Nauczyciel na wycieczce szkolnej

Wynagradzanie nauczycieli za czas spędzony na wycieczkach szkolnych nie jest sprawą prostą. Wszystko zależy od charakteru samej wycieczki oraz od zasad jej finansowania. Część świadczeń przysługujących nauczycielom za takie dodatkowe zadania może stanowić przedmiot odrębnych zapisów zawartych w regulaminach wynagradzania.

Jak zorganizować wycieczkę szkolną

Zasady organizowania wszelkiej turystyki szkolnej, w tym również i wycieczek, wynikają z przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (dalej: rozporządzenie).

Szkoły mogą organizować turystykę szkolną m.in. w formie:

• wycieczek przedmiotowych - inicjowanych i realizowanych przez nauczycieli w celu uzupełnienia obowiązującego programu nauczania, w ramach danego przedmiotu lub przedmiotów pokrewnych,

• wycieczek krajoznawczo-turystycznych (udział w tych wycieczkach nie wymaga od uczestników specjalnego przygotowania),

• imprez krajoznawczo-turystycznych (biwaki, konkursy, turnieje),

• imprez wyjazdowych (zielone szkoły, szkoły zimowe, szkoły ekologiczne) - § 4 rozporządzenia.

Obowiązki nauczyciela

Przypomnijmy, że czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień (art. 42 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, dalej: Karta Nauczyciela). W ramach tego czasu pracy oraz ustalonego wynagrodzenia nauczyciel obowiązany jest realizować:

• zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz,

• inne czynności i zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły, ze szczególnym uwzględnieniem zajęć opiekuńczych i wychowawczych wynikających z potrzeb i zainteresowań uczniów,

• zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

Do zajęć, które nauczyciel realizuje poza obowiązkowym „pensum”, zalicza się np. koła zainteresowań, przygotowanie uczniów do olimpiad przedmiotowych, udział w zawodach sportowych czy właśnie wycieczkach klasowych. Takie dodatkowe zadania należy zatem uznać jako zajęcia wykonywane w ramach innych czynności i zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły. Szczegółowa organizacja tych zajęć powinna być określona w statucie szkoły.

Zapamiętaj!

Wszelkie wycieczki i wyjazdy uczniów mogą być organizowane w ramach zajęć lekcyjnych, pozalekcyjnych oraz pozaszkolnych, w tym również w dniach wolnych od zajęć.

Musi być kierownik lub opiekun

Do uprawnień dyrektora należy wyznaczenie kierownika wycieczki. Każda wycieczka, nawet ta organizowana na terenie miejscowości, w której położona jest szkoła, musi mieć wyznaczonego kierownika (§ 11 rozporządzenia).

Kierownikiem, co do zasady, powinien być pracownik pedagogiczny szkoły o odpowiednich kwalifikacjach. W przypadku gdy kierownikiem miała by być inna osoba niż pracownik pedagogiczny, musi ona spełniać następujące warunki:

• przede wszystkim musi być osobą pełnoletnią,

• mieć ukończony kurs kierowników wycieczek lub

• być instruktorem harcerskim, lub

• posiadać uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek.

Wyższe wymagania przewiduje rozporządzenie dla kierowników wycieczek kwalifikowanych oraz zagranicznych. Jednym z warunków jest bowiem znajomość języka obcego w stopniu umożliwiającym porozumienie się w kraju docelowym, jak również w krajach znajdujących się na trasie planowanej wycieczki lub imprezy (§ 14 rozporządzenia).

Opiekunem wycieczki może być praktycznie każdy nauczyciel i nie wymaga to zgody dyrektora. Zgoda jest natomiast potrzebna, gdy taką funkcję ma pełnić inna pełnoletnia osoba (§ 13 rozporządzenia). Często zdarza się jednak, że nauczyciel jest kierownikiem wycieczki, a opiekunami ktoś spośród rodziców (ewentualnie innych opiekunów).

