólnoty samorządowej. Co ważne, mandat radnego jest mandatem wolnym, ponieważ wyborcy nie mają możliwości odwołania go, a radnego nie wiążą ich polecenia. Radny nie ma obowiązku składania wyborcom sprawozdań ze swojej działalności. Ustawodawca nakładając na radnego obowiązek utrzymywania stałej więzi z mieszkańcami oraz ich organizacjami, nie określił zasad, form ani metod tych kontaktów. Należy więc przyjąć, że celem wszelkich działań władz samorządu terytorialnego, a więc i radnego, jest interes mieszkańców jednostki samorządowej. Dobro to ma mieć charakter nadrzędny.  Tezę tę potwierdza także rota ślubowania radnego gminy (art.23a ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, dalej jako: u.s.g.).

Niekiedy radnym przysługują szczególne uprawnienia i przywileje mające jednak charakter norm nie obłożonych sankcją prawną, a więc niemożliwych do wyegzekwowania za pomocą środków prawnych. Lokalne prawo statutowe przyznaje radnym np. prawo do bezpłatnego przejazdu środkami komunikacji lokalnej czy do przyjmowania ich - w sprawach związanych z wykonywanym mandatem - poza kolejnością przyjęć interesantów przez kierownictwa organów państwowych, instytucji i przedsiębiorstw działających na danym terenie.

Wykonywanie mandatu radnego a stosunek pracy

Dość mało popularną i rzadko omawianą kwestią, a niezwykle ważną jest łączenie pracy i funkcji radnego. Jak pogodzić zatrudnienie w ramach stosunku pracy oraz pracę w samorządzie? Ile dni zwolnienia z pracy zawodowej w miesiącu możesz otrzymać w celu wzięcia udziału w pracach rady lub jej komisji? Radni otrzymują gwarantowaną przez prawo dietę. Należy jednak podkreślić, że niezgodne z prawem jest pobieranie diety i wynagrodzenia, przez radnego pełniącego swoją służbę i będącego pracownikiem za dni, w których odbywa się sesja czy komisja problemowa. Cel diety to rekompensata za utracone zarobki, więc pobieranie podwójnego wynagrodzenia stanowiłoby naruszenia prawa.

Ustawy nie zawierają definicji diety, wynika z nich jedynie uprawnienie do jej otrzymywania oraz do zwrotu kosztów podróży służbowych na zasadach ustalonych przez radę gminy.  Zgodnie ze stanowiskiem doktryny diety winny rekompensować utracone wskutek pełnienia funkcji radnego zarobki i poniesione w związku z tym koszty. W związku z wykonywaniem mandatu radny korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych, a ponadto - co godne podkreślenia - pracodawca obowiązany jest zwolnić radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia mu brania udziału w pracach organów gminy( art.25 ust. 1 u.s.g.).

Jak wynika z brzmienia przepisu, pracodawca nie ma obowiązku udzielać pracownikowi całodziennego urlopu bezpłatnego, a jedynie zwolnić radnego na czas trwania sesji rady wraz z czasem potrzebnym na dojazd i powrót. Pracodawca nie może odmówić radnemu udzielenia takiego zwolnienia, ponieważ zwolnienie radnego od pracy zawodowej na czas trwania posiedzenia gminnych organów jest zwolnieniem obligatoryjnym.

Jak potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego (patrz np. : I PZP 22/94), za czas zwolnienia pracownikowi wynagrodzenie od zakładu pracy nie przysługuje lub ulega ono proporcjonalnemu zmniejszeniu.

Zobacz również: Wybory samorządowe 2014

Ograniczenia

W celu zapewnienia przejrzystości działań organów administracji publicznej i przeciwdziałaniu korupcji pełnienie funkcji radnego wiąże się z wieloma ograniczeniami. Przepisy ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym wskazują, że mandatu radnego gminy nie można łączyć z: mandatem posła lub senatora; wykonywaniem funkcji wojewody lub wicewojewody; członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego.

Ponadto osoba wybrana na radnego nie może wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy, w której uzyskała mandat, oraz wykonywać funkcji kierownika lub jego zastępcy w jednostce organizacyjnej tej gminy. Uzasadnieniem tych zakazów jest kolizja pomiędzy obowiązkami radnego jako członka organu stanowiącego i kontrolnego gminy a jego statusem, jako pracownika podległego organom gminy, w szczególności wójtowi.

Radni nie mogą podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn mogących podważyć zaufanie wyborców do wykonywania mandatu. „Podważenie zaufania wyborców” - określenie to ma charakter subiektywny i wymaga oceny w każdym konkretnym wypadku. Zakaz ten nie uniemożliwia podejmowania przez radnego pracy zgodnej z prawem, jeżeli praca ta nie budzi podejrzeń co do stronniczości i naruszenia zasad etyki funkcjonariusza publicznego.

Radni nie mogą też powoływać się na swój mandat w związku z podjętymi dodatkowymi zajęciami bądź działalnością gospodarczą prowadzoną na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami. Nie mogą również prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności. Na przykład prowadzenie przez radnego działalności handlowej na terenie targowiska należącego do gminy stanowi naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia gminnego, na co wskazał WSA w Szczecinie w wyroku z 1 czerwca 2011 r. (patrz: sygn. akt II SA/Sz 484/11).

Jeżeli zdarzy się, że radny przed rozpoczęciem wykonywania mandatu prowadził działalność gospodarczą, ma obowiązek zaprzestać prowadzenia takiej działalności w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania.

