Podatek VAT: wynajem pomieszczeń jednostek samorządowych

Podstawowa działalność jednostek funkcjonujących w obszarze edukacji, pomocy społecznej, sportu czy kultury to działalność niepodlegająca opodatkowaniu VAT lub zwolniona z tego podatku. Jednocześnie zdecydowana większość tych podmiotów prowadzi równolegle - w dużo mniejszym zakresie - także działalność gospodarczą. Jednym z jej przejawów jest wynajem obiektów lub ich części wykorzystywanych na co dzień w podstawowej działalności jednostek. Na tym tle rodzą się wątpliwości.

Dwie grupy podnajmowanych pomieszczeń

Jednostki oświatowe, jako trwali zarządcy, mogą korzystać z przysługującego im prawa do wynajmu użytkowanych przez nie nieruchomości. W takim wypadku możemy mieć do czynienia z dwiema grupami podnajmowanych pomieszczeń:

1. sportowe (np. baseny, sale gimnastyczne),
2. inne (np. sklepiki, sale szkolne, powierzchnie pod automaty vendingowe).

W przypadku pomieszczeń innych niż sportowe nie budzi wątpliwości to, że właściwa jest stawka podstawowa VAT (art. 41 ust. 1 w zw. z art. 146aa ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług; dalej: ustawa o VAT).

Wątpliwości może natomiast budzić stawka VAT dla wynajmu pomieszczeń o charakterze sportowym. W tym zakresie organy podatkowe przez długi czas nie pozostawały zgodne. Część z nich potwierdzała, że w takich przypadkach dochodzi do świadczenia usług związanych z działalnością obiektów sportowych - a więc usług opodatkowanych VAT według obniżonej stawki VAT 8% (zob. np. interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 24 marca 2016 r., nr IBPP3/4512-939/15/MN).

Inne nakazywały stosować stawkę 23% (zob. np. interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 9 stycznia 2017 r., nr 1462-IPPP1.4512.908.2016.2.KC).

Można także było spotkać się z interpretacjami, w których uzależniano wysokość stawki VAT z tytułu wynajmu od jego celu. Odmiennie traktowano wówczas wynajem na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej i wynajmujących pomieszczenia na własne potrzeby, a inaczej np. na rzecz szkółek sportowych.

I choć jeszcze w sierpniu 2020 r. Dyrektor KIS potwierdzał w wydawanych interpretacjach prawo do stosowania w takich przypadkach obniżonej stawki VAT (zob. interpretację indywidualną Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 4 sierpnia 2020 r., nr 0113-KDIPT1-3.4012.413.2020.2.JM), to jednak w najnowszych wiążących informacjach stawkowych prezentowany jest jednolity pogląd, zgodnie z którym także najem obiektów sportowych należy opodatkować podstawową stawką VAT.

WAŻNE

W najnowszych wiążących informacjach stawkowych (WIS) fiskus prezentuje jednolity pogląd, zgodnie z którym wynajem obiektów sportowych podlega opodatkowaniu podstawową stawką VAT.

Wynajem obiektu z obsługą - stawka VAT dla świadczenia kompleksowego

W przypadku wynajmu niektórych kategorii obiektów (np. basenów i hal sportowych) często dochodzi do świadczenia usług kompleksowych wynajmu - wraz z obsługą techniczną obiektu. Mogą wówczas pojawiać się wątpliwości związane z tym, które ze świadczeń ma w takiej sytuacji charakter świadczenia głównego i czy mamy w tym wypadku do czynienia z usługami związanymi z działalnością obiektów sportowych.

Co do zasady przyjmuje się, że jeżeli dwa lub więcej niż dwa świadczenia (czynności) dokonane przez podatnika są tak ściśle powiązane, że obiektywnie tworzą w aspekcie gospodarczym jedną całość - której rozdzielenie miałoby sztuczny charakter - to wszystkie te świadczenia lub czynności stanowią jednolite świadczenie dla celów VAT.

Niestety Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wydający w tym zakresie wiążące informacje stawkowe prezentuje jednolity pogląd, zgodnie z którym dla opodatkowania VAT nie ma w tym przypadku istotnego znaczenia zapewnienie dostępu do infrastruktury obiektu sportowego (takiej jak szatnie, toalety, przebieralnie, natryski, sprzęt sportowy czy też zapewnienie obsługi personelu obsługującego - np. obsługi technicznej i administracyjnej). Nie mamy tu bowiem do czynienia z udostępnieniem obiektu sportowego na zasadzie wykupienia wstępu (rozumianego jako możliwość wejścia gdzieś, uczestniczenia w czymś).