Dyrektor w tym przypadku powinien wyrazić zgodę na pełnienie funkcji opiekuna przez wskazane z imienia i nazwiska osoby. Wystarczy, że podpisze kartę wycieczki, w której wpisane będą dane personalne tych osób.

Do zadań opiekuna wycieczki należy w szczególności:

• sprawowanie opieki nad powierzonymi mu uczniami,

• współdziałanie z kierownikiem w zakresie realizacji programu i harmonogramu wycieczki,

• sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem regulaminu przez uczniów, ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa,

• nadzorowanie wykonywania zadań przydzielonych uczniom oraz

• wykonywanie innych zadań zleconych przez kierownika.

Niezbędna karta wycieczki

Zanim wycieczka dojdzie do skutku, dyrektor szkoły powinien zaakceptować jej plan i listę uczestników. W karcie należy zakreślić cel i założenia programowe wycieczki oraz jej trasę, termin, w jakim ma się odbyć oraz kto na wycieczkę ma jechać. Dodatkowo należy wskazać liczbę uczestników.

W karcie powinny znaleźć się również informacje dotyczące kierownika wycieczki oraz jej opiekunów. Wzór karty wycieczki stanowi załącznik do rozporządzenia (§ 10 rozporządzenia).

Kto płaci za wycieczkę

Działalność szkoły, m.in. w zakresie organizowania wycieczek szkolnych, w tym koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia kierowników i opiekunów wycieczek, może być finansowana ze środków pozabudżetowych, a w szczególności:

• z odpłatności uczniów biorących udział w wycieczce lub imprezie,

• ze środków pochodzących z działalności samorządu uczniowskiego i organizacji młodzieżowych działających na terenie szkoły,

• ze środków wypracowanych przez uczniów,

• ze środków przekazanych przez radę rodziców lub radę szkoły, a także osoby fizyczne i prawne (§ 16 rozporządzenia).

Ma to o tyle znaczenie, że od sposobu finansowania wycieczki zależą świadczenia przysługujące nauczycielom. To, czy za czas wycieczki nauczyciel ma prawo np. do diety i zwrotu kosztów, uzależnione jest od tego, kto za wycieczkę płaci.

Zapamiętaj!

Przy wycieczce organizowanej z innych środków, niż pochodzące od rodziców oraz z budżetu szkoły, koszty udziału nauczycieli należy uwzględnić w planie finansowym szkoły. Wówczas nie będą to koszty kwalifikowane jako koszty podróży służbowej.

Natomiast gdy wycieczkę organizuje wychowawca i rada rodziców - koszty podróży, noclegu i wyżywienia nauczycieli, czyli opiekunów wycieczki, powinny być pokryte przez budżet szkoły. Oznacza to zatem, że koszty te powinny być potraktowane jako koszty podróży służbowej nauczycieli - opiekunów.

Jak wynagradzać nauczyciela na wycieczce

Karta Nauczyciela nie przewiduje odrębnych i szczególnych rozwiązań prawnych w zakresie wynagradzania nauczycieli sprawujących opiekę nad uczniami podczas wycieczek szkolnych. Tym samym do nauczycieli sprawujących opiekę lub kierownictwo na wycieczkach stosuje się przepisy ogólne regulujące warunki płacy i pracy nauczycieli. Czas pracy nauczyciela, niezależnie od zadań, wynosi do 40 godzin tygodniowo, realizowany w ciągu 5 dni, za które nauczyciel z pierwszym dniem miesiąca otrzymuje wynagrodzenie.

Motywacyjny za wycieczkę

Przepisy Karty nie przewidują zatem odrębnego świadczenia za prowadzenie przez nauczyciela zajęć pozalekcyjnych, w tym również prowadzenie wycieczek klasowych. Nie oznacza to jednak, że nauczycielowi nie można przyznać z tego tytułu odpowiedniej gratyfikacji finansowej. Dotyczy to głównie sytuacji, w której działania nauczyciela wykraczają poza ustalony standard wymagań.

