Powiat to klucz do samorządu regionalnego

● Jak Pan Profesor ocenia 10 lat reformy samorządowej?

- Nie mam wątpliwości co do tego, że powiaty i województwa się sprawdziły. Oczywiście nie można zapomnieć, że wszystko to było budowane na solidnym fundamencie gminnym, stworzonym w 1990 r. Powiaty dopełniają konstrukcję samorządu lokalnego, którego główną misję stanowi organizowanie i dostarczanie społeczności lokalnej usług publicznych. Podstawowe usługi publiczne i obsługę administracyjną obywatel powinien dostawać u siebie na miejscu, czyli w gminie i powiecie. Samorząd województwa ma z kolei inne zadanie - do niego należy budowa strategii rozwoju i tworzenie materialnych podstaw dla rozwoju regionu, co nie jest proste w warunkach narastającej konkurencji międzyregionalnej.

● Czy obecna formuła powiatów jest wystarczająca?

- Co do zasady tak, chociaż też coraz bardziej widoczne są potrzebne zmiany. Formuła powiatu sprawdziła się, bo stanowi on w ujęciu ogólnopaństwowym podstawowy obszar zarządzania publicznego. Przeciętna wielkość powiatu to 85 tys. mieszkańców i to jest właściwa skala dla organizacji licznych dziedzin i instytucji zarządzania publicznego działających w wymiarze ponadgminnym - w tej skali funkcjonują szpitale (powiatowe), szkoły średnie, instytucje pomocy rodzinie, ochrony konsumenta, ochrony porządku publicznego i bezpieczeństwa zbiorowego (policja, straż pożarna, inspekcja budowlana, sanitarna, weterynaryjna), administracja geodezyjna, budowlana, ochrony środowiska, urzędy zatrudnienia, administracja rolnictwa, administracja skarbowa, sądy i prokuratury i wiele innych. Z tego punktu widzenia powiat to po prostu wiązka różnych specjalistycznych administracji, służb i instytucji. Część z nich działa pod kontrolą miejscowego społeczeństwa - i to jest właśnie samorząd powiatowy, inne należą do administracji rządowej, jeszcze inne to wymiar sprawiedliwości.

Oczywiście mamy też powiaty znacznie większe aniżeli te 85 tys. mieszkańców, są też powiaty znacznie mniejsze - co związane jest ze strukturą przestrzenną naszego kraju, a w konsekwencji - z zasięgiem oddziaływania miast stanowiących lokalne centra życia zbiorowego. To zróżnicowanie jest naturalne i z nim wiąże się druga funkcja powiatu jako naturalnej przestrzeni tożsamości lokalnej. W Polsce mamy obecnie ok. 300 miast powiatowych; historia większości tych miast sięga setek lat. One zawsze były centrami lokalnego życia zbiorowego.

W wyniku reformy gierkowskiej z 1975 r. około 30 niedużych miast, wraz z nową funkcją administracyjną jako stolicy małego województwa, doznało silnego impulsu rozwojowego, niestety, nastąpiło to z dużym uszczerbkiem dla innych mniejszych miast, w których nastąpił widoczny regres. Tym właśnie miastom reforma 1998 r. przyniosła szansę na rewitalizację poprzez przypisanie im funkcji powiatowych. W efekcie dzisiejsza Polska ma dobrą strukturę urbanistyczną i przestrzenną, z miastami różnej wielkości, pełniącymi też zróżnicowane funkcje w życiu kraju. Miasta powiatowe stanowią ośrodki lokalnego życia zbiorowego - w skali całego powiatu. W tych miastach funkcjonują zarówno władze publiczne, jak i liczne instytucje życia społecznego działające w tej skali - kulturalne, sportowe, religijne, gospodarcze, zawodowe, polityczne i in.

Jest godne podkreślenia, że powiat, zwłaszcza na terenach uboższych, spełnia szczególnie istotną funkcję jako instytucjonalny gwarant redystrybucji usług publicznych, co zapewnia ich dostępność dla mieszkańców: gdyby nie powiat, dalej byłoby do szpitala, powiatowej komendy policji czy liceum. Zapominają o tym ci, którzy postulują zmniejszenie liczby powiatów, nawołując do likwidacji tych najsłabszych ekonomicznie - tymczasem to one są najważniejszym czynnikiem ochrony standardu cywilizacyjnego, szczególnie zaś tam, gdzie jedynie sektor publiczny jest nośnikiem tych wartości, bo rynek i gospodarka są słabe. Powiat nie jest przecież od zarabiania pieniędzy, lecz od ich wydawania - właśnie na cele interesu publicznego.

Wreszcie trzeba podkreślić, że przecież to dzięki powiatom mamy duże województwa i silny samorząd regionalny. Przejmując w 1998 r. zadania lokalne, dotąd pozostające w gestii małych województw, powiat umożliwił nakierowanie samorządu w nowych województwach przede wszystkim na sprawy polityki rozwoju regionalnego, to zaś możliwe było jedynie przy odpowiedniej wielkości województwa. Nie jest więc przesadą stwierdzenie, że to powiat był w 1998 r. kluczem do samorządu regionalnego.

● Skoro jest tak dobrze, to czemu wciąż słychać narzekania na słabą kondycję powiatów?

Czytaj więcej w "Gazecie Samorządu i Administracji"