Budżet zadaniowy - nowa koncepcja w samorządowych finansach publicznych

W literaturze przedmiotu oraz w praktyce samorządowej wypracowano różne metody opracowywania budżetów. Jedną z nich jest metoda budżetowania historycznego, inaczej znana jako metoda planowania inkrementalnego. Podstawową zasadą takiego planowania jest to, że dane do planowania na rok przyszły pochodzą z roku bieżącego i są skorygowane o przewidywane zmiany. Taka forma planowania jest najczęściej realizowana w polskich samorządach. Ma ona swoje zalety i wady. Za korzyściami stosowania tej metody przemawia łatwość sporządzania planów na rok przyszły. Z kolei przy założeniu, że dany wydatek w roku poprzednim był nieuzasadniony lub nieefektywny, to przy planowaniu tą metodą powiększymy jedynie skalę nieefektywności i nieracjonalności w dokonywaniu wydatków.

Metoda planowania synoptycznego, bądź podobna do niej metoda planowania od zera, lub metoda zadaniowa, eliminuje tę wadę, gdyż środki budżetowe są planowane w oparciu o przewidziane do realizacji zadania, z uwzględnieniem celów strategicznych i operacyjnych, jakie przyświecają jednostce.

Koncepcja budżetu zadaniowego

Jednostki samorządu działają w oparciu o roczne plany. Koncepcja budżetu zadaniowego polega na tym, że zanim poszczególne wydatki zostaną rozpisane w tradycyjnej formule dział-rozdział-paragraf, to najpierw w postaci zadań budżetowych przygotowywane są poszczególne plany działań przewidziane do realizacji.

Zadanie budżetowe jest zatem najmniejszym elementem w budżecie - w zasadzie niepodzielnym, ale na tyle ogólnym, żeby budżet, stanowiący zbiór wszystkich zadań, był czytelny. Zadanie charakteryzuje się tym, że posiada:

• nazwę,

• cel,

• określony jakościowo i ilościowo produkt, czyli wynik działania,

• określenie jednostki odpowiedzialnej za zadanie,

• planowane koszty przewidziane do zrealizowania zadania,

• wskaźnik służący do oceny realizacji zadania (może to być ocena efektywności, ocena dynamiczna w czasie, wskaźniki wykonania, itp.).

Stworzenie budżetu zadaniowego wiąże się z identyfikacją wszystkich zadań obowiązkowych i fakultatywnych realizowanych przez jst i ich odpowiednim zapisaniem do budżetu. Zapisanie do budżetu wiąże się z tym, że zadania, które nie przyczyniają się do realizacji celu, jaki sobie postawiła jednostka, podlegają wyłączeniu z budżetu. Pozostałe zadania podlegają uszczegółowieniu, opisaniu, zmierzeniu.

Przy budżetach zadaniowych sprawą priorytetową jest właściwe ustalenie celów, wszak realizacja budżetu służy realizacji celów wspólnoty. Cele te w jednostkach wynikają w zasadzie z aspektów prawnych i lokalnej polityki prowadzonej przez zarządzających instytucjami publicznymi. Cele są ustalone w dokumentach strategicznych, jakie w każdej jednostce obowiązują. Są to przykładowo strategie rozwoju (strategie ogólne, strategie branżowe/sektorowe, np. strategia rozwoju oświaty), czy też wymagane przy pozyskiwaniu środków unijnych programy rozwoju lokalnego.

Ważnym elementem budżetu zadaniowego są koszty. Dla każdego zadania należy określić nie tylko koszty bezpośrednie, tj. takie, które można w całości przypisać do danego zadania, ale także koszty pośrednie.

Przez pojęcie kosztów pośrednich należy rozumieć takie nakłady, które tylko w pewnej części przyczyniają się do realizacji zadania. Przykładowo - do takich kosztów można zaliczyć koszty osobowe pracowników urzędu, koszty ogólne utrzymania jednostki (np. energia, koszty usług teleinformatycznych, obsługa prawna, itp.), koszty ogólnoadministracyjne. Rozliczanie tych kosztów na poszczególne zadania może następować za pomocą tzw. kluczy podziałowych. I tak - koszty ogólnoadministracyjne można rozliczać na poszczególne zadania, np. w stosunku do kosztów bezpośrednich zadania.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Korzyści z wdrożenia budżetu zadaniowego

Konstruowanie i wykonywanie budżetu z pewnością będzie wiązało się z wieloma utrudnieniami, a także z oporem niektórych środowisk w jego wdrażaniu. Warto jednak wspomnieć o korzyściach, jakie się z tym wiążą. Departament Budżetu Zadaniowego w Kancelarii Premiera, który przygotował część projektu budżetu państwa na rok 2008 w ujęciu zadaniowym, wymienia następujące korzyści:

• koncentracja wydatków publicznych na zadaniach uznanych za priorytetowe w programie rządu,

• koordynacja działań dysponentów środków publicznych nakierowana na realizację wskazanych celów,

• zwiększenie efektywności wydatków publicznych,

• identyfikacja i eliminacja wydatków, które w rzeczywistości nie przyczyniają się do realizacji zakładanych celów,

• uzyskanie przez społeczeństwo czytelnej informacji o przeznaczeniu środków publicznych oraz efektach poniesionych wydatków,

• usprawnienie funkcjonowania administracji.

Zaletą budżetu zadaniowego jest to, że pomaga w odpowiedzi na następujące pytania:

1. Jakie działania jst przewiduje do realizacji w danym okresie i dlaczego właśnie takie zadania w danym czasie?

2. Jakie cele zostaną zrealizowane w wyniku realizacji tych zadań?

3. Jakie działania należy podjąć, aby zrealizować zadanie?

4. Jakie są niezbędne nakłady na realizację zadania?

5. Jak zmierzyć wyniki zrealizowanego zadania, aby określić, w jakim stopniu zadanie zostało wykonane? Określenie właściwych miar pozwala także na monitorowanie realizacji zadań oraz ich porównanie w czasie lub z innymi jednostkami realizującymi takie same zadania.