Taką funkcję pełni m.in. dodatek motywacyjny, który może być przyznawany nauczycielom wyróżniającym się w realizacji obowiązków służbowych. Dyrektor szkoły przyznaje ten dodatek w zależności od oceny zaangażowania nauczyciela w ich wykonywanie, w tym zróżnicowanie form oddziaływania dydaktycznego i wychowawczego (np. wycieczki szkolne).

Jednostka samorządu terytorialnego określa szczegółowe zasady i warunki przyznawania i wypłacania dodatku motywacyjnego w regulaminie wynagradzania. Może również wyodrębnić tytuły związane ze szczególnie aktywnym wypełnianiem różnych zadań szkolnych, za które dodatek będzie przyznawany.

Nie wydłużamy czasu pracy nauczyciela

W przypadku gdy w związku z wycieczką szkolną zaistniałaby konieczność wydłużenia czasu pracy nauczyciela (opiekuna), powyżej dopuszczalnych 40 godzin, dyrektor szkoły (kierownik wyjazdu) powinien odpowiednio zwiększyć liczbę opiekunów takiej wycieczki. W sytuacjach szczególnych możliwe jest skorzystanie z przepisów powszechnych regulujących wykonywanie zadań wykraczających poza zakres obowiązków pracowniczych, tj. umów cywilnych (zlecenia, o dzieło).

Wycieczka to nie praca w godzinach ponadwymiarowych

W odniesieniu do nauczycieli sprawujących opiekę nad uczniami podczas wycieczek klasowych nie znajdują zastosowania przepisy dotyczące dodatkowego wynagrodzenia z tytułu godzin ponadwymiarowych lub doraźnych zastępstw. Wynagrodzenie z tego tytułu przysługuje wyłącznie w szczególnych przypadkach.

Nauczyciel może być zobowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością tylko w szczególnych przypadkach, podyktowanych koniecznością realizacji programu nauczania lub zapewnienia opieki w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (art. 35 Karty Nauczyciela). Za godzinę ponadwymiarową uznaje się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Godziny ponadwymiarowe traktowane są wyłącznie jako godziny wynikające z realizowanych planów nauczania. Podczas wycieczek szkolnych plan nauczania nie jest realizowany; tym samym w czasie ich odbywania nie można mówić o pracy w godzinach ponadwymiarowych.

Kiedy nauczyciel ma prawo do świadczeń z tytułu podróży służbowych

Prawo do takich świadczeń gwarantuje finansowanie wycieczki przez rodziców lub z budżetu szkoły.

Udział nauczycieli w wycieczce szkolnej w charakterze opiekunów należałoby traktować jako zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły, jakie nauczyciel obowiązany jest realizować w ramach obowiązującego go 40-godzinnego tygodnia pracy. Dodatkowo udział nauczycieli w wycieczce szkolnej w charakterze opiekunów jest przecież wykonywaniem na polecenie pracodawcy zadania służbowego poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy. Za takie zadania zlecone pracownikom, w tym również nauczycielom, przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.

Zapamiętaj!

Karta Nauczyciela nie reguluje kwestii „delegacji służbowych” nauczycieli ani też nie określa, czy udział nauczyciela w wycieczce szkolnej (w charakterze opiekuna, kierownika, itp.) powinien być traktowany jako „delegacja służbowa”. Ponieważ Karta Nauczyciela w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, a nieuregulowanych jej przepisami, odsyła do przepisów ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (dalej: k.p.), regulacji dotyczących podróży służbowej nauczycieli należy szukać właśnie tam (art. 91c Karty Nauczyciela).

Świadczenia za podróż służbową

Pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową (art. 77⁵ k.p.). Wysokość oraz warunki ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej odbywanej na obszarze kraju określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (dalej: rozporządzenie o podróżach).

Z tytułu podróży służbowej pracownikom przysługują zatem takie należności, jak:

1) diety,

2) zwrot kosztów:

• przejazdów,

• noclegów,

• dojazdów środkami komunikacji miejscowej oraz

• innych udokumentowanych wydatków określonych przez pracodawcę i odpowiednich do uzasadnionych potrzeb (§ 3 rozporządzenia o podróżach).

