Wcześniejsza emerytura dla nauczyciela

Czy wniosek o rozwiązanie stosunku pracy może zgłosić tylko nauczyciel

Mam 23-letni staż pracy nauczycielskiej. Pomimo że spełniam warunki dotyczące stażu pracy wymagane do przyznania emerytury na podstawie Karty Nauczyciela, wciąż pracuję. Dowiedziałam się jednak, że mogę zostać zwolniona z pracy ze względu na ograniczenie liczby etatów w szkole. Jeśli inicjatywa rozwiązania stosunku pracy wyjdzie od dyrektora, to czy nie otrzymam emerytury?

Nie. Emerytura nauczycielska na podstawie ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (dalej: Karta Nauczyciela) przysługuje pod warunkiem rozwiązania, na wniosek nauczyciela, stosunku pracy nauczycielskiej, w którym pozostawał on przed wystąpieniem o to świadczenie. Od zasady tej Karta Nauczyciela przewiduje jednak wyjątki.

Warunek rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela uważa się za spełniony zarówno, gdy rozwiązanie to następuje na podstawie wypowiedzenia złożonego przez nauczyciela, jak i wtedy, gdy stosunek pracy rozwiązuje się wprawdzie na podstawie porozumienia stron, ale wniosek w tej sprawie złoży nauczyciel. Emerytura nauczycielska przysługuje także wtedy, gdy stosunek pracy ustaje (tak jak może to mieć miejsce w analizowanej sytuacji) z inicjatywy dyrektora szkoły z powodu całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania, które uniemożliwiają dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.

Omawiając wpływ sposobu rozwiązania stosunku pracy na prawo do emerytury z Kary Nauczyciela, trzeba wyjaśnić, że emerytura nauczycielska bez względu na wiek nie przysługuje w przypadku wygaśnięcia umowy o pracę zawartej z nauczycielem na czas określony w związku z upływem okresu, na jaki została zawarta. W takim przypadku konieczne jest złożenie wniosku o jej rozwiązanie przed upływem okresu obowiązywania umowy. Warto również przypomnieć, że nauczyciel zatrudniony równocześnie w kilku szkołach lub placówkach, w celu nabycia prawa do emerytury na podstawie Karty Nauczyciela, musi rozwiązać stosunki pracy we wszystkich szkołach (placówkach).

Czy przed wystąpieniem o emeryturę z Karty Nauczyciela konieczne jest rozwiązanie umowy

Do końca 2008 r. spełniłam warunki stażowe wymagane do przejścia na emeryturę z Karty Nauczyciela, ale wciąż pracuję w szkole. Jestem członkiem OFE. Chciałabym przejść na emeryturę we wrześniu tego roku i jednocześnie pracować na część etatu. Czy do otrzymania emerytury z Karty Nauczyciela konieczne jest rozwiązanie stosunku pracy?

Tak. Warunkiem przyznania emerytury na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela jest rozwiązanie stosunku pracy. Ponadto Czytelniczka będzie musiała złożyć wniosek o przekazanie składek zgromadzonych w OFE, za pośrednictwem ZUS, na konto budżetu państwa.

Nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., mają prawo do tzw. emerytury bez względu na wiek, przewidzianej w Karcie Nauczyciela, jeżeli:

• nie później niż do 31 grudnia 2008 r. osiągnęli co najmniej 30-letni okres zatrudnienia, w tym co najmniej 20-letni okres pracy nauczycielskiej albo co najmniej 25-letni okres zatrudnienia, w tym co najmniej 20-letni okres pracy w szkolnictwie specjalnym,

• rozwiążą stosunek pracy,

• nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożą wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w funduszu, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

Z powyższego wynika, że przyznanie emerytury nauczycielskiej z Karty Nauczyciela uzależnione jest od rozwiązania stosunku pracy, przy czym (tak jak w analizowanej sytuacji) może ono nastąpić po 31 grudnia 2008 r. Nie wystarczy zatem wystąpienie do pracodawcy o obniżenie wymiaru czasu pracy.