Niedopełnienie tego obowiązku powoduje wygaśnięcie mandatu radnego.

Polecamy serwis: Pracownicy

Zarówno radni, jak i ich małżonkowie nie mogą być członkami zarządu ani komisji rewizyjnych lub władz kontrolnych, a także pełnomocnikami spółek handlowych z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorstw, w których uczestniczą takie osoby. Jeżeli dojdzie do wybrania radnego lub jego małżonka na wskazane wcześniej stanowiska, wybór taki jest z mocy prawa nieważny. Jeżeli natomiast radny lub jego małżonek został powołany do pełnienia wskazanych funkcji w spółkach handlowych z udziałem gminnych osób prawnych przed rozpoczęciem wykonywania mandatu, jest zobowiązany zrzec się pełnienia funkcji w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania przez radnego. Jeśli tego nie uczyni, traci stanowisko z mocy prawa po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania.

Radni nie mogą posiadać również pakietu większego niż 10% udziałów lub akcji w spółkach prawa handlowego z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorstw, w których uczestniczą takie osoby. Udziały lub akcje, które przekraczają 10% w spółkach prawa handlowego z udziałem gminnych osób prawnych, radny zobowiązany jest sprzedać przed pierwszą sesją rady gminy. Jeśli nie sprzeda tych akcji, wówczas zarówno w trakcie sprawowania przez radnego mandatu, jak i w ciągu 2 lat po jego wygaśnięciu akcje te nie dają prawa głosu, prawa do dywidendy, prawa do podziału majątku, prawa poboru czyli prawa pierwszeństwa przy obejmowaniu nowych akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy.

Uprawnienia radnego

Radnemu z racji wykonywanej funkcji przysługuje - jak była mowa wyżej - ochrona prawna przewidziana dla funkcjonariuszy publicznych. Ponadto pracownika będącego radnym trudniej jest zwolnić z pracy niż inne zatrudnione osoby. Dzieje się tak dlatego, że radni gmin, powiatów i województw korzystają ze szczególnej ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy.

Rozwiązanie stosunku pracy z radnym wymaga uprzedniej zgody rady gminy, rady powiatu lub sejmiku województwa, którego jest on członkiem. Rada gminy, rada powiatu bądź sejmik województwa odmówi zgody na rozwiązanie stosunku pracy, jeżeli podstawą jego rozwiązania są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu (art. 25 ust. 2 u.s.g., art. 22 ust. 2 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym i art. 27 ust. 2 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa). Natomiast mogą one wyrazić zgodę na zwolnienie w pozostałych przypadkach. Sąd Najwyższy w wyroku z 17 września 2007 r. (sygn. akt III PK 36/07) uznał, że w sytuacjach, gdy podstawą rozwiązania stosunku pracy nie są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu, decyzję o wyrażeniu zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym pozostawiono dyskrecjonalnej ocenie samej rady, która swobodnie decyduje, czy zgody takiej udzielić czy też nie (...) swobodna uznaniowa decyzja należy tylko do niej.

Zapewne podstawowy cel tej regulacji to ochrona trwałości stosunku pracy radnego. Ograniczenie swobody pracodawców w rozwiązywaniu umów z radnymi ma zapewnić im skuteczne wykonywanie mandatu.

Komu przysługuje ochrona trwałości stosunku pracy?

Regulacja ustaw samorządowych nie wymienia enumeratywnie podstaw zatrudnienia radnego,  odwołują się one tylko do pojęcia „stosunek pracy”. Tak więc forma jego nawiązania dla zastosowania wskazanych przepisów nie ma znaczenia. Zgodnie z art. 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Nawiązanie stosunku w oparciu o jedną z wyżej wymienionych form oznacza stosowanie z mocy prawa omawianych przepisów ustaw samorządowych.

Zobacz również: Oświadczenia majątkowe w nowej elektronicznej wersji

Uprawnienie do bezpłatnego urlopu

Osoba wybrana na radnego nie może być zatrudniona w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy, w której uzyskała mandat. Nie może również pełnić funkcji kierownika gminnej jednostki organizacyjnej oraz jego zastępcy. W takich sytuacjach osoba ta powinna złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy, ale jeszcze przed przystąpieniem do wykonywania mandatu.

W przypadku radnego wykonującego funkcję kierownika lub jego zastępcy w jednostce organizacyjnej, przejętej lub utworzonej przez gminę w czasie kadencji, termin powyższy wynosi 6 miesięcy od dnia przejęcia lub utworzenia tej jednostki. Radny otrzyma urlop na czas sprawowania mandatu oraz następne trzy miesiące po jego wygaśnięciu. W takim przypadku nie ma znaczenia ani rodzaj, ani okres trwania stosunku pracy. Jeżeli jednak został on zawarty na czas określony, który ustałby przed terminem zakończenia urlopu bezpłatnego, przedłuża się go do 3 miesięcy po jego zakończeniu. Niezłożenie wniosku o urlop jest równoznaczne z zrzeczeniem się mandatu.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (ostatnia zmiana: Dz.U. z 2014 r., poz. 379)
• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (ostatnia zmiana: Dz.U. z 2014 r., poz. 379)
• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (ostatnia zmiana: Dz.U. z 2014 r., poz. 379)
• ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (ostatnia zmiana: Dz.U. z 2014 r., poz. 208)

Zobacz również: Wybory samorządowe 2014 - o czym powinni wiedzieć kandydaci na radnych?