Gmina jako strona w sprawie przed sądem cywilnym

Gminy, powiaty, województwa i ich jednostki mogą pozywać i być pozwanymi. Przystępują też do procesów toczonych pomiędzy innymi podmiotami. Przykładowo gmina wstępuje także do postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, w przypadku braku ustawowych i testamentowych spadkobierców. Natomiast sąd w sprawie o opróżnienie lokalu z urzędu zawiadamia gminę właściwą ze względu na miejsce położenia lokalu w celu umożliwienia jej wstąpienia do sprawy. Jednostki samorządu terytorialnego, tak jak pozostałe osoby prawne, podejmują czynności procesowe przez organy uprawnione do działania w ich imieniu. Z punktu widzenia procesu cywilnego w takich sytuacjach bardzo istotna okazuje się skuteczna reprezentacja jednostki samorządowej w procesie. Niewłaściwa reprezentacja zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego jest bowiem przyczyną nieważności postępowania sądowego i nawet w przypadku uzyskania korzystnego z punktu widzenia jednostki samorządu terytorialnego dla niej rozstrzygnięcia, sąd apelacyjny (II instancji) będzie musiał uchylić pierwotne rozstrzygnięcie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

Reprezentacja gminy

Gminę reprezentuje na zewnątrz wójt (burmistrz, prezydent). Wójt posiada także status reprezentanta gminy przed sądem. Jeżeli postępowanie sądowe dotyczy zarządu mieniem gminy, oświadczenia woli oprócz wójta może także składać działający na podstawie jego upoważnienia zastępca wójta (samodzielnie albo wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą). Powyższych zasad nie mogą zmienić postanowienia statutów. Oczywiście regułą jest, że gminę przed sądem reprezentuje jej pełnomocnik, najczęściej adwokat lub radca prawny. Pełnomocnikiem może także być pracownik samorządowy, który ma stosowne umocowanie. Dlatego z punktu widzenia procesu cywilnego najistotniejsza jest kwestia właściwego umocowania pełnomocnika. Z ogólnych przepisów wynika, że jeżeli wójt reprezentuje gminę na zewnątrz i składa w jej imieniu oświadczenia woli, to także wójt jest właściwy do udzielenia pełnomocnictwa. Pełnomocnictwa udzielić może także zastępca wójta samodzielnie lub wspólnie z inną upoważnioną przez wójta osobą, ale tylko w sytuacjach, jeżeli postępowanie sądowe dotyczy zarządu mieniem gminy. Pełnomocnictwa adwokatowi może udzielić także kierownik jednostki organizacyjnej gminy posiadający prawnie skuteczne pełnomocnictwo do prowadzenia spraw tej jednostki, gdy przed sądem spór dotyczy zakresu działań tej jednostki.

Strony procesu

W przypadku jednostek organizacyjnych gminy stroną procesu zawsze jest gmina, nie zaś ta jednostka, i to gmina powinna być bezpośrednio wskazana jako powód lub pozwany, co nie wyklucza, żeby obok gminy wskazać tę jednostkę. Kierownik tej jednostki może natomiast występować w imieniu gminy w granicach udzielonego mu pełnomocnictwa. Może także udzielać pełnomocnictwa substytucyjnego adwokatowi i radcy prawnemu. W praktyce takie przypadki mają miejsce, gdy chodzi o sprawy, w których występują zakłady gospodarki komunalnej i mieszkaniowej czy zakłady wodociągowe. Inne rozwiązanie występuje, gdy jedną ze stron procesu ma być gminna osoba prawna, przykładowo jednoosobowa spółka kapitałowa gminy. Są to podmioty niezależne, a zasady ich reprezentacji określa umowa lub statut spółki. W braku postanowień w tym zakresie należy stosować przepisy kodeksu spółek handlowych. Poza gminnymi osobami prawnymi, zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, gmina realizuje swoje zadania także w formie jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, których kierownicy działają na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez wójta. Sytuacja ta nie ma zastosowania do gminnych osób prawnych.

Realizacja zadań w formie spółki handlowej wymaga respektowania w pierwszej kolejności uregulowań (także w zakresie reprezentacji przed sądem) kodeksu spółek handlowych i kodeksu cywilnego. Ponieważ spółka kapitałowa posiada osobowość, w obrocie prawnym i w procesie, działa poprzez swoje organy. Organem realizującym zdolność do czynności prawnych spółki (w tym reprezentacji przed sądem) jest jej zarząd.

Zgodnie z kodeksu spółek handlowych każdy członek zarządu ma prawo reprezentować spółkę we wszystkich czynnościach sądowych. Sposób reprezentacji w przypadku zarządu wieloosobowego może zostać ustalony przez wspólników (akcjonariuszy) w umowie spółki bądź statucie, będących podstawą funkcjonowania spółek kapitałowych. W razie braku takich uregulowań obowiązuje zasada automatyzmu, tj. mają zastosowanie postanowienia art. 205 lub 373 kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z postanowieniami powyższych przepisów do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem.

Proces eksmisyjny

O toczącej się sprawie o eksmisję sąd informuje gminę właściwą ze względu na miejsce położenia nieruchomości podlegającej opróżnieniu. Jest to szczególnie istotne ze względu na to, że to właśnie ona ma obowiązek zapewnienia lokali socjalnych osobom eksmitowanym. Jednostka samorządu terytorialnego ma prawo do przystąpienia do postępowania w charakterze interwenienta ubocznego i stanięcia po stronie powoda. Zgodnie z art. 77 kodeksu postępowania cywilnego o swoim udziale w sprawie gmina powinna zawiadomić wcześniej sąd na piśmie, przy czym jednocześnie nie musi ona wykazywać swojego interesu prawnego w przystąpieniu do sporu. Interwencja uboczna polega natomiast na zgłoszeniu i przystąpieniu do jednej ze stron do toczącego się procesu cywilnego osoby trzeciej, która ma interes prawny w tym, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na korzyść strony, do której przystąpiła. Do udziału gminy w sprawach o eksmisję, poza pewnymi wyłączeniami, stosuje się odpowiednio przepisy o interwencji ubocznej.

Zgodnie z art. 510 par.1 k.p.c. zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania. Osoba taka może wziąć udział w każdym stanie sprawy, aż do jej zakończenia w II instancji. Wstąpienie do sprawy wiąże się z nabyciem statusu jej uczestnika. W świetle tych przepisów gmina może wziąć także udział w postępowaniu nieprocesowym o podział majątku wspólnego pomiędzy małżonkami lub dział spadku, o ile sąd orzeka w nim o opróżnieniu lokalu mieszkalnego. O interesie we wstąpieniu do sprawy przesądza tutaj ustawa o ochronie praw lokatorów i gmina nie musi wykazywać jego istnienia.

KTO REPREZENTUJE GMINĘ PRZED SĄDEM

• wójt, burmistrz, prezydent miasta,

• zastępca wójta (samodzielnie lub z inną osobą upoważnioną przez wójta), jeżeli postępowanie sądowe dotyczy zarządu mieniem gminy,

• kierownicy jednostek organizacyjnych gminy (np. zakłady wodociągowe) w sprawach dotyczących jednostek organizacyjnych,

• pełnomocnik adwokat, radca prawny lub posiadający umocowanie pracownik samorządowy.

Łukasz Sobiech

lukasz.sobiech@infor.pl

PODSTAWA PRAWNA

• Ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 ze zm.).

• Ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2000 r. nr 94. poz. 1037).

• Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).

• Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1592 ze zm.).

• Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1590 ze zm.).