Diety przysługujące pracownikowi z tytułu podróży służbowej na terenie kraju są przeznaczone na pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia w czasie podróży pracownika. Należności z tytułu diet oblicza się za czas od rozpoczęcia podróży służbowej (wyjazdu) do powrotu (przyjazdu) po wykonaniu zadania (§ 4 rozporządzenia o podróżach).

Z tytułu podróży odbywanej w terminie i miejscu określonym przez pracodawcę pracownikowi przysługuje zwrot kosztów przejazdów. Pracodawca określa środek transportu, jakim podróż ma się odbyć. Zwrot kosztów przejazdu obejmuje zatem cenę biletu określonego środka transportu, z uwzględnieniem przysługującej pracownikowi ulgi na dany środek transportu, bez względu na to, z jakiego tytułu ulga ta przysługuje.

Na wniosek pracownika-nauczyciela pracodawca przyznaje zaliczkę na niezbędne koszty podróży. Rozliczenia kosztów odbytej przez pracownika podróży dokonuje się w terminie 14 dni od dnia jej zakończenia (§ 8a rozporządzenia o podróżach).

Zapamiętaj!

Do rozliczenia kosztów podróży pracownik powinien dołączyć dokumenty (rachunki) potwierdzające poszczególne wydatki (nie dotyczy to diet oraz wydatków objętych ryczałtami). Jeżeli uzyskanie dokumentu (rachunku) nie było możliwe, pracownik składa pisemne oświadczenie o dokonanym wydatku i przyczynach braku jego udokumentowania.

W związku z tym, na podstawie przepisów rozporządzenia o podróżach, z tytułu delegacji nauczycielowi przysługują następujące należności:

• zwrot kosztów przejazdów,

• zaliczka na koszty przejazdu (i rozliczenie zaliczki).

Za wycieczkę nie przysługują dni wolne

W przypadku nauczycieli realizujących zadania w szkołach „feryjnych” nie znajdują zastosowania przepisy Karty Nauczyciela, dotyczące wykonywania zadań w dniu wolnym od pracy (art. 42c Karty Nauczyciela). Rozstrzygające w tej kwestii są przepisy dotyczące obowiązku 40-godzinnego tygodnia pracy nauczyciela, realizowanego w ciągu 5 dni oraz organizacji i sposobu realizacji planów nauczania przez szkołę (czyli zajęcia od poniedziałku do piątku).

Nauczyciel uczestniczący w wycieczce nie może być zobowiązany do realizowania zadań w soboty i niedziele. Nauczyciel szkoły „feryjnej” z uwagi na 5-dniowy tydzień pracy nie ma też faktycznej możliwości odebrania dnia wolnego bez uszczerbku dla szkoły i uczniów. Ewentualne wydłużenie czasu trwania wycieczki na soboty i niedziele wymaga zgody rodziców i uczniów, a wynikające z tego dodatkowe obowiązki związane z opieką nad uczniami powinny zostać uregulowane z nauczycielami. Uzgodnienia powinny być również przeprowadzone z innymi osobami uprzednio zatwierdzonymi przez dyrektora w charakterze opiekunów.

Zapamiętaj!

Praca polegająca na opiekowaniu się uczniami w czasie wycieczki szkolnej nie jest prowadzeniem „zajęć dydaktycznych”.

Tym samym udział nauczycieli w wycieczce szkolnej w charakterze opiekunów należałoby traktować jako zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły, jakie nauczyciel obowiązany jest realizować w ramach obowiązującego go wymiaru czasu pracy. Dlatego też takim nauczycielom nie przysługuje inny wolny dzień.

Magdalena Kasprzak

Podstawy prawne

• Ustawa z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238)

• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 181, poz. 1288)

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. Nr 135, poz. 1516)

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1990; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 227, poz. 1661)