Wydatki i koszty w jednostkach sektora finansów publicznych

DOROTA ADAMEK-HYSKA

 Wydatek stanowi rozchód środków pieniężnych w formie gotówkowej (z kasy) lub bezgotówkowej (z rachunku bankowego). Jednostki, dokonując wydatku, likwidują swoje zobowiązania wobec innych podmiotów gospodarczych (osób fizycznych lub prawnych) i pracowników. Wydatek występując w sferze obiegu pieniędzy, wiąże się więc w sposób bezpośredni z przebiegiem procesów finansowych. W sferze budżetowej pojęcie „wydatek” jest ściśle powiązane z pojęciem „budżet”. Wydatkami budżetowymi są środki publiczne przekazywane z budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań. Pod względem prawnym wydatki budżetowe odzwierciedlają realizację funkcji, celów i zadań władz publicznych wynikających z przepisów prawa i programów polityki oraz planów finansowych sektora finansów publicznych.

Wykonywanie strony wydatkowej budżetu państwa obejmuje zwłaszcza:

• opracowanie układu wykonawczego budżetu,

• uruchamianie i przekazywanie środków między dysponentami,

• kasową obsługę budżetu przez NBP,

• uruchamianie rezerw budżetowych,

• dokonywanie zmian w budżecie,

• blokowanie wydatków budżetu,

• rozstrzyganie o niewygasaniu niektórych wydatków budżetu.

Kryterium organizacyjne pozwala wyodrębnić dwa rodzaje wydatków (schemat).

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Często wśród wydatków rozróżnia się wydatki osobowe i rzeczowe (schemat).

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Przykładem wydatków osobowych są wynagrodzenia i inne świadczenia związane z pracą osób zatrudnionych (np. składki na ubezpieczenia społeczne, składki na Fundusz Pracy). Natomiast przykładem wydatków rzeczowych jest zakup:

• materiałów (np. paliwa w jednostkach policyjnych, krzeseł i stolików w szkole, środków opatrunkowych w szpitalu),

• środków żywności (np. w stołówce szkolnej, szpitalu, w jednostce wojskowej),

• usług (np. remontowych, telefonicznych, doradczych, komunalnych).

W uregulowaniach prawnych finansów publicznych rozróżnia się także rodzaje wydatków budżetowych, które przedstawia schemat.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Wydatki bieżące to dotacje, wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane, świadczenia na rzecz osób fizycznych, zakupy towarów i usług oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem publicznych jednostek organizacyjnych.

Wydatki na obsługę długu publicznego są związane z oprocentowaniem zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi poręczeniami i gwarancjami.

Natomiast wydatki majątkowe obejmują zakup i objęcie akcji, wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, wydatki inwestycyjne jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie i dofinansowanie kosztów inwestycyjnych.

Z punktu widzenia procedur dotyczących opracowania ustawy lub uchwały budżetowej oraz planów finansowych jednostek sektora finansów publicznych należy rozróżnić także wydatki przedstawione na schemacie.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Wydatkami sztywnymi są z góry określone wielkości wynikające z obowiązującego prawa. Do wydatków sztywnych należą przede wszystkim:

• subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego,

• finansowanie budowy i remontów dróg,

• obsługa długu publicznego.

Natomiast wydatki na wynagrodzenia, wydatki inwestycyjne, wydatki na programy restrukturyzacyjne stanowią przykłady wydatków elastycznych. Od wydatków budżetowych należy odróżnić rozchody publiczne, które stanowią spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych i inne operacje finansowe oraz udzielone pożyczki przez budżet państwa czy jednostki samorządu terytorialnego. Wyodrębnienie takie pozwala na zachowanie większej przejrzystości budżetu.

W ustawie z 29 września 1994 r. o rachunkowości (dalej: uor) nie jest zdefiniowane ani pojęcie „wydatek”, ani „rozchód”, lecz podana jest podstawowa definicja „kosztu i straty”. „Koszty i straty” to uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli. Od tak zdefiniowanych „kosztów i strat” należy odróżnić „straty nadzwyczajne”, czyli straty powstające na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki i niezwiązane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia.

Każdy koszt oznacza więc wyrażone wartościowo (w jednostkach pieniężnych) niezbędne zużycie zasobów jednostki w celu uzyskania określonego efektu użytecznego, a uszczuplenie jej korzyści ekonomicznych może nastąpić w wyniku albo zmniejszenia wartości aktywów (np. wypłata wynagrodzenia), albo zwiększenia zobowiązań i rezerw, których uregulowanie doprowadzi do przekazania ewentualnie wykorzystania bieżących lub przyszłych aktywów (np. otrzymana faktura za usługę transportu).

Zapamiętaj!

Jeżeli wyrażone wartościowo zużycie zasobów jednostki jest zbędne i nieuzasadnione, to w jednostce stanowi stratę.

Wśród ustawowych definicji „kosztowych” pojawiają się także pojęcia:

• koszt wytworzenia,

• pozostałe koszty operacyjne,

• koszty finansowe.

Ich szczegółowe wyjaśnienie znajduje się w kolejnych punktach Poradnika.

Uznawanie kosztów, przede wszystkim dla celów ewidencyjnych oraz ujęcie ich w rachunku zysków i strat, powinno być oparte na generalnych zasadach rachunkowości, tj. zasadzie:

• memoriałowej,

• współmierności przychodów i kosztów,

• ostrożności.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Poza koniecznością dostosowania rachunkowości jednostek sektora finansów publicznych do nadrzędnych zasad prawa bilansowego należy uwzględnić także zasadę kasową, wynikającą z kasowego charakteru wykonania budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z tą zasadą należy ujmować wyłącznie zrealizowane wydatki (i wpływy). Obowiązek stosowania zasady kasowej wynika z uregulowań prawa finansów publicznych.

Zapamiętaj!

W księgach rachunkowych jednostek sektora finansów publicznych wydatki (i dochody) powinno się ujmować w terminie ich zapłaty, niezależnie od rocznego budżetu, którego one dotyczą.

Reasumując, należy także wskazać, że wszystkie wydatki jednostek sektora finansów publicznych można podzielić na dwie grupy tj. wydatki:

1) niestanowiące kosztów,

2) stanowiące koszty.

W pierwszym przypadku występują operacje gospodarcze związane z pokrywaniem zobowiązań, takich jak zapłata podatku dochodowego i wypłata dywidend albo zwrot pieniężnych pożyczek i kredytów. W drugim przypadku operacje gospodarcze dotyczą pokrywania zobowiązań, które powstały w drodze nabywania środków do produkcji dóbr i usług i które w wyniku zużycia stanowią koszt. Takie wydatki zaś można podzielić na trzy grupy, biorąc pod uwagę kryterium czasowe, czyli gdy wydatek nastąpił:

1) wcześniej niż poniesienie kosztu (np. zakup za gotówkę materiałów, które zostaną zużyte w okresie późniejszym),

2) w tym samym okresie co koszt (np. zakup za gotówkę materiałów biurowych przekazanych bezpośrednio do zużycia),

3) w okresie późniejszym niż poniesienie kosztu (np. zapłata przelewem bankowym za już zużyte materiały).