Czy zawsze przed przejściem na emeryturę trzeba wykonywać zawód nauczyciela

Urodziłem się w 1948 r. Przez ponad 18 lat byłem zatrudniony jako nauczyciel. Później zmieniłem zawód. Czy fakt, że obecnie nie wykonuję zawodu nauczyciela, stanowi przeszkodę w uzyskaniu emerytury z tytułu pracy w szczególnym charakterze?

Nie. Prawo do emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze [za taką w myśl rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (dalej: rozporządzenie w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze) uznawana jest praca nauczycielska] może nabyć także osoba, która ostatnio – przed przejściem na emeryturę – nie wykonywała zawodu nauczyciela.

Osoby, które wykonywały pracę nauczycielską i nie spełniają warunków do otrzymania emerytury z Karty Nauczyciela, powinny sprawdzić, czy mogą skorzystać z emerytury przewidzianej w rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W myśl tego rozporządzenia, mężczyzna urodzony przed 1 stycznia 1949 r., który wykonywał pracę nauczycielską (wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela), może otrzymać emeryturę, jeśli spełni następujące warunki:

• ukończy 60 lat,

• udowodni co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym co najmniej 15 lat w szczególnym charakterze.

Ostatnim tytułem do ubezpieczenia starającego się o emeryturę za pracę w szczególnym charakterze nie musi być zatrudnienie w charakterze nauczyciela. Jednak wnioskodawca musi udowodnić 15 lat pracy nauczycielskiej wykonywanej w czasie swojej aktywności zawodowej na podstawie stosunku pracy, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Jeśli w analizowanej sytuacji warunek ten będzie spełniony oraz ogólny staż emerytalny wyniesie 25 lat, ZUS przyzna emeryturę.

Świadczenie urlopowe dla nauczycieli>>

Czy okresy pobierania zasiłków zwiększą staż pracy nauczycielskiej

W tym roku chcę złożyć wniosek o wcześniejszą emeryturę przewidzianą w Karcie Nauczyciela. Czy ZUS wliczy do wymaganego 20-letniego okresu zatrudnienia w charakterze nauczyciela okresy przebywania na zwolnieniu z powodu choroby oraz pobierania zasiłku macierzyńskiego?

Nie. ZUS, ustalając staż pracy nauczycielskiej, uwzględni tylko okresy faktycznego wykonywania tej pracy oraz okresy urlopu wypoczynkowego.

Przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnym charakterze nie uwzględnienia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy lub świadczenie rehabilitacyjne. ZUS nie wliczy również okresów urlopu wychowawczego, bezpłatnego, szkoleniowego, służby wojskowej, urlopu dla poratowania zdrowia, przebywania nauczycieli na urlopie na dalsze kształcenie się, pozostawania nauczycieli w stanie nieczynnym.

Zasada ta dotyczy zarówno wcześniejszej emerytury bez względu na wiek – przewidzianej w Karcie Nauczyciela, jak i z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze – wynikającej z rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy czy też zasiłku chorobowego, macierzyńskiego zostaną zaliczone przez ZUS do tzw. ogólnego okresu zatrudnienia. Wynosi on w przypadku starania się o emeryturę z Karty Nauczyciela 30 albo 25 lat. Do tego okresu wlicza się nie tylko okresy pozostawania w stosunku pracy, ale również inne okresy składkowe, nieskładkowe oraz ewentualnie okresy uzupełniające (tzw. rolne) i okresy ubezpieczenia za granicą, określone w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Czy ZUS przyzna świadczenie po ukończeniu obniżonego wieku emerytalnego po 2008 r.

Do 1998 r. przez 15 lat pracowałam jako nauczycielka w szkole podstawowej. Od początku 1999 r. wykonuję inny zawód. Nie przystałam do OFE. Nie spełniam warunków do otrzymania emerytury z Karty Nauczyciela, bo mam zbyt krótki staż pracy nauczycielskiej. Do końca 2008 r. nie ukończyłam 55 lat, czyli nie spełniam warunków do otrzymania emerytury dla zatrudnionych w szczególnym charakterze. Czy jest jakaś podstawa prawna do przyznania mi wcześniejszej emerytury po ukończeniu 55 lat w 2009 r.?

