Biblioteka publiczna tylko jako instytucja kultury

Zaspokajanie i rozwijanie potrzeb czytelniczych społeczeństwa, wspomaganie systemu edukacji i wychowania oraz upowszechnianie wiedzy i informacji to główny cel funkcjonowania bibliotek. Ich rola, sposób zorganizowania, zasady finansowania na przestrzeni lat ulegały istotnym zmianom. Obecnie stanowią one lokalne centra kultury i wpływają na rozwój życia kulturalnego społeczności.

Podstawę prawną działalności kulturalnej stanowi ustawa z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (dalej: ustawa o prowadzeniu działalności kulturalnej).

Mecenat nad działalnością kulturalną sprawuje państwo oraz jednostki samorządu terytorialnego. Mogą ją także prowadzić osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Ministrowie i kierownicy urzędów centralnych oraz jednostki samorządu terytorialnego (dalej: JST) organizują działalność kulturalną, tworząc odpowiednio państwowe lub samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym.

Zakres działalności bibliotek

Jedną z form organizacyjnych działalności kulturalnej stanowią biblioteki. Zasady ich działania zawiera ustawa z 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (dalej: ustawa o bibliotekach). Do podstawowego zakresu zadań bibliotek zalicza się:

1) gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochronę materiałów bibliotecznych,

2) obsługę użytkowników, przede wszystkim udostępnianie zbiorów oraz prowadzenie działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach własnych, innych bibliotek, muzeów i ośrodków informacji naukowej, a także współdziałanie z archiwami w tym zakresie,

– art. 4 ustawy o bibliotekach.

Do przedstawionych zadań należy również dodać prowadzenie działalności bibliograficznej, dokumentacyjnej, naukowo-badawczej, wydawniczej, edukacyjnej, popularyzatorskiej i instrukcyjno-metodycznej.

Gmina, powiat i województwo organizują i prowadzą co najmniej jedną samorządową bibliotekę publiczną. Zadania powiatowej biblioteki publicznej może wykonywać, na podstawie porozumienia, wojewódzka lub gminna biblioteka publiczna, działająca i mająca swoją siedzibę na terenie powiatu.

Biblioteki publiczne zostały zorganizowane w formie instytucji kultury, w sposób zapewniający mieszkańcom dogodny dostęp do materiałów bibliotecznych i informacji. Według art. 2 ustawy o bibliotekach mają do nich również zastosowanie przepisy ustawy o prowadzeniu działalności kulturalnej. Rozdział drugi tej ustawy określa zasady funkcjonowania instytucji kultury. Wynika z niego, że Biblioteka Narodowa jest państwową instytucją kultury, a biblioteki JST – samorządowymi instytucjami kultury. Ich organizatorami są odpowiednio Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego (dalej: MKiDN) oraz JST. Instytucje kultury uzyskują osobowość prawną i mogą rozpocząć działalność z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego przez organizatora (art. 14 ust. 1 i ust. 3 ustawy o bibliotekach). Instytucja kultury z urzędu podlega wpisowi do rejestru.