Podatek od czynności cywilnoprawnych

Kto jest podatnikiem?

Zakres podmiotowy podatku od czynności cywilnoprawnych obejmuje osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, na których ciąży obowiązek podatkowy określony w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych. Rozkład ciężaru podatkowego określa ustawa. Dla przykłady obowiązek podatkowy przy umowie sprzedaży spoczywa na kupującym, przy umowie zamiany na stronach czynności, przy umowie darowizny na obdarowanym, przy umowie dożywocia na nabywcy własności nieruchomości.

Zobacz także: PIT 2011 - zmiany w zwolnieniach dla emerytów, rencistów, członków rodzin zmarłych pracowników

Zakres przedmiotowy podatku

Zakres przedmiotowy ściśle określa ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych, która w art. 1. w sposób enumeratywny wymienia czynności podlegające opodatkowaniu tymże podatkiem. Ustawowy katalog ma charakter zamknięty co oznacza, że przepisom ustawy podlegają wyłącznie czynności w nim wskazane. Dlatego też podatkiem objęte są następujące czynności:

• Umowa sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych

• Umowa pożyczki

• Umowa darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy

• Umowa dożywocia

Autopromocja

Prawa i obowiązki dyrektora szkoły. Kompetencje. Zadania. Odwołanie

Sprawdź

• Umowa o dział spadku oraz o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub opłat.

• Ustanowienie hipoteki

• Ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności

• Umowa depozytu nieprawidłowego

• Umowa spółki

Zobacz: Umowy

Analizując powyższy katalog łatwo zauważyć, że nie należą do niego umowy mieszane ani nienazwane.

Drugą przesłanką obok katalogu czynności, warunkującą opodatkowanie omawianym podatkiem jest położenie przedmiotu opodatkowania. Otóż według ustawy opodatkowaniu podlegają te czynności cywilnoprawne, których przedmiot znajduje się na terytorium Polski tzn. rzecz znajduje się bądź prawa majątkowe wykonywane są na terytorium Polski. W pewnych okolicznościach opodatkowanie p. c. c. rzeczy bądź praw majątkowych znajdujących się poza granicami kraju także jest możliwe. W tym celu jednak muszą zostać spełnione łącznie następujące warunki: nabywca musi mieć miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce oraz czynność musi być dokonana na terytorium Polski.

Zobacz: Rozliczenie podatkowe małżonków na preferencyjnych warunkach

Wyłączenia

Ustawa p. c. c., oprócz powyżej omówionego katalogu, wymienia także czynności, które wyłączone są spod opodatkowania. Podstawa wyłączenia może wynikać z: 

• socjalnego charakteru czynności, np. sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, nauki, szkolnictwa, zatrudnienia i wynagrodzeń.
• działalności podmiotów publicznych, np. czynności dotyczące wyborów czy referendów
• systemowego charakteru, np. umowa sprzedaży rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym.
Wyłączenia mogą wynikać także z potrzeby rozgraniczenia opodatkowania obrotu, w zależności od jego profesjonalnego bądź nieprofesjonalnego charakteru, na p. c. c. oraz VAT. Ogólna zasada wyrażona w art. 2 ptk. 4 u. p. c. c. mówi, że nie podlegają podatkowi od czynności cywilnoprawnych, jeżeli choćby jedna ze stron takiej czynności jest opodatkowana VAT bądź z niego zwolniona.

Moment powstania obowiązku podatkowego 

Zasadą jest, że obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej. Ustawa wymienia także inne momenty powstania tego obowiązku, np. moment uprawomocnienia się wyroku sądu, zawarcia ugody, doręczenia wyroku sądu polubownego.

Dla podatku od czynności cywilnoprawnych właściwe jest pojęcie „ponownego momentu powstania obowiązku podatkowego”. Zgodnie z nim obowiązek powstaje w momencie powołania się przez podatnika przed organem podatkowym na fakt dokonania czynności cywilnoprawnej, która przy jej dokonaniu nie została zgłoszona do opodatkowania w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku.

Podstawa opodatkowania

Podstawa opodatkowania nie jest określona w sposób jednolity. Ustawa wyznacza podstawy opodatkowania w zależności od przedmiotu podatku. Dlatego też podstawa opodatkowania zmienia się w zależności od rodzaju czynności cywilnoprawnej. Wśród nich można wymienić, np.:

• przy umowie sprzedaży — wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego
• przy umowie darowizny — wartość długów i ciężarów albo zobowiązań przejętych przez obdarowanego;
• przy umowie dożywocia — wartość rynkowa nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego;
• przy umowie o zniesienie współwłasności lub o dział spadku — wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału we współwłasności lub spadku;
• przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego — kwota lub wartość pożyczki albo depozytu;

Wysokość podatku

Kwestie wysokości podatku także nie są uregulowane w sposób jednolity dla ogółu czynności podlegających p. c. c. Dla zobrazowania problemu warto podać wartości stawek wraz z odpowiadającymi im przykładami popularnych czynności:

• Stawka 2% - umowy zamiany, sprzedaży, dożywocia, o dział spadku
• Stawka 1% - odpłatne użytkowanie, odpłatna służebność
• Stawka 0,1% - hipoteka na zabezpieczenie wierzytelności istniejących
• Stawka 19% - hipoteka kaucyjna
• Stawka 0,5% - umowa spółki

Zobacz:Dowody w postępowaniu podatkowym

Zwolnienie z opodatkowania

Przepisy ustawy wskazują pewne grupy podmiotów jak i sytuacji, które są zwolnione z opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Wśród zwolnień podmiotowych najbardziej popularne to: Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pożytku publicznego, państwa obce (przedstawicielstwa dyplomatyczne, konsularne, siły zbrojne). Z kolei dobrym przykładem zwolnień przedmiotowych są sprzedaż walut obcych, bony i obligacje skarbowe, sprzedaż rzeczy ruchomych, jeśli wartość podstawy opodatkowania nie przekracza 1 000 zł.