Tak. Czytelniczka będzie mogła starać się o wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnym charakterze – pracy nauczycielskiej, na podstawie art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS).

Nauczyciele, którzy do końca 2008 r. nie ukończą obniżonego wieku emerytalnego wymaganego do przyznania emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze (55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn), mogą – po ukończeniu tego wieku – przejść na wcześniejszą emeryturę, jeśli 1 stycznia 1999 r. posiadali:

• 15 lat pracy nauczycielskiej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,

• 20-letni w przypadku kobiet i 25-letni w przypadku mężczyzn okres składkowy i nieskładkowy

(art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Gdy wnioskodawcą jest pracownik, ZUS przyzna omawianą wcześniejszą emeryturę, jeśli rozwiąże on stosunek pracy.

Emerytura przyznana po spełnieniu powyższych warunków jest ustalana przynajmniej w części według nowych zasad. Osobom, które nie pobrały (nawet za jeden miesiąc) wcześniejszej emerytury, a obniżony wiek emerytalny ukończą w latach 2009– –2013, ZUS oblicza omawiane świadczenie według mieszanego sposobu. Gdy wiek uprawniający do emerytury (w analizowanej sytuacji 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn) zostanie osiągnięty w 2009 r., świadczenie stanowi sumę 80% emerytury wyliczonej według starych zasad oraz 20% emerytury obliczonej w myśl nowych zasad, czyli ze zwaloryzowanych składek i kapitału początkowego.

Odprawy dla nauczycieli>>

Czy ZUS może wliczyć do ogólnego okresu zatrudnienia okres pracy w gospodarstwie rolnym

Z końcem roku szkolnego chcę wystąpić o wcześniejszą emeryturę z tytułu wykonywania pracy nauczycielskiej. Do końca 2008 r. przepracowałam 15 lat w zawodzie nauczyciela i ukończyłam 55 lat. Przed złożeniem wniosku o emeryturę chcę się upewnić, czy spełniam wymagane warunki. Czy ZUS zaliczy mi do wymaganego 20-letniego okresu zatrudnienia (brakuje mi dwóch lat) okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców?

Tak. Ustalając ogólny okres zatrudnienia, ZUS uwzględnia okresy składkowe, nieskładkowe (w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych) oraz okresy pracy w gospodarstwie rolnym w wymiarze niezbędnym do przyznania emerytury.

Jeśli nauczyciel nie udowodnił wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), ZUS może uwzględnić przy ustalaniu prawa do emerytury tzw. okresy rolne. Są to:

• okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,

• przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

• przypadające przed 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia.

Okresy rolne uwzględniane są tylko w zakresie niezbędnym do przyznania emerytury. Nie ma natomiast ograniczenia w stosunku do okresów składkowych, tj. podlegają one zaliczeniu w pełnym wymiarze, choćby nawet przekraczały 1/3 okresów składkowych. Dzięki takiej regulacji prawo do emerytury nauczycielskiej może uzyskać nauczyciel, który udowodnił wymagany okres pracy nauczycielskiej, ale nie miał innych okresów składkowych i nieskładkowych, gdyż prowadził gospodarstwo rolne lub pracował w tym gospodarstwie.

Należy podkreślić, że okresy rolne mogą być wliczone do ogólnego okresu zatrudnienia, jeżeli nie zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Czy przechodząc na emeryturę z Karty Nauczyciela, trzeba rozwiązać wszystkie stosunki pracy nauczycielskiej

Urodziłem się w 1948 r. Za miesiąc chcę wystąpić o emeryturę z Karty Nauczyciela. Jestem zatrudniony w dwóch szkołach na pół etatu jako nauczyciel języka niemieckiego. Pracuję też w firmie prywatnej jako tłumacz. Z tego tytułu uzyskuję miesięcznie 1,3 tys. zł. Czy wystarczy do przyznania emerytury, jeśli rozwiążę stosunki pracy w szkole, ale nie przerwę dodatkowego zatrudnienia w prywatnej firmie?