Usługa ta nie stanowi także usługi sklasyfikowanej w grupowaniu PKWiU 93.11.10.0 "Usługi związane z działalnością obiektów sportowych". Zdaniem Dyrektora KIS jest to objęta działem PKWiU 68 usługa związana z obsługą rynku nieruchomości - opodatkowana podstawową stawką VAT.

WAŻNE

Kompleksowa usługa wynajmu obiektu sportowego wraz z obsługą (czy to techniczną, czy administracyjną) oraz dostępem do infrastruktury obiektu to usługa związana z obsługą rynku nieruchomości, opodatkowana podstawową stawką VAT.

Zwolnienie z czynszu na czas remontu

W związku z wynajmowaniem pomieszczeń rozwiązaniem często stosowanym w praktyce jest zwolnienie z czynszu lub proporcjonalne obniżenie jego wysokości na czas wykonywania przez najemcę remontu mającego na celu umożliwienie korzystania z lokalu zgodnie z jego umówionym przeznaczeniem. Może to rodzić wątpliwości co do tego, jak prawidłowo udokumentować taką transakcję oraz czy mamy w tym przypadku do czynienia z nieodpłatnym świadczeniem.

Gdy wynajmowany lokal jest w stanie, który obiektywnie uniemożliwia jego używanie zgodnie z umówionym przez strony przeznaczeniem - a wynajmujący rezygnuje z pobrania od najemcy czynszu (lub jego odpowiedniej części) w zamian za wykonanie niezbędnych prac remontowych - nie może być mowy o nieodpłatnym świadczeniu przez którąkolwiek ze stron umowy. Należy raczej przyjąć, że świadczenia te mają charakter barterowy. Najemca wykonuje usługę remontową, w zamian za którą uzyskuje prawo do korzystania z lokalu.

Choć wynagrodzenie ma w tym wypadku inny charakter niż pieniężny, to jednak nadal występuje. A dwustronny charakter świadczenia zostaje zachowany. Obie strony transakcji są wówczas zobowiązane do wystawienia odpowiednich faktur. A jeśli zakres i wartość remontu sprawią, że zwolnienie z czynszu obejmie dłuższy czas niż jeden okres rozliczeniowy, to każdorazowo po jego zakończeniu obie strony transakcji będą zobowiązane do odpowiedniego fakturowania. Najemca za stosownie skalkulowaną usługę remontową, a wynajmujący - za odpłatny najem za wynagrodzeniem innym niż świadczenie pieniężne.

Bezumowne korzystanie z lokalu

Problemem, z którym jednostki często borykają się w praktyce, jest także brak zwolnienia lokalu przez najemcę po zakończeniu umowy i powstające w wyniku tego skutki podatkowe obciążenia go stosownymi kosztami. Co do zasady, odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości (którym należy w takim przypadku obciążyć dzikiego lokatora) nie podlega opodatkowaniu VAT. Należy jednak pamiętać, że aby zastosowanie takiego rozwiązania podatkowego było możliwe i poprawne, niezbędne jest spełnienie określonych warunków. W przeciwnym razie może się bowiem zdarzyć, że organy podatkowe uznają, iż nie mamy do czynienia z odszkodowaniem, lecz z kosztami korzystania z nieruchomości za zgodą wynajmującego, ale bez podpisanej umowy.

Oczywiście w przypadku gdy podmiot trzeci korzysta bez zgody właściciela z jego nieruchomości, nie może być mowy o świadczeniu usługi. Nie można także uznać, że nie mamy do czynienia z bezumownym korzystaniem tylko dlatego, że we wcześniejszym okresie strony łączyła prawnie skuteczna umowa. Jednocześnie jednak nie może być mowy o bezumownym korzystaniu z nieruchomości - nawet gdy stron nie łączy umowa w formie pisemnej - jeśli właściciel nieruchomości akceptuje zaistniały stan rzeczy, choćby w sposób dorozumiany. Co za tym idzie, w sytuacji, w której dojdzie do bezumownego korzystania z nieruchomości po zakończeniu umowy najmu, jednostka, aby uniknąć uznania czynności za opodatkowaną VAT, powinna podjąć jasne, udokumentowane działania, które pozwolą jej na udowodnienie braku akceptacji zaistniałego stanu rzeczy.

WAŻNE

Sam fakt, że umowa najmu dobiegła końca - czy to w wyniku jej wypowiedzenia, czy też upłynięcia określonego w niej terminu - nie jest wystarczający do tego, by uznać, że mamy do czynienia z bezumownym korzystaniem z nieruchomości, a świadczenie z tego tytułu ma charakter niepodlegającego opodatkowaniu VAT odszkodowania.

Źródło: Gazeta Samorządu i Administracji nr 12/2021

• art. 5 ust. 1-2, art. 6 pkt 2, art. 8 ust. 1-2, art. 41 ust. 1 w zw. z art. 146aa ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 685; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1626)