Tak. Nauczyciel musi rozwiązać wszystkie stosunki pracy nauczycielskiej, w jakich pozostaje, bez względu na wymiar czasu pracy. Może natomiast kontynuować stosunek pracy o innym charakterze.

Jeśli stosunek pracy w charakterze tłumacza będzie kontynuowany, emerytura nauczycielska będzie mogła być wypłacana. Od 8 stycznia 2009 r. nie obowiązuje już przepis art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który przewidywał, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.

W przypadku kontynuowania zatrudnienia po przyznaniu emerytury jej wypłata oraz wysokość zależy od przychodu uzyskiwanego ze stosunku pracy. Gdy nie przekroczy on określonych progów zarobkowych dla dorabiających emerytów, którzy nie osiągnęli powszechnego wieku emerytalnego, emerytura nie będzie zawieszona ani zmniejszona. Jeśli przychód będzie uzyskiwany w wysokości 1,3 tys. zł, nie będzie miał wpływu na wysokość świadczenia wypłacanego przez ZUS.

Czy z emerytury pomostowej mogą skorzystać tylko zatrudnieni w szkolnictwie specjalnym

W marcu 2010 r. ukończę 60 lat i chciałbym otrzymać emeryturę pomostową. Od 1995 r. do 2007 r. (przez 13 lat) pracowałem w technikum jako nauczyciel języka polskiego. Od 1 stycznia 2008 r. jestem zatrudniony jako nauczyciel w zakładzie poprawczym. Czy ustalając prawo do emerytury pomostowej, ZUS zsumuje okresy wykonywania pracy w szczególnym charakterze? Jakie są zasady ustalania jej wysokości?

Tak. Ustalając okres wykonywania pracy w szczególnym charakterze, ZUS uwzględni zarówno okres pracy nauczycielskiej w myśl Karty Nauczyciela, jak i wykonywaną po 2008 r. w tzw. szkolnictwie specjalnym.

Uzyskanie emerytury pomostowej uzależnione jest m.in. od udowodnienia okresu pracy o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat. Ustalając ten staż pracy, ZUS zaliczy zarówno pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela, jak i okresy pracy o szczególnym charakterze, wymienione w ustawie z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (dalej: ustawa o emeryturach pomostowych), a więc m.in. prace w szkolnictwie specjalnym wymienione w załączniku nr 2 pod poz. 21.

Zasada sumowania wspomnianych okresów oznacza, że nauczycielowi zatrudnionemu w zakładzie poprawczym ZUS zaliczy zarówno okresy takiej pracy, jak i pracy nauczycielskiej w myśl art. 1 Karty Nauczyciela, wykonywanej przed 1 stycznia 2009 r., czyli w analizowanej sytuacji – pracy nauczyciela języka polskiego w technikum.

Ustawa o emeryturach pomostowych pozwala tylko na zaliczenie pracy w szczególnym charakterze wykonywanej w ramach stosunku pracy i tylko w pełnym wymiarze czasu pracy.

Emerytura pomostowa obliczana jest całkowicie na nowych zasadach, tj. poprzez podzielenie podstawy obliczenia emerytury (zgromadzonych na koncie w ZUS składek z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego) przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat. W przypadku pracownika przechodzącego na emeryturę pomostową, który jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury, składki na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowane na jego koncie w ZUS, zwiększane są przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22. Obliczona w powyższy sposób wysokość emerytury pomostowej nie może być niższa niż gwarantowana w ustawie emerytalnej kwota najniższej emerytury (od 1 marca 2009 r. – 675,10 zł).

Marzena KoŁakowska

Podstawy prawne

• Ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 572)

• Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 69, poz. 596)

• Ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656)

• Ustawa z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz.U. Nr 228, poz. 1507)

• Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43; ost.zm. Dz.U. z 1998 r. Nr 162, poz